فەڵ و گەورەیی مانگی ڕەمەزان

فەڵ و گەورەیی مانگی ڕەمەزان

بسم اللە الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين وبعد:

مانگى ره مه زان فه زڵ وگه وره يى زۆرى هه يه له وانه :

1- قورئانى تێدا هاتۆته خواره وه كه هيدايه ت ورێنمايى يه بۆ مرۆڤــ وپه رى، خواى گه ره ده فه رمێت: (شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآَنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ) [البقرة: 185]. واته : مانگى ره مه زان ئه و مانگه يه كه قورئانى تێدا هاتۆته خواره وه ، كه رێنمايى وهيدايه ته بۆ خه ڵكى، وروون كه ره وه ى هيدايه ته كه يه و جياكه ره وه ى نێوان حه ق وبه تاڵه .

2- شه وى قه درى تێدايه كه خواپه رستى تێيدا چاكتره له هه زار مانگ: پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: (إن هذا الشهر قد حضركم وفيه ليلة خير من الف شهر من حرمها فقد حرم الخير كله، ولا يحرم خيرها إلا المحروم) (صحيح الجامع الصغير: 2247). واته : مانگى ره مه زان هاتووه شه وى قه درى تێدايه كه خواپه رستى تێيدا چاكتره له هه زار مانگ، هه ركه سێك بێبه ش بێت له و شه وه ئه وا بێبه ش بووه له هه موو خێر وچاكه يه ك، وه كه س له خێروچاكه كه ى بێبه ش نابێت ته نها بێبه ش كراو نه بێت.

3- به رۆژوو بوون تێيدا به باوه ڕ بوون به واجبێتى وچاوه ڕوانى پاداشته كه ى له خواى گه وره ده بێته هۆى لێخۆش بوونى تاوانه كان، پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: (من صام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه) (صحيح سنن أبي داود: 1372). واته : هه ركه سێك له ره مه زاندا به ڕۆژوو بێت به باوه ڕ بوون به واجبێتى وچاوه ڕوانى پاداشته كه ى له خواى گه وره ئه وا خواى گه وره له تاوانه كانى پێشووى خۆش ده بێت.

4- شه ونوێژ كردن تێيدا(ته راويح) به باوه ڕ بوون به موسته حه بێتى وچاوه ڕوان كردنى پاداشتى له خواى گه وره ده بێته هۆى لێخۆش بوونى تاوانه كان، پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: (من قام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه) (صحيح سنن أبي داود: 1371). واته : هه ركه سێك شه وانى ره مه زان ئاوه دان بكاته وه به نوێژكردن به باوه ڕ بوون به موسته حه بێتى وچاوه ڕوان كردنى پاداشتى له خواى گه وره ئه وا خواى گه وره له تاوانه كانى پێشووى خۆش ده بێت.

5-ره مه زان بۆ ره مه زان سڕه ره وه ى تاوانه كانى نێوانيانه : پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: (الصلوات الخمس، والجمعة الى الجمعة، ورمضان الى رمضان، مكفرات لما بينهن إذا اجتنبت الكبائر) (صحيح الجامع الصغير: 3875). واته : پێنج نوێژه فه رزه كان، وجومعه بۆ جومعه ، وره مه زان بۆ ره مه زان ده بنه سڕه ره وه ى تاوانه كانى نێوانيان ئه گه ر ئه و كه سه خۆى له تاوانى گه وره بپارێزێت.

6- پاڕانه وه تێيدا وه رگيراوه : پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: (إن لله في كل يوم وليلة عتقاء من النار في شهر رمضان، وإن لكل مسلم دعوة يدعو بها فيستجاب له) (صحيح الترغيب والترهيب: 1002). واته : خواى گه وره هه موو شه وو رۆژێكى ره مه زان ئازاد كراوى هه يه له ئاگرى دۆزه خ، وه هه موو موسڵمانێك دوعاو پاڕانه وه يه كى بۆ هه يه كه بيكات وخواى گه وره لێ ى وه رده گرێت قه بوڵى ده كات.

7- دۆزه خى يه كان تێيدا ئازاد ده كرێن له ئاگر: پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت:
(ولله عتقاء من النار وذلك في كل ليلة) (صحيح الجامع الصغير: 759). واته : هه موو شه وێك خواى گه وره دۆزه خى يه كانى تێدا ئازاد ده كات.

8- چاكه تێيدا ئاسان ده بێت وخراپه يش تێيدا گران ده بێت: پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: ( وينادي منادي: ياباغي الخير أقبل، ويا باغي الشر أقصر) (صحيح الجامع الصغير: 759). واته : بانگ كه رێك بانگ ده كات وده ڵێت: ئه ى خێرخواز وه ره پێشه وه ، وه ئه ى شه رخواز وخراپه كار به سه وازبێنه .

9- ده رگاكانى به هه شتى تێدا ده كرێته وه :پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: (وفتح أبواب الجنة فلم يغلق منها باب) (صحيح الجامع الصغير: 759). واته : له مانگى ره مه زاندا ده رگاكانى به هه شت ده كرێنه وه وهيچ ده رگايه كى داناخرێت.

10- دەر گاكانى دۆزه خى تێدا داده خرێت: پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: (وأغلقت أبواب النار فلم يفتح منها باب) (صحيح الجامع الصغير: 759). واته : له مانگى ره مه زاندا ده ر گاكانى دۆزه خ داده خرێت وهيچ ده رگايه كى ناكرێته وه .

11-شه يتانه كان وجنى يه سه ركه شه كانى تێدا كۆت وزنجير ده كرێت وناكرێنه وه تا رۆژوه وانه كان توشى خراپه نه كه ن وخراپه كه م ده بێت: پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: (إذا كان أول ليلة من شهر رمضان صفدت الشياطين ومردة الجن) (صحيح الجامع الصغير: 759). واته : له يه كه م شه وى مانگى ره مه زان شه يتانه كان وجنى يه سه ركه شه كانى تێدا كۆت وزنجير ده كرێت.

چۆن فه زڵه كانى مانگى ره مه زان بقۆزينه وه ؟

1- به رۆژو بوونى رۆژه كه ى: خواى گه وره ده فه رمێت: (فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ) [البقرة: 185] . واته : هه ركه سێك له ئێوه مانگى بينى با به رۆژوو بێت.وه پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت:(الإسلام أن تشهد أن لا إله إلا الله وأن محمدا رسول الله، وتقيم الصلاة، وتؤتي الزكاة، وتصوم رمضان، وتحج البيت إن استطعت إليه سبيلا) (صحيح الجامع الصغير: 2775). واته : ئيسلام بريتى يه له : شايه تى دان به وه ى كه هيچ په رستراوێكى ترى حه ق نى يه كه شايانى په رستن بێت جگه له خواى گه وره ، وه محمديش(صلی اللە علیە وسلم) نێردراو پێغه مبه رى خوايه ، وه نوێژ بكه يت، وه زه كات بده يت، وه ره مه زان به رۆژوو بيت، وه حه جى ماڵى خواى گه وره بكه يت ئه گه ر توانات هه بوو.

2-نوێژكردن له شه وانيدا به گشتى (ته راويح): پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: (من قام رمضان إيمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه) (صحيح الجامع الصغير: 6640).

*به تايبه تى له ده شه وى كۆتاييدا: عائيشه (خواى لێ رازى بێت) ده فه رمێت: (كان رسول الله (صلی اللە علیە وسلم) إذا دخل العشر شد مئزره، وأحيا ليله، وأيقظ أهله) (صحيح الجامع الصغير: 4713). واته : پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ئه گه ر ده شه وى كۆتايى ره مه زان بهاتايه له خێزانه كانى دوور ده كه وته وه ، وه شه وى به خواپه رستى ئاوه دان ده كرده وه ، وه خێزانه كانى هه ڵده سان بۆ خواپه رستى.

*له شه وه تاكه كاندا به تايبه ت تر: پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت:  (من قام ليلة القدر(ثم وفقت له) إيمانا واحتسابا غفر له ماتقدم من ذنبه) (صحيح سنن أبي داود: 1372). واته : هه ركه سێك شه وى قه در ئاوه دان بكاته وه به نوێژكردن(پاشان توشى بێت) به باوه ڕ بوون به موسته حه بێتى وچاوه ڕوان كردنى پاداشتى له خواى گه وره ئه وا خواى گه وره له تاوانه كانى پێشووى خۆش ده بێت.

*ژماره ى ركاته كانى له سوننه تى پێغه مبه ردا(صلی اللە علیە وسلم): عائيشه (خواى لێ رازى بێت) ده فه رمێت:
(ماكان رسول الله (صلی اللە علیە وسلم) يزيد في رمضان ولا في غيره على إحدى عشرة ركعة) (صحيح سنن أبي داود: 1341).واته : پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) له ره مه زان و جگه له ره مه زان هيچ كاتێك يانزه (11) ركات زياترى ناكرد.

*سوننه تى سه له فى ساڵه ح تێيدا: (ئيمامى عومه ر فه رمانى كرد به ئوبه ى كوڕى كه عب وته ميمى دارى(ڕەزای خوای لێبێت) كه پێش نوێژى بۆ موسڵمانان بكه ن به يانزه ركات، وه سه ده ها ئايه تيان ده خوێند تا له درێژى راوه ستاندا خۆمان ده دا به سه ر گۆچاندا، وه ته واو نابوين تا ده ركه وتنى فه جر) (مشكاة المصابيح: 1302).

3- قورئان خوێندن به رامان وبيرلێ كردنه وه وه : عن ابن عباس (ڕەزای خوای لێبێت) قال: كان جبريل يلقاه كل ليلة في رمضان يعرض عليه النبي(صلی اللە علیە وسلم)القرآن) (صحيح سنن النسائي: 4/125). واته : جبريل هه مو شه وێك له ره مه زاندا پێغه مبه رى (صلی اللە علیە وسلم) ده بينى، پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) قورئانى بۆ ده خوێنده وه و نيشانى ده دا.

وعن عبد الله بن عمرو(ڕەزای خوای لێبێت) أن رسول الله (صلی اللە علیە وسلم)قال: الصيام والقرآن يشفعان للعبد يقول الصيام: رب إني منعته الطعام والشراب بالنهار فشفعني فيه ويقول القرآن رب منعته النوم بالليل فشفعني فيه فيشفعان) (صحيح الترغيب والترهيب: 4/1429). واته : رۆژوو وقورئان تكا بۆ به ندا ده كه ن له رۆژى قيامه تدا، رۆژوو ده ڵێت: خوايه من خواردن وخواردنه وه م لێ قه ده غه كردبوو به رۆژ بم كه به تكاكار بۆى وتكاكه م وه ربگره ، وه قورئان ده ڵێت: خوايه خه وم لێ قه ده غه كردبوو به شه و بمكه به تكاكارى وتكاكه م وه ربگره .

إبن رجب ده فه رمێت: ئه م فه رمووده يه به ڵگه يه له سه ر موسته حه بێتى لێكۆڵينه وه له قورئان له ره مه زاندا به تايبه تى له شه وانيدا. وه له ئادابه كانى ترى پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم): (كان إذا مر بآية خوف تعوذ، وإذا مر بآية رحمة سأل، وإذا مر بآية فيها تنزيه الله سبح) (صحيح الجامع الصغير: 4782). واته : ئه گه ر بگه يشتايه به ئايه تێكى ترس په ناى ده گرت به خوا، وه ئه گه ر بگه يشتايه به ئايه تێكى سۆزو به زه يى داواى له خوا ده كرد، ئه گه ر بگه يشتايه به ئايه تێك كه به پاك راگرتنى خواى تێدا بوايه ئه وا خواى به پاك راده گرت.

4- زيكرو پاڕانه وه : خواى گه وره ده فه رمێت: (وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا) [الأحزاب: 35]. واته : رۆژووه وانانى پياوو ئافره ت، وه پارێزه رانى داوێن له پياوو ئافره ت، وه زۆر يادكه رانى خواى گه وره له پياوو ئافره ت، خواى گه وره لێ خۆش بوونى خۆى وپاداشتێكى گه وره ى بۆ داناون. وه له أبي هريرة وة(ڕەزای خوای لێبێت) له پێغه مبه ره وه (صلی اللە علیە وسلم) فه رموويه تى: (ثلاثة لا ترد دعوتهم: الصائم حين يفطر....) (صحيح سنن أبي داود). واته : سێ كۆمه ڵ دوعاو پاڕانه وه يان ره ت ناكرێته وه ووه رده گيرێت: رۆژووه وان كاتێك رۆژووه كه ى ده شكێنێت.....

5- ده ست كراوه يى وخواردن به خشين وچاكه وخێر و خوارن دروست كردن بۆ رۆژوه وان: عن ابن عباس(ڕەزای خوای لێبێت) قال: (كان رسول الله(صلی اللە علیە وسلم)أجود الناس بالخير وكان أجود ما يكون في رمضان) (صحيح سنن النسائي: 4/125).واته : پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم) له هه موو خه ڵكى ده ست كراوه تر بووه بۆ خێرو چاكه ، به تايبه ت له ره مه زاندا .(ولايسأل عن شيء إلا أعطاه) (صحيح الجامع الصغير: 4854). واته : وه پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) داواى هيچ شتێكى لێ ناكرا ئيلا ده يدا وده يبه خشى. (وه جارێكيان عابايه ك پێشكه ش به پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) كرا، ئه ويش له به رى كرد چونكه پێويستى بوو، پياوێكيش داواى لێ كرد ئه ويش داى پێى، خه ڵكيش لۆمه ى پياوه كه يان كرد و ووتيان بۆ داوات كرد نازانيت كه پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) پێويستى بوو، كه تۆ ده زانيت كه ئه و هه ر كه سێك داواى لێ بكات نايگێڕێته وه و ده يداتێ، پياوه كه ووتى: سوێند به خواى گه وره بۆ ئه وه داوام نه كردووه له به رى بكه م به ڵكو ته نها بۆ ئه وه داوام كرد تا ببێت به كفنه كه م، وه ئه و رۆژه ى كه مرد بوو به كفنه كه ى) (صحيح سنن إبن ماجة: 3555). وه پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) شتى واى ده به خشى كه پاشاكانى وه كو كيسرا وقه يصه ر نه يان ده توانى بيبه خشن، وه خۆى و خێزان ومنداڵه كانى بێ به ش ده كرد و وه كو هه ژار ژيانى به سه ر ده برد ومانگ ودوو مانگ به سه ريدا تێ ده په ڕى وئاگر له ماڵيدا ناكرايه وه ، وه جارى واهه بووه كه له برسا به ردى به ستۆته سكى پيرۆزى يه وه . وه ده فه رمێت: (من فطر صائما كان له مثل أجره غير أنه لا ينقص من أجر الصائم شيئ ) (صحيح الجامع الصغير: 6415). واته : هه ركه سێك خواردن بدات به رۆژووه وانێك ئه وا وه كو پاداشتى رۆژووه وانه كه ى بۆهه يه به بێ ئه وه ى له پاداشتى رۆژووه وانه كه هيچ شتێك كه م بكات. وه ده فه رمێت: (الصوم جنة والصدقة تطفيء الخطيئة كما يطفيء الماء النار) (صحيح الجامع الصغير: 5136). واته : رۆژوو قه ڵغانه ، وه خێرو چاكه تاوان ده سڕێته وه هه روه كو چۆن ئاو ئاگر ده كوژێنێته وه .

6- چاكه كردن به جێبه جێكردنى فه رمانه كانى خواى گه وره و پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم)، وه خۆپارێزى به دوركه وتنه وه له قه ده غه كراوه كان، چونكه ئه مه يه حيكمه ت له ته شريع كردنى رۆژوو، بۆيه پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم)فه رموويه تى: (من لم يدع قول الزور والعمل به فليس لله حاجة أن يدع طعامه وشرابه) (صحيح سنن أبي داود: 2362). واته : هه ركه سێك واز له قسه وكرده وه ى به تاڵ نه هێنێت ئه وا خواى گه وره پێويستى به وه نى يه كه واز له خواردن وخواردنه وه بهێنێت. وه ده فه رمێت: (ليس الصيام من الأكل والشرب إنما الصيام من اللغو والرفث فإن سابك أحد أو جهل عليك فقل إني صائم إني صائم) (صحيح الترغيب والترهيب: 1/1082). واته : به رۆژوو بوون ته نها خۆگرتنه وه نى يه له خواردن وخواردنه وه ، به ڵكو خۆگرتنه وه يه له قسه ى به تاڵ وناشيرين، وه ئه گه ر يه كێك جوێنى پێدايت، ياخود نه زانى به رامبه رت ئه نجام دا ئه وا پێى بڵێ من به رۆژووم، من به رۆژووم.وه ده فه رمێت: (فإذا كان يوم صوم أحدكم فلا يرفث ولا يصخب) (صحيح سنن النسائي: 2217).واته : ئه گه ر يه كێك له ئێوه به رۆژوو بوو ئه وا با قسه ى به تاڵ وناشيرين وده نگه ده نگ نه كات.(رب صائم حظه من صيامه الجوع والعطش) (صحيح الجامع الصغير: 3490). واته : له وانه يه رۆژووه وانێك له رۆژووه كه ى ته نها برسێتى وتينوێتى بۆ بمێنێته وه .

7- تۆبه كردن و داواى لێخۆش بوون له خواى گه وره به تايبه ت له به ره به يان: خواى گه وره ده فه رمێت: (وَبِالْأَسْحَارِهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ) [الذاريات: 18] . واته : وه به به ره به يان داواى لێخۆش بوون له خواى گه وره ده كه ن. وه ده فه رمێت: (الصَّابِرِينَ وَالصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَالْمُنْفِقِينَ وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ) [آل عمران: 17] . واته : به هه شت بۆ ئارامگران وراستگۆيان وگوێڕايه ڵان وبه خشه ران وئه وانه ى كه داواى لێخۆش بوون له خواى گه وره ده كه ن به به ره به يان.

8- مانه وه له مزگه وت له ره مه زاندا بۆ خواپه رستى(الإعتكاف): عائيشة(خواى لێ رازى بێت) ده فه رمێت: (كان النبي (صلی اللە علیە وسلم) يعتكف في العشر الأواخر من رمضان، حتى توفاه الله عز وجل ثم اعتكف أزواجه من بعده) (إرواء الغليل: 4/966). واته : پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) له ده شه وى كۆتايى ره مه زاندا له مزگه وت ده مايه وه بۆ خوا په رستى تا كۆچى دوايى كرد، پاشان خێزانه كانى ده مانه وه . وه ئه و كه سه ى كه بۆ خوا په رستى ده مێنێته وه له مزگه وتدا نابێت ده رچێت ئيلا بۆ پێويستى يه كى گرنگ نه بێت، وه نابێت سه ردانى نه خۆش بكات وله خێزانه كه ى نزيك بكه وێته وه ، وه مانه وه نابێت ئيلا له مزگه وتى جه ماعه تدا نه بێت، وه سوننه ته ئه و كه سه ى كه ده مێنێته وه به رۆژوو بێت.

9- دواخستنى پاشێو وپه له كردن له رۆژوو شكاندن: له أبى الدرداء له پێغه مبه ره وه فه رموويه تى: (ثلاث من أخلاق النبوة: تعجيل الإفطاروتأخير السحور ووضع اليمين على الشمال في الصلاة) (صحيح الجامع الصغير: 3038). واته : سێ شت له خوڕه وشتى پێغه مبه رايه تى يه : په له كردن له رۆژوو شكاندن، وه دواخستنى پاشێو، وه دانانى ده ستى راست له سه ر ده ستى چه پ له نوێژدا. له ريوايه تێكى تردا ده فه رمێت: (إنا معشر الأنبياء أمرنا أن نعجل إفطارنا ونؤخر سحورنا ونضع أيماننا على شمائلنا في الصلاة) (صحيح الجامع الصغير: 2286). . واته : ئێمه ى گرۆى پێغه مبه ران فه رمانمان پێ كراوه كه : رۆژووه كه مان زوو بشكێنين، وه پاشێوه كه مان دوا بخه ين، وه ده ستى راستمان له سه ر ده ستى چه پمان دابنێين له نوێژدا.


10- عومره كردن له ره مه زاندا: (عمرة في رمضان تعدل حجة) (صحيح الجامع الصغير: 1599). واته : عومره يه ك له ره مه زاندن خێرى حه جێكى هه يه . له ريوايه تێكى تردا ده فه رمێت: (عمرة في رمضان تعدل حجة معي) (صحيح الترغيب والترهيب: 2/1118). واته : عومره يه ك له ره مه زاندن خێرى حه جێكى هه يه كه له گه ڵ مندا كرا بێت.


11- گه ڕان وپشكنينى ليلة القدر: (تحروا ليلة القدر في الوتر من العشر الأواخرمن رمضان) (صحيح الجامع الصغير: 2922). واته : به دواى شه وى قه دردا بگه ڕێن له  ده شه وى كۆتايى ره مه زان.


12- وازهێنان له بيدعه له ديندا له هه موو كاتێكدا به تايبه ت له م مانگه دا: ( من عمل عملا ليس عليه أمرنا فهو رد) (إرواء الغليل: 1/88). واته : هه ركه سێك هه ر كرده وه يه ك بكات له ديندا كه فه رمانى ئێمه ى له سه ر نه بێت ئه وا لێ ى وه رناگيرێت وره ت ده كرێته وه بۆ سه ر خاوه نه كه ى. وه ده فه رمێت: (من أحدث في أمرنا ما ليس منه فهو رد) (متفق عليه)، (وانظر: غاية المرام: 5). واته : هه ركه سێك هه ر كرده وه يه ك دابهێنێت له دينى ئێمه دا كه تێيدا نه بێت ئه وا لێ ى وه رناگيرێت وره ت ده كرێته وه بۆ سه ر خاونه كه ى.

وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين.

(ئامادەکردنی مامۆستا عبداللطيف أحمد مصطفى)

http://www.fermude.com/fermude%201433/w/fermude.gif