چۆنیه‌تی نيه‌تى ڕۆژوو چکاتێك ده‌بێت نیه‌ت بهێنیت

چۆنیه تی نيه تى ڕۆژوو چکاتێك ده بێت نیه ت بهێنیت

1 ـ نيه تى ڕۆژووى فه رز ده بێ له شه ودا بهێنيت پێش ده ركه وتنى فه جر :

گه ر سه لمێنرا كه مانگى ڕه مه زان ده ستى پێ كردووه ، به بينينى مانگ به چاو ، يان به شايه تى دان ، يان به ته واو كردنى سى ڕۆژى مانگى شه عبان ، ئه و كاته پێويسته له سه ر هه موو موسوڵمانێك هه ر له شه وه وه ( واته : پێش ده ركه وتنى فه جر ) نيه تى ڕۆژووى هه بێ ، له به ر ئه م فه رمووده يه ى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) كه ده فه رمووێ : " مَنْ لَم يُجْمِع الصِّيَامَ قَبْلَ الفَجْرِ فَلا صِيَامَ لَهُ "( أخرجه أبو داود رقم : ( 2454 ) ، وابن خزيمة رقم : ( 1933 ) ، والبيهقي : ( 4 / 202 )). واته : ئه و كه سه ى نيه تى ڕۆژووى نه بێت پێش ده ركه وتنى فه جر ئه وا ڕۆژوه كه ى به تاڵه . وه ده فه رمووێ : " مَنْ لَمْ يُبَيِّت الصِّيَامَ مِن الليلِ فَلا صِيَامَ لَهُ " (أخرجه النسائي : (4 / 196) ، والبيهقي : (4 / 202) ، وابن حزم : (6 / 162) )، به هه مان واتا . تێبينى : نيه تيش جێگاى دڵه و ووتنى به زمان بيدعه يه و گومڕايىيه هه رچه نده هه ندێك له خه ڵكى به چاكيشى بزانن .بوونى نيه ت پێش ده ركه وتنى فه جر تايبه ته به ڕۆژووى فه رزه وه ، چونكه پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) ده هاته لاى دايكه ( عائيشة ) ـ ڕه زاى خواى لێبێت ـ له ڕۆژانێك جگه له ڕۆژانى ڕه مه زان و ده يفه رموو : " هَلْ عِنْدَكُم غَذَاءٌ ؟ وَإلا فَإنِّي صَائِم "( أخرجه المسلم رقم : ( 1154 ) .). واته : له كاتى خواردنى به يانياندا پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) به دايكه ( عائيشة ) ى ده فه رموو : خواردنتان لا هه يه ؟ ئه گه ر نا ئه وا من به ڕۆژووم . هه روه ها سه لمێنراوه له كرده وه ى هاوه ڵانى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) له وانه ش : ( أبي الدرداء ) و ( أبي طلحة ) و ( أبي هريرة ) و ( ابن عباس ) و ( حذيفة بن اليمان ) ، ڕه زاى خوا له هه موويان بێ ، و خواى په روه ردگار له گه ڵ ياندا له ژێر ئاڵاى سه روه رى كوڕانى ئاده م كۆمانكاته وه (انظرها وتخريجها فى ( تغليق التعليق ) : ( 3 / 144 ـ 147 ) .). ئه مه له ڕۆژووى سوننه تدايه و به ڵگه شه له سه ر ئه وه ى كه بوونى نيه ت پێش ده ركه وتنى فه جر ته نها له ڕۆژووى فه رزدايه نه ك له ڕۆژووى سوننه تدا خواى پايه به رزيش زاناتره .

2 ـ داواكاريه كان به ستراون به بوونى تواناوه :

ئه گه ر كه سێك ڕه مه زانى به سه ردا هات و بێ ئاگا بوو له وه ى كه ڕه مه زانه و خواردن و خواردنه وه ى خوارد ، پاشان بۆى ده ركه وت كه ڕه مه زانه با واز له خواردن و خواردنه وه بێنێت و ڕۆژووه كه ى ته واو بكات ، وه ئه گه ر كه سێك خواردن و خواردنه وه ى نه خواردبێت به ڵام نه يزانى بوو كه وا ڕه مه زانه كه هه واڵى پێگه يشت ڕه مه زانه ئيتر خواردن و خواردنه وه نا خوات و ڕۆژووه كه ى به سه ر ده بات لـه م جۆره كه سانه دا بوونى نيه ت پێش ده ركه وتنى فه جر مه رج نىيه ، چونكه نه يان توانيوه بزانن ڕۆژووه يان نه ، وه يه كێك له بنچينه كانى ئاينى ئيسلاميش ئه وه يه كه داواكاريه كان به ستراون به بوونى تواناوه . له ( عائيشه ) وه ـ ڕه زاى خواى لێبێت ـ ده گيڕنه وه فه رموويه تى : " كَانَ رَسُولُ اللهِ(صلی الله علیه وسلم) أَمَرَ بِصيَامِ يَوْمِ عَاشُورَاء ، فَلَمَّا فُرِضَ رَمَضَان ، كَانَ مَنْ شَاءَ صَامَ وَمَنْ شَاءَ أَفْطَرَ "( أخرجه البخاري : ( 4 / 212 ) ، ومسلم رقم : ( 1125 ) .). واته : پێغمبه ر(صلی الله علیه وسلم) فه رمانى گرتنى ڕۆژووى ( عاشورا ) ى پێ كردبووين ، به ڵام كه ڕۆژووى ڕه مه زان فه رز كرا : ئه و كاته هه ر كه سێ بيويستايه ( عاشورا ) به ڕۆژوو ده بوو يان به ڕۆژوو نه ده بوو . وه له ( سلمه ) كوڕى ( الأكوع ) ه وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده گێڕنه وه فه رموويه تى : " أَمَرَ النَّبيُّ(صلی الله علیه وسلم) رَجُلاً مِنْ أَسْلَم أَنْ أَذِّنْ في النَّاسِ : أَنَّ مَنْ أَكَلَ فَلْيَصُم بَقيَّةَ يَوْمِهِ ، وَمَنْ لَم يَكُنْ أَكَلَ فَلْيَصُم ، فِإِنَّ اليَّومَ عَاشُوراء "( أخرجه البخاري : ( 4 / 216 ) ، ومسلم رقم : ( 1135 ) ). واته : پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) فه رمانى كرد به پياوێك له هۆزى ( أسلم ) كه بانگه واز بكات له ناو خه ڵكدا : هه ر كه سێك خواردنى نه خواردووه با ئه و به شه ى له ڕۆژ كه ماوه به ڕۆژوو بێ ، وه ئه وه ش كه خواردنى نه خواردووه با به ڕۆژوو بێت ، چونكه ئه وڕۆ ڕۆژى ( عاشورا ) يه . ڕۆژوو گرتنى ڕۆژى ( عاشورا ) فه رز بوو ، پاشان ( نةسخ ) كرايه وه ، موسوڵمانانيش فه رمانيان پێ كرابوو له و ڕۆژه دا واز له خواردن بێنن ، كاره كه شيان به و شێوه يه ته واو و بێ كه م و كوڕى بوو ، ڕه مه زانيش فه رزه ، حوكمى فه رزيش ناگۆڕێت .

3 ـ هه ندێك له زانايان بۆچوونى پێچه وانه يان له گه ڵ ئه م بۆچوونه دا هه يه و ده ڵێن : ( به ڵكو ئه بێ قه زاى ڕۆژووه كه ى بكاته وه ) :

وه ده لێن : ( عاشورا فه رز نه بووه ) ، به ڵام ئه وه بزانه "براى باوه ڕدار " كه هه موو به ڵگه كان ئه وه ده رده خه ن كه ڕۆژووى ( عاشورا ) فه رز بووه ، چونكه فه رمانى پێكراوه ، هه ر وه كو له فه رمووده كه ى
( عائيشه ) دا هاتووه ، پاشان فه رمانه كه زياتر جێگير ده بێت چونكه بانگه وازى گشتى بۆكراوه ، وه له وه ش زياتر ئه وه يه فه رمان به و كه سانه كراوه كه خواردنيان خواردووه ، واز له خواردن بهێنن ، هه ر وه كو له فه رمووده كه ى ( سلمة ) كوڕى ( الأكوع ) دا هاتووه ، كه له پێش تر باسمان لێوه كرد . وه له ( محمد ) كوڕى ( صيفي الأنصارى ) ه وه (ڕه زای خوای لێبێت)ده گێڕنه وه فه رموويه تى" خَرَجَ عَلَيْنَا رَسُولُ اللهِ(صلی الله علیه وسلم) في يَوْمِ عَاشُوراء ، فَقَالَ : أَصُمْتُم يَومِكُم هَذا ؟ قالَ بَعْضُهُم : نَعَم ، وقَالَ بَعْضُهُم : لا . قَال : فَأتِمُّوا بَقِيَةَ يَومِكُم هَذا ، وَأَمَرَهُم أَنْ يُؤذنوا أَهْلَ العَرُوضِ ـ قُرَى المَدِيْنَةِ ـ أَنْ يُتِمُّوا بَقِيَةَ يَوْمِهِم هَذا "( أخرجه ابن خزيمة : ( 3 / 389 ) ، وأحمد : ( 4 / 388 ) ، والنسائي : ( 4 / 192 ) ، وابن ماجه : ( 1 / 552 ) ،). واته : له ڕۆژى (عاشورا) دا پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) هات بۆ لامان و پێى فه رمووين : ئه مڕۆ ڕۆژووتان گرتووه ؟ هه ندێكيان فه رموويان : به ڵێ ، وه هه ندێكى تريان فه رموويان : نه خێر ، پاشان فه رمووى : كه واته ئه وه نده ى كه ماوه له ڕۆژ به ڕۆژوو بن ، وه فه رمانيشى پێكردين كه خه ڵكى (العروچ) ـ واته : دێكانى شارى مه دينه ـ ئاگادار بكه ينه وه : ئه وه نده ى له ڕۆژ ماوه به ڕۆژوو بن ، ئه م لێكدانه وه ش (التقارب) ده بڕينه وه به و ووته يه ى (ابن مسعود) (ڕه زای خوای لێبێت)كه ده فه رمووێت : " لَمَّا فُرِضَ رَمَضَانُ تُرِكَ عَاشُورَاءُ " (أخرجه مسلم رقم : ( 1127 ) .)، واته : كه ڕه مه زان فه رز بوو (عاشورا) ته رك كرا . وه به ووته ى (عائشة) ـ ڕه زاى خواى لێبێت ـ كه ده فه رمووێت : " فَلَمَّا فُرِضَ رَمَضَان ، فَكَانَ رَمَضَانُ هُو الفَريْضَةُ ، وَتُرِكَ عَاشُورَاءُ " (أخرجه مسلم رقم : ( 1125 ) .)، واته : كه ئايه تى فه رز بوونى ڕۆژووى ڕه مه زان هاته خواره وه ، ڕه مه زان بوو به ڕۆژووى فه رز و (عاشورا) ته رك كرا . له گه ڵ ئه وه شدا ڕۆژوو گرتن له ڕۆژى (عاشورا) دا به يه ك جارى ته رك نه كراوه ، به ڵكو يه ك ده نگ بوونى زانايان ـ واته : الاحماع ـ له سه ر ئه وه يه كه سوننه ته ، هه ر وه كو : ئيمامى (الحافظ ابن حجر) له كتێبى (فتح الباري شرح صحيح البخاري) دا : (4 / 246) له ئيمامى (ابن عبد البر) ه وه ده گێڕێته وه . ئه مه ش ئه وه ده گه يه نێت كه ڕۆژوو گرتنه كه ى هه ر ماوه به ڵام ئه وه ى كه وازى لێهێنرا ( واجب ـ فه رز ) بوونه كه يه تى ، خواش زانا تره . كۆمه ڵێكى تر ده ڵێن : ئه گه ر فه رزيش بوو بێت ( نةسخ ) بووه ته وه و حوكمه كانى له گه ڵدا ( نةسخ ) بووه ته وه .

له ڕاستيدا فه رمووده كانى ( عاشورا ) به ڵگه ن له سه ر هه ندێ شت :

1 ـ واجب بوونى ڕۆژووى ( عاشورا ) .

2 ـ ئه و كه سه ى پێش ده ركه وتنى فه جر نيه تى ڕۆژووى فه رز نه بێ به نه زانينه وه ڕۆژوه كه ى ته واوه و به تاڵ نابێته وه .

3 ـ ئه و كه سه ى خواردن ده خوا و شت ده خواته وه پاشان ده زانێت ، ئه و به شه ى ترى ڕۆژوه كه به ڕۆژوو ده بێت و قه زاى له سه ر نىيه .

خاڵى يه كه م له م خاڵانه (نةسخ) بووه ته وه و بووه ته سوننه ت ، هه ر وه كو له پێشدا باسمان لێوه كرد ، ئه مه ش ئه وه پێويست ناكات به هۆى (نه سخ) بوونى (واجب) ێتى حوكمه كانى ترى (نه سخ) بكرێته وه ، خواش زانا تره . به ڵگه ى ئه م كۆمه ڵه ش ئه و فه رمووده يه يه مه ئيمامى (أبو داود) : (2447) و ئيمامى (أحمد) : (5/409) لة رِيَطةى (قتادة) لة (عبد الرحمن) ى كورِى (سلمة) له مامه يه وه ده گێڕنه وه : " أنَّ أسْلَمَ أَتَت النَّبيَّ(صلی الله علیه وسلم) فَقَالَ : صُمْتُم يَوْمَكُم هَذا ؟ قَالُوا : لا ، قَالَ : فَأَتِمُّوا بَقِيَّةَ يَوْمِكُم هَذا وَاقضُوا " ، واته : ئه و به شه ى ماوه له ڕۆژه كه تان به ڕۆژوو ببن و پاشان قه زاى بكه نه وه .

به ڵام ئه م فه رمووده يه ( ضعيف ) ه له دوو هۆكار :

يه كه م : به هۆى (جهالة)ى (عبد الرحمن)ى كوڕى (سلمة) ه وه ، ئيمامى (الذهبي) له كتێبى (الميزان) دا : ( 2 / 567 ) ده فه رمووێ : (لا يُعرف) . واته : نه ناسراوه ، وه ئيمامى (الحافض) لة كتيَبي (التهذيب) دا : ( 6 / 239 ) فه رموويه تى : (حاله مجهول) ، وه ئيمامى (ابن ابي حاتم) له كتێبى (الجرح و التعديل) دا : ( 5 / 288 ) ناوى هێناوه و هيچ (جرح) و (تعديل) ێكى له سه ر باس نه كردووه .

دووه م : ( عنعن ) ه كردنى له لايه ن ( قتادة ) ى ( مدلس ) ه وه .

(مافی گشت موسڵمانێکه بۆ سودوه رگرتن و بڵاو کردنه وه ی گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده )