بایەخی سیواك لەڕوانگەی زانست و شەرعەوە

بایەخی سیواك لەڕوانگەی زانست و شەرعەوە

بسم اللە الرحمن الرحیم

الحمد لله وحده والصلاة والسلام على من لا نبيّ بعده:

پێناسه ى سيواك:

سيواك: بريتى يه له و داره ى كه ده هێنرێت به م ناو ده م و ددانه كانى مرۆڤدا به مه به ست پاك كردنه وه و بۆن خۆش كردنى انظر كتاب: "سنن الفطرة" ص: (17 ـ 18) .

شوێنى گه شه كردن و ناساندنى:

ڕوه كى (سيواك) له ناوچه ى گه رم و ئيستيوائى گه شه ئه كات، زياتر له ناو دۆڵى بيابانه كان ده ژى، له سه ر چياكان كه متر ئه ڕوێ، به زۆرى له ووڵاتى سعوديه وسودان و هيند و ميصردا ده ژى، شێوه كه ى له ڕوه كى هه نار ده چێت، و درێژىيه كه شى ده گاته نزيكه ى دوو مه تر، وه ناوه زانستىيه كه شى بريتىيه له : .Salvadora  perisaulium

-  توێژينه وه ى پزيشكى:

توێژه ره وه پزيشكىيه كان ئه وه يان سه لماندووه كه سيواك ده وڵه مه نده به ماده ى خاوێن و پاكژ كه ره وه و قه بز كردن، و گرتنه وه ى خوێن به ربوون، و نه هێشتنى گه نين، و كوژه رى ميكرۆب.

-  پێكهاته ى كيميايى:

سيواك پێكهاتوى ئۆرۆماتى (عه ترى) و بيكاربۆناتى سۆديۆمى تێدايه كه تواناى له ناو بردنى زينده وه رى وردبينى (ميكروبات)ى هه يه ، هه روه ها له تاڵى سليلۆزى و ماده ى كلۆرۆفۆرم و ئه پيرى و پيترۆڵى و ميپانۆڵ  و سابون و تانين و خوآى كانزايى – وه ك خوێى چێشت – پێك هاتووه . گۆڤارى ره نگين ژماره : (21), لاپه ره : (34) .

-  چۆنێتى به كارهێنانى:

چڵێك له م داره وه رئه گيرێت (كه له بازاره كان به ئاماده كراوى هه يه ) وه سه رى چڵه كه به درێژايى (1ـ 2) سم، ده تاشرێت و توێكه ڵ  ده گيرێت و پاش كوتانى يان ڕاسته وخۆ دواى به كارهێنانى (به تايبه تى كه خاو و ته ڕ بێت ده م و زمانيش ئازار نادات) زوو شێوه ى فڵچه يه ك وه ر ئه گرێت، وه به شێوه ى لێكخشاندن و سواندن به سه ر ددانه كان (دَلْكُ الأسنان) و زماندا ئه هێنرێ، وه موباله غه كردن له سيواك كردن دا ئه نجامێكى ته واوتر و باشتر ئه به خشێ و سوننه ته ، (ابن القيم) فه رموويه تى: (زيادڕه وى كردن له سيواك كردندا قه تماغه (به ڵغ)ى ددان لائه بات و لوس و جوانى ئه كات وبه هێزى ئه كات، زمان پاراو ئه كات و له كلۆربوون ده يپارێزێت، و بۆنى خۆشه و ده ماغ و هه ست ساف ئه كات وئاره زوى خواردن زياد ئه كات) زاد الـمعاد من هدي خير العباد: (4 / 322 ـ 323) .

(أبو موسى الأشعري ڕەزای خوای لێبێت) فه رموويه تى: ((أتيت النبي (صلی اللە علیە وسلم) وهو يستاك بسواك رطب، قال: وطرف السواك على لسانه، وهو يقول: أُع أُع، السواك في فيه كأنّه يتهوع)) صحيح البخاري رقم: (244) . واته : هاتم بۆ لاى پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) بينيم سيواكى ده كرد به سيواكێكى ته ڕ، و سه رى سيواكه كه به سه ر زمانىيه وه بوو، و ده يووت: ئووع ئووع، و سيواكه كه ش له ناو ده ميدا بوو وه كو بڵێى ده ڕشايه وه .  ئه مه ش ماناى موباله غه كردنێتى له سيواك كردندا بۆ خاوێن كردنه وه و داماڵينى ئه و به ڵغ و زه ردايىيه ى كه ددان گرتويه تى، وه بۆ وه ده ست هێنانى پاداشت و پاك كردنه وه ى ده م، هه روه ك (عبدالله)ى كوڕى (عومه ر) ( ڕەزای خوای لێبێت) له پێغه مبه ره وه (صلی اللە علیە وسلم) بۆمان ده گێڕێته وه و ده فه رموێ: ((عليكم بالسواك فإنّه مطيبة للفم ومرضاة للرب)) صحيح الترغيب والترهيب رقم: (210) . واته : په يوه ست بن به به كارهێنانى سيواكه وه چونكه سيواك پاك كه ره وه و بۆن خۆشكارى ده مه و ڕه زامه ندى خوايشه . وه باشتر وايه كه ئه و سيواكه ى به كارى ده هێنى ماوه ماوه به شه به كار هێنراوه كه ى ببڕدرێت و پاك بكرێته وه ، بۆ ئه وه ى كه ڵكى زياتر لێ وه ربگيرێت و پاك ڕابگيرێت . هه روه ها سوننه ته سيواك كردن به ده ستى چه پ بكرێت، له م باره وه پرسيار كرا له (شيخ الإسلام ابن تيمية): ئايا سيواك به ده ستى ڕاست ئه كرێ يان به ده ستى چه پ؟ وه كاميان باشتره ؟ له وه ڵامدا فه رموى: سوپاس وستايش بۆ خواى گه وره ، باشتر وايه به ده ستى چه پ بكرێت، ئه وه ش وته ى ئيمامى ئه حمه دى له سه ره له ڕيوايه تى  (ابن منصور)دا باس كراوه ، وه نه مان زانيوه هيچ كه سێك له و ئوممه ته پێچه وانه ى ئه مه بێ، ئه مه ش له به ر ئه وه يه كه سيواك كردن له بابى پاككردنه وه و داماڵينى پيسىيه ، وه كو پاككردنه وه ى لوت و تارات كردن (الاستنثار والاستنجاء) مـجموع الفتاوى: (1 / 108) .

سودو پاداشته كانى سيواك كردن:

دياره پێغه مبه رى ئازيزمان (صلی اللە علیە وسلم) هه ر شتێك كه خێر و پاداشتى بۆ ئوممه ته كه ى تێدا بێت، پێى ڕاگه يان دوين و هۆشيارى كردوينه ته وه و فه رمانى پێ كردوين هه ر وه كو خۆى ئه فه رموێ: ((ما تركت شيئاً يقربكم إلى الله إلاَّ وأمرتكم به)) انظر: سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم: (1803) . ئه وه تا له سود و پاداشتى ئه م داره موباره كه ش هۆشيارى داوه و موسڵمانانى هان داوه له سه ر به كار هێنانى، وه ك ده فه رموێت:((أكثرت عليكم في السواك)) صحيح البخاري رقم: (848) .واته : زۆرم لێ كردون و پێم ووتون له سيواك كردندا . وه (ابن عباس ڕەزای خوای لێبێت) فه رموويه تى: پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) فه رموويه تى: ((لقد أمرت بالسواك حتى ظننت أنه ينـزل علي فيه قرآن أو وحي)) صحيح الترغيب والترهيب رقم: (213) .ئه م سور بوونه ى پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) له سه ر به كار هێنانى سيواك له ته واوێتى ئامۆژگاريه كان و خۆشه ويستىيه تى بۆ ئۆممه ته كه ى، وه ئه وه ده گه يه نێت كه وا چۆن ئاره زوى له پاك و خاوێنى و بۆن خۆشى بووه و ڕقيشى له پيسى و پۆخه ڵێتى و بۆنى ناخۆش بووه ، چونكه هه روه ك دياره له دواى خه وتنێكى زۆر تام و بۆنى ناو ده م ده گۆڕێ و ناخۆش ده بێ بۆيه پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) كه هه ڵساوه له خه و پێش هه موو شتێك سيواكه كه ى به ناو ده م و ددانى دا هێناوه ، تا تام و بۆنه ناخۆشه كه ى ببڕێت، وه ك ده فه رموێت: ((السواك مطهرة للفم ومرضاة للرب)) .

ئه مانه ى خواره وه ش بريتين له چه ند
سودێكى سيواك

1 ـ به كارهێنانى سيواك ماناى جێ به جێ كردن و شوێن كه وتنى سوننه تى پێغه مبه ره (صلی اللە علیە وسلم) به وه ش چاكه كانمان به ره و زياد بوون ده چێ و له په روه ردگارمان نزيك ده بينه وه و به ر ڕه زامه ندى خوا ئه كه وين إن شاء الله.

2 ـ به هۆى بوونى سابون له ناويدا ناو ده م پاك ده كاته وه ، و به كترياى ناوى له ناو ده بات، ناوه ندێكى ترشه ڵۆكى وا دروست ده كات، ددان له توانه وه ده پارێزێ و توشبون به شێرپه نجه ى ناو ده م كه م ده كاته وه .

3 ـ مادده ى تانين له سيواك دا پوك توند و تۆڵ ده كات و به هێزى ده كات.

4 ـ رێژه ى كلۆر بوونى ددان كه م ده كاته وه ، هه رچه نده به زۆرى ماده ى شه كر و كاربۆهايدراتيش بخورێت.

5 ـ گه ده چالاك و باش ده كات و يارمه تى هه رس بوونى خۆراك ده دات.

6 ـ زۆر به كارهێنانى سواك زمان پاراو ده كات و قسه كردن ئاسان ده كات، له سه ره مه رگيشدا يارمه تى شايه تمان هێنانت ده دات، هه روه ها ده نگ ساف ده كات.

7 ـ چالاك و گورج و گۆڵت ده كات بۆ خوێندنه وه و زيكر كردن و نوێژ كردن، هه روه ها خه و ڕه وێنه و چاو و بينينت ساف ده كات .

8 ـ به هۆى مادده ى سليكات كه له سيواك دا هه يه ددان له زه ردبوون ده پارێزێ (به ڵكو سپيشى ده كاته وه )، كه ئه مه ش به ڕێگه ى ميكانيكى ڕووده دات.

9 ـ پوك به هيز ده كات و هانيشى ده دات تا ماده ى دژى كلۆر بوون ده ربدات، هه روه ها به ڵغه م ناهێڵێت.

ڕوون كردنه وه يه ك:

ئه مانه چه ند سودێك بوون له سوده كانى دار سيواك، بێ گومان سودى تريشى هه يه بۆ نه خۆشىيه كانى كۆئه ندامى هه رس و هه ناسه و ميز و زاوزێ و ڕيخۆڵه . هه ر ئه م سود و كه ڵكانه ش بووه ئه مڕۆ هانى كۆمپانيا بازرگانىيه كانى به رهه م هێنانى (مه عجونى ددان)ى داوه به شێوه يه كى ڕاسته وخۆ سود له م داره به كه ڵكه وه ربگرن، وه بتوانن باشترين و به نرخ ترين (معجون)ى لێ دروست بكه ن، يا به شێوه ى ناڕاسته وخۆ له هه مان پێكهاته كانى سيواك، له موادى كيميايى مه عجونى لێ دروست بكه ن . گومانى تێدا نى يه كه به كار هێنانى معجون سودى هه يه بۆ ددان، به ڵام له گه ڵ ئه وه شدا زيان (سلبيات)ى زۆريشى هه يه ، به پێى سه رچاوه يه ك له (ئينته رنێت)ه وه ڕاگه يه نراوه كه زۆرێك له م معجونانه به هۆى زۆر به كار هێنانيانه وه نه خۆشى شێرپه نجه (سه ره طان)ى لێ ئه كه وێته وه ، ئه مه جگه له زيانه كانى فڵچه ش كه پوك بريندار ئه كات و چينه ده ره سپىيه كه ى ددانيش كه به (مينا) ناو ئه برێت زوو ئه ڕنێ و ته نكى ئه كات، وه سه ره ڕاى ئه مانه ش پزيشكانى ددان ده ڵێن كه ددان شوشتن به معجون كاتێ سودى ئه بێ كه بۆ ماوه ى (پێنج ده قيقه ) له ناو ده م ودان بمێنێته وه ، به ڵام هه رچى سيواكه هيچ زيانێكى لێ ناكه وێته وه ، به به كارهێنانى ته نها سودمه ند ده بيت و ڕاسته وخۆش سودى خۆى ئه گه يه نێت.

ئه و كات و ساتانه ى كه سيواك كردن تێيدا سوننه ته :

سواك كردن له هه موو كات و ساتێكدا سوننه ته به ڵام له م چه ند شوێنه دا پيغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) ته ئكيدى له سه ر كردۆته وه :

1 - له كاتى ده ست نوێژ گرتن:

عن أبي هريرة( ڕەزای خوای لێبێت) قال: قال رسول الله (صلی اللە علیە وسلم) : ((لولا أنْ أشق على أمتي لأمرتهم بالسواك مع الوضوء)) صحيح سنن ابن ماجه رقم: (5316) . واته : ئه گه ر بارگرانى (مه شه قه ت) نه بوايه له سه ر ئوممه ته كه م ئه وا له گه ڵ ده ست نوێژ هه ڵگرتندا سيواكم فه رز ده كرد .

2 – له كاتى نوێژ كردندا:

عن أبي هريرة ( ڕەزای خوای لێبێت) عن النبي (صلی اللە علیە وسلم) قال: ((لولا أنْ أشق على أمتي لأمرتهم بالسواك عند كل الصلاة)) صحيح البخاري رقم: (887) وصحيح مسلم رقم: (252) .وفي لفظ آخر: ((لولا أنْ أشق على أمتي لفرضت عليهم السواك عند كل الصلاة كما فرضت عليهم الوضوء)) صحيح الترغيب والترهيب رقم: (208) . واته : ئه گه ر بارگرانى نه بوايه له سه ر ئوممه ته كه م ئه وا سيواك كردنم فه رز ده كرد له گه ڵ هه موو نوێژكردنێكدا هه روه كو چۆن ده ست نوێژم فه رز كردوه له سه ريان .

3 – له كاتى قورئان خوێندن دا:

عن علي ( ڕەزای خوای لێبێت) قال: ((أمرنا بالسواك)) وقال: ((إنّ العبد إذا قام يصلي أتاه ملك فقام خلفه يستمع القرآن ويدنو، فلا يزال يستمع ويدنو حتى يضع فاه على فيه، فلا يقرأ آية إلاّ كانت في جوف الملك)) سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم: (1213) . واته : عه لى ( ڕەزای خوای لێبێت) ده فه رموێ: فه رمانمان پێده كرا به سيواك كردن، وه ده فه رموێ: به ڕاستى ئه گه ر به نده هه ستێت بۆ نوێژ كردن فريشته يه ك ده چێ بۆ لاى له پشتيه وه ئه وه ستێ و گوێ له قورئان خوێنده نه كه ى ده گرێ و لێ ى نزيك ده بێته وه ، جا به رده وام گوێى لێ ئه گرێ و لێى نزيك ئه بێته وه ، هه تاوه كو ده مى ئه خاته سه ر ده مى، جا هيچ ئايه تێك ناخوێنێت ئيلا ئه چێته ناو بۆشايى سكى فريشته كه وه .

4 - له كاتى گه ڕانه وه بۆ ماڵ:

عن مقداد بن شريح عن أبيه قال: ((سألت عائشة قلت: بأي شيء كان يبدأ النبي (صلی اللە علیە وسلم) إذا دخل بيته؟ قالت: بالسواك)) صحيح مسلم رقم: (253) . واته : مقداد ئه گێڕێته وه له باوكى يه وه كه پرسيارى كردوه له عائيشه (خواى لێ ڕازى بێت)، ئايا پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) كاتێ گه ڕاوه ته وه ماڵه وه به چى ده ستى پێكردوه ؟ ئه ويش له وه ڵامدا فه رمويه تى: به سيواك كردن .

5 - له كاتى هه ڵسان له خه و (يا بۆ شه و نوێژ):

عن حذيفة ( ڕەزای خوای لێبێت) قال: ((كان رسول الله (صلی اللە علیە وسلم) إذا قام ليتهجد يشوص فاه بالسواك)) صحيح البخاري رقم: (245) وصحيح مسلم رقم: (255) . واته : پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) ئه گه ر هه ستايه ته وه بۆ شه و نوێژ ئه وا ده مى به سيواك پاك ئه كرده وه . وعن ابن عباس ( ڕەزای خوای لێبێت) قال: كان رسول الله (صلی اللە علیە وسلم) يصلي بالليل ركعتين ركعتين ثم ينصرف فيستاك)) صحيح سنن ابن ماجه رقم: (288) .

* ڕۆژووان سيواك به كار ده هێنێت له هه موو كاتێكدا:

هه روه ها له كاتى گۆڕانى تام و بۆنى ناو ده م و بۆ ڕۆژوه وانيش هه ر سوننه ته له هه موو كاتێكدا له به ر گشتگيرى ئه و فه رموودانه ى كه له م باره وه هاتون، وه له به ر پێويست بوونى ڕۆژووه وان بۆ سيواك، وه چونكه ڕه زامه ندى خواى تێدايه و له كاتى به ڕۆژوو بوونيشدا به ده ست هێنانى ڕه زامه ندى خوا زياتر پێويست و داواكراوه ، وه ك له كاتى بى رۆژووبوونى دا، چونكه سيواك پاك كه ره وه ى ده مه و پاكو خاوێنيش بۆ رۆژووه وان له باش ترين كرده وه كانێتى.

به ڵگه ش له سه ر ئه مه :

وقال البخاري: (كان ابن عمر ( ڕەزای خوای لێبێت) يستاك أول النهار وآخره) فتح الباري: (4 / 196) . واته : ابن عمر ( ڕەزای خوای لێبێت) ده فه رموێ: له سه ره تاو كۆتايى ڕۆژدا سيواكى ئه كرد .

سوودێك:

جاء فـي كتاب " نظم الفرائد مما في سلسلتي الألبانـي من فوائد " لعبد اللطيف بن محمد بن أبي ربيع: (مشروعية الاستياك للصائم في أي وقت شاء ... ) باب مشروعية الاستياك للصائم في أي وقت شاء: حديث: " كان يستاك آخر النهار وهو صائم " . باطل . " الضعيفة " برقم: (402) .

فائدة:
ويغني عن هذا الحديث في مشروعية السواك للصائم في أي وقت شاء أول النهار أو آخره عموم قوله (صلی اللە علیە وسلم) (صلی اللە علیە وسلم) : "لولا أن أشق على أمتي، لأمرتهم بالسواك عند كل صلاة" . متفق عليه، وهو مخرج في " الإرواء " رقم: (70) . وما أحسن ما روى الطبراني في " الكبير ": (20 / 70 / 133)، وفي "مسند الشاميين": (2250) بإسناد يحتمل التحسين عن عبد الرحمن بن غنم قال: "سألت معاذ بن جبل: أأتسوك وأنا صائم؟ قال: نعم . قال: أي النهار أتسوك؟ قال: أي النهار شئت غدوة أو عشية . قلت: إن الناس يكرهونه عشية، ويقولون: إن رسول الله(صلی اللە علیە وسلم) قال: لخلوف الصائم أطيب عند الله من ريح المسك؟ فقال: سبحان الله! لقد أمرهم بالسواك، وهو يعلم أنه لا بد أن يكون بفي الصائم خلوف وإن استاك، وما كان بالذي يأمرهم أن ينتنوا أفواههم عمداً، ما في ذلك من الخير شيء، بل فيه شر، إلا من ابتلي ببلاء لا يجد منه بداً . قلت: والغبار في سبيل الله أيضاً كذلك؛ إنما يؤجر من اضطر إليه، ولا يجد عنه محيصاً؟ قال: نعم، فأما من ألقى نفسه في البلاء عمداً، فما له في ذلك من أجر " . وقال الحافظ في " التلخيص " ( ص 193 ): " إسناده جيد " ، ...) نظم الفرائد مـما في سلسلتـي الألبانـي من فوائد: (1 / 528
ـ 529) .

ا.هـ هه روه ها (ابن القيم) فه رموويه تى: (به ڕاستى به ڵگه ى ڕاست و صه حيح نى يه كه پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) نه هى له ڕۆژووه وان كردبێ سيواك به كار بێنێ، نه له سه ره تاو نه له كۆتايى ڕۆژدا، به ڵكو به پێچه وانه وه لێ ى ڕيوايه ت كراوه ) زاد الـمعاد: (2 / 63)، وانظر: "الطب النبوي" لابن القيم نفسه: (1 / 249) .

وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين.

ئاماده كردنى: مامۆستا  . هێمن ئه حمه د

http://www.fermude.com/fermude%201433/w/fermude%2022.gif