شۆڕشی خه‌وارج هه‌ربه‌رده‌وامه‌ (وه‌ خه‌واریجه‌کان بناسه‌ )

شۆڕشی خه وارج هه ربه رده وامه وه خه واریجه کان بناسه

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين ومن تبعهم باحسان الى يوم الدين وبعد:

له م سه رده مه دا له جيهانى ئيسلامى دا چه ند ديارده يه كى پێچه وانه ى ئيسلام بڵاو بوه ته وه ، كه خۆى به به رگى ئيسلام پۆشيوه ، وه ك توندوتيژى و حيزبايه تى و زێده ڕه وى، كه بۆته هۆى وه رگێڕانى بانگه واز بۆ خوا له ململانێ له گه ڵ شيرك و بيدعه وجێ به جێ كردنى شه هاده تين و په روه رده كردنى خه ڵكى له سه ر بيروباوه ڕێكى راست و په رستشێكى دروست بۆ ململانێ له پێناو كورسى و ده سه لات، كه سه رئه نجامه كه ى په نابردن بوو بۆ توندڕه وى و ترساندن له پێناوى جێبه جێ كردنى ئامانجێكى راميارى كه گومان له وه دا نى يه ئيسلام ئه وجۆره هه ڵوێست و هه نگاوانه ره ت ئه كاته وه ، چونكه به م شێوه يه مه سه له كان ئاڵۆزتر ئه بن و دوژمنانى ئيسلام سوود مه ندتر ئه بن و كۆمه ڵگاى ئيسلاميش زياتر دوور ئه كه وێته وه له تێ گه يشتن له ئايين، به ڵكو به ربه ستێك دروست ئه بێت له رووى گه نجانى موسڵمان بۆ شاره زابوون له بيروباوه ڕى راست به هۆى گوشارى خاوه ن ده سه ڵاته كان كه كاردانه وه ى هه ڵوێستى هه ڵه ى ئه و سه ر لێشێواوانه يه .

ده ست گرتن به قورئان و سوننه ت:

خوداى په روه ردگار فه رمانى كردووه به موسڵمانان به يه ك خستنى بۆچونه كانيان و كۆكردنه وه ى بيرو ڕاكانيان و ده ست گرتن به قورئان و سوننه تى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) و ئاگاداريانى كردۆته وه له جيابوونه وه و دووبه ره كى، هه روه ك خواى مه زن ده فه رموێ: (وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا) [آل عمران:103] واته : وه هه موو ده ست بگرن به دينى خواوه ولێك جيا مه بنه وه ، وه به نيعمه تێك كه خوا پێى داون بيهێننه وه بير، ئه و ده مه ى دوژمنى يه كترى بوون، جا ئه و دڵ و ده رونى ئێوه ى يه ك خست، جا به نيعمه تى خوا بوونه براى دينى يه كتر (ته فسيرى قورئانى پيرۆز به كوردى وبه كورتى، وه رگێڕانى: محمد صالح إبراهيمى.. وه ده فه رموێ: (وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ)[آل عمران:105]واته : خواى گه وره نه هى مان لێ ده كا له دووبه ره كى وه ك چۆن جوله كه و گاوره كان دوبه ره كى كه وته نێوانيانه وه دواى ئه وه ى كه ئايه تى ئاشكرايان بۆ هات كه حه قى تێدا روون كرا بوو. ئه وانه سزاى سه ختيان بۆ هه يه .

ئيمامى شه وكانى ئه فه رمێت: ئه وانه ى دووبه ره كى كه وته نێوانيانه وه بيدعه چى يه كانى ئه م ئوممه ته ن. وه ده فه رموێ:(إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ)[الانعام:159 ]. واته : ئه وانه ى دينه كه يان به ش به ش كردو هه ندێكيان وه رگرت و هه ندێكيان وازلێ هێنا و بوون به كۆمه ڵ كۆمه ڵ و حيزب حيزب، تۆ به ريت له بيدعه كانيان و جيابونه وه يان به ڵكو ئاگادار كردنه وه كارى تۆيه (زبدة التفسير من فتح القدير للشوكانى، د. محمد سليمان عبدالله الأشقر: ص191..)

پێشه وا ناصر السعدى ده ڵێت: ئه م ئايه ته هه ڕه شه ى په روه ردگاره بۆ ئه وانه كه دينه كه يان دابڕ دابڕ كردوه وه هه ريه كه ناوێكى له خۆى ناوه كه هيچ سوودێكى بۆ ئايينى ئاده ميزاد نى يه وه ك جوله كايه تى وگاورێتى و ئاگر په رستى. يان به م ناوانه ئيمان كامڵ نابێ. وه ك به شێك له شه ريعه ت بگرێت و بيكات به دينى خۆى، وه ده ست به ردارى به شه كانى ترى شه ريعه ت بێت. ئه مه ش حاڵى ئه وانه يه كه دينيان به ش به ش كردووه ، له بيدعه چى يه كان و گومڕاكان كه دووبه ره كی يان خستۆته نێوان ئوممه ته وه . وه ئه م ئايه ته به ڵگه يه له سه ر ئه وه ى كه ئايينه كه مان فه رمانمان پێ ده كات به كۆبوونه وه و گونجاندن، وه دابڕ دابڕى ودووبه ره كى مان لێ قه ده غه ده كات له بنه ڕه تى دين و هه روه ها هه موو بابه ته كانى شه ريعه ت(تيسير الكريم الرحمن في تفسير كلام المنان للشيخ: عبد الرحمن بن ناصر السعدي).
وه ئه گه ر جياوازى و دووبه ره كى خراپ بێت له هه موو حاڵێكدا ئه وه جياوازى راو بۆچوون و دووبه ره كى له باوه ڕدا و ده رچوونى هه ندێك (فِرَق) له رێبازى ئه هلى سوننه ت و جه ماعه ت خراپ تره و زياتر ده بێته هۆى به هيلاك چون. ئيمامى موسلم (ره حمه تى خواى لێ بێت) له ئه بو هوره يره وه (ڕه زای خوای لێبێت) بۆمان ئه گێڕێته وه كه پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) فه رمويه تى: (( فإنما هلك مَن كان قبلكم بكثرةِ مسائلهم واختلافهم على أنبيائهم)) (صحيح الجامع الصغير: 5810).. واته : به ڕاستى هۆى به هيلاك چوونى ئوممه ته كانى پێش ئێوه زۆر پرسيار كردنيان و سه رپێچى كردنيان بوو له فه رمانى پێغه مبه ره كانيان.

وه جونه يدى كوڕى عبدالله ى به جه لى (ڕه زای خوای لێبێت) له پێغه مبه ره وه (صلی الله علیه وسلم) ئه گێڕێته وه كه فه رموويه تى: ((اقرأوا القرآن ما ائتلفت عليه قلوبكم فإذا اختلفتم فقوموا)) (متفق عليه، وانظر: السلسلة الصحيحة، رقم: 3993). واته : قورئان بخوێننه وه تا دڵه كانتان جووت بێت له سه رى، وه ئه گه رجياوازى كه وته نێوانتانه وه ئه وه هه ستن، واته : بێ ده نگ بن و وازى لێ بێنن .

عرباضي كوڕى ساري يه (ڕه زای خوای لێبێت) فه رمووى: رۆژێكيان پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) نوێژى پێ كردين، رووى تێ كردين و ئامۆژگارى يه كى ره وانى كردين، چاوانمان فرمێسكى باران و دڵكانمان له رزى، كابرايه ك ووتى: ئه ى پێغه مبه رى خودا(صلی الله علیه وسلم) ئه ڵێى ئه مه ووتارى ماڵ ئاوايى كردنه ، چيمان پێ راده سپێرى؟ فه رمووى:((أوصيكم بتقوى الله والسمع والطاعة وإن عبداً حبشياً فإنه من يعيش منكم فسيرى اختلافاً كثيراً فعليكم بسنتي وسنة الخلفاء المهديين الراشدين تمسكوا بها وعضو عليها بالنوجذ وإياكم ومحدثات الأمور فإن كل محدثة بدعة وكل بدعة ضلالة)) (رواه أبو داود والترمذي، وصححه الشيخ الالباني في صحيح الجامع الصغير: 2549).. واته : وه سێتتان بۆ ده كه م به ته قواى خوا وگوێ رايه ڵى كردن ئه گه ر ته نانه ت كۆيله يه كى حه به شى بوو به كاربه ده ست، چونكه هه ركه سێ له ئێوه بژێت جياوازى يه كى زۆر ده بينێ – وه بۆچاره سه ر كردنى ئه م جياوازى يه فه رمووى –ئێوه ش ده ست بگرن به رێبازى من و رێبازى نيشته جێ يه كانى من، به توندى بيگرن و به دان بيگه زن- كينايه ته له سه ر بايه خ پێدان و ده ست پێوه گرتنى- وه ئاگادار بن كارى نوێكارى مه خه نه ناو ئه م دينه وه چونكه هه موو نوێكارى يه ك له دين بيدعه يه ، وه هه موو بيدعه يه ك گومڕاى يه ...

سه ره تاى ده ركه وتن و سه رهه لدانى خه واريج:-

وه له گه ڵ ئه م ئاگادار كردنه وه  توندوتيژه له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) له داهێنان له ديندا به ڵام تاقمانێك په يدا بوون ئه م ئامۆژگارى يه يان وه رنه گرت و نوێ كارى يان خسته ناو دينى خوداى بێ هاوتاوه ، ده رچوون له رێبازى ئه هلى سوننه ت و جه ماعه ت. وه له و موبته ديعانه كۆمه ڵى خه واريج كه بنچينه و سه ره تايان ئه گه ڕێته وه بۆ ئه و پياوه ى كه ناڕه زايى ده ربڕى به رامبه ر فه رمانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)به بۆچونى هه ڵه ى خۆى، هه روه ك له (صحيحين)دا هاتووه له فه رمووده ى ئه بو سه عيدى خودرى(ڕه زای خوای لێبێت) كه ده فه رمێت: ئيمامى عه لى(ڕه زای خوای لێبێت) له يه مه نه وه هه ندێ زێرى خامى نارد بۆ پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) ئه ويش دابه شى كرد به سه ر چوار كه سدا : ئه قره عى كوڕى حابسى حنظلي ، عويه ينه ى كوڕى به درى فه زارى، عه لقه مه ى كوڕى عه لاثه ى عامر و.... ئه بو سه عيد(ڕه زای خوای لێبێت) فه رمووى: قوره يش توڕه بوون و وتيان: به پياوانى نه جد ماڵ ئه به خشێ و واز له ئێمه دێنێ؟! پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رمووى: (( إني إنما فعلت ذلك لأتآلفهم )) . واته : من ئه و كاره م كرد بۆ ئه وه ى دڵه كانيان نه رم بكه م بۆ ئيسلام... كابرايه ك هات: ريش پڕ، روومه ت به رز، چاو به قوڵاچوو، نێوچه وان به رز و ده رپۆقيو،سه رتاشراو. ووتى: له خوا بترسێ ئه ى محمد(صلی الله علیه وسلم)، ئه بو سه عيد(ڕه زای خوای لێبێت) ووتى: پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رمووى: (( فمن يطع الله إن عصيته أيأمنني على أهل الارض ولاتأمنوني؟))(رواه النسائي، وصححه الشيخ الألباني في صحيح سنن النسائي: 2578).واته : ئه وه كێيه گوێڕايه ڵى خوا ئه كات ئه گه ر من ياخى بم له فه رمانه كانى. ئايا خواى گه وره منى كردووه به ئه مينى سه رخه ڵكى زه وى وه ئێوه دڵه كانتان له من پاك نى يه و له من به گومانن. له پاشان پياوه كه پشتى هه ڵكردو رۆيشت، پياوێك داواى مۆڵه تى كوشتنى كرد- ئه ڵێن خاليدى كوڕى وه ليد بوو((ڕه زای خوای لێبێت)- پێغه مبه رى خوا(صلی الله علیه وسلم)فه رمووى: (( إن من ضئضئ هذا قوم يقرأون القرآن لايجاوز حناجرهم يقتلون أهل الإسلام ويدعون أهل الأوثان: يمرقون من الإسلام كما يمرق السهم من الرمية، لئن أدركتهم لأقتلهم قتل عاد)) (صحيح الجامع الصغير: 2227). واته : له وه چه و نه وه ى ئه مه قه ومێك ده ردێن، قورئان ده خوێننه وه له گه رويان تێ ناپه ڕێ – لێ ى تێ ناگه ن - كوشتارى موسڵمانان ده كه ن. واز له بت په رستان دێنن. له ئيسلام ده رده چن هه روه ك چۆن تير له نيشانه وه ده رده چێت، ئه گه ر پێيان بگه م ئه يان كوژم وه ك كوشتنى عاد. له له فزێكى تردا: ((آيتهم رجلُ اسود إحدى عضديه مثل ثدي المرأة أو مثل البضعة تدردر يخرجون على حين فرقة من الناس)) (البخاري ومسلم، وانظر: مشكاة المصابيح: 5894). نيشانه يان پياوێكى ره شتاڵه يه بازويه كى وه ك مه مكى ژن وايه وه ك پارچه گۆشتێك وايه ئه له رێته وه ، له كاتێكدا ده رده كه ون ناكۆكى له نێوان موسڵماناندا په يدا ده بێ.

ئه بو سه عيد(ڕه زای خوای لێبێت) ووتى: گه واهى ئه ده م(أشهد) كه من گوێم له م ئاخاوتنه بووه له پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)، وه گه واهى ئه ده م عه لى كوڕى ئه بو طالب(ڕه زای خوای لێبێت)جه نگا له گه ڵيان ومنيش له گه ڵيدا بووم. فه رمانى دا ئه و پياوه بێنن به دوايدا گه ڕان هه تا هێنايان منيش ته ماشام كرد به و وه سفه بوو كه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) وه سفى كرد. ئه مه ش نيشانه يه كه له نيشانه كانى پێغه مبه رايه تى كه هه واڵى دا به ده رچوونى خه وارج، هه رچۆنى فه رموو ئاوها بوو سه ڵات و سه لامى خوداى له سه ر، كاتێك ده ركه وتن كه جياوازى له نێوان موسڵمان هه بوو له نێوان ئيمامى عه لى و موعاويه (ره زاى خوايان لێ بێت). پێغه مبه رى خوا(صلی الله علیه وسلم) باسى كردن كه موسڵمانان ده كوژن، واز له بت په رستان دێنن ئه وانيش ئاوه هابوون .

چه ند سيفاتێكى خه وارج:-

پێويسته نيشانه و سيفه ته كانى خه وارج بزانرێت و به راورد بكرێت له گه ڵ سيفه تى ئه م گروپانه ى ئه م سه رده مه ، بۆمان ده رئه كه وێت چه ند له يه ك ئه چن. ئه ويش به كورتى له م سيفه تانه كۆ ئه بنه وه :-

يه كه م:- ماڵ و سامان و ململانێ له پێناو وه رگرتنى ده سه ڵات له ده سه ڵاتداران.

پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى: (( لكل أمة فتنة و فتنة أمتي المال)) (رواه الترمذي، وانظر: صحيح الجامع الصغير: 2148). . وه كاتێك ژوالخويصره هاته لاى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) كه خه راجى به حره ينى دابه ش ئه كرد پێى ووت "إعدل يا محمد" ئه م ووشه يه دائه نرێت به ده رچوون(خروج) به ووشه ى دژى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ئه مه يش له ژێر دروشمى دادپه روه رى و داواكردنى مافه كان كه بووه هۆى تاوانباركردنى باشترين مه خلوقى خوا له دادپه روه رى و ئه مانه تدا.
دووه م/داهێنان له په رستندا:-

ئه و حه له قه زيكرانه ى كه له مزگه وتى كوفه هه بوون به شێوه يه كى داهێنراو، وه عبدالله كورى مسعود (ڕه زای خوای لێبێت) نه هى لێ كردن وه سه ره نجاميان گه يشته به ته كفير كردنى(هاوه ڵان (ڕه زای خوای لێبێت)) و شه ركردن له دژيان له رۆژى نه هره وان. كه وابوو وه سفێكى ئه م گروپه داهێنانى زيكر به حه له قه وگۆڕينى رێگاى بانگه وازكردن بووه .

سێيه م/ ته كفير كردنى خاوه ن گوناهه گه وره كان:-

وه له نيشانه كانى خه واريج كافر كردنه به گوناه، به وه ى كه هه ركه سێك گوناهى گه وره بكات ئه گه ر له شيرك به خواريش بێت ئه وه له ئيسلام ئه چێته ده ره وه . وه له م چه رخه دا چرۆى تازه پشكوت ده ركه وتووه صاڵحان به كافر ده زانن، وه توانج و ته شه ر له عه داله تى پێشه وايانى ئوممه ت ئه ده ن. بۆيه دڵه كانيان له يه ك ده چن، هيچ جێى سه رسورمان نى يه كه ئه وانه ى دواى شوێنه وارى ئه وان كه وتوون له م سه رده مه دان(ابن باز) يان (ابن عثيمين) يان هه ر يه كێك له پێشه وايانى ئيسلام كافر بكه ن.چونكه فيتنه ى به كافركردن تووشى باشترين كه سانێك بووه له دواى پێغه مبه ران، وه ئه گه ر تووشى له وان كه م تر بێت ئه وه زۆر ئاسان تره لاى زياد ره وانى ته كفير ئه گه ر بێتو ته كفير كردنى (هاوه ڵان (ڕه زای خوای لێبێت)) بێنينه بيرى خۆمان. تائێستا ئه و بۆ چوونه ((التكفير بالمعصية)) به رده وامه زۆربه ى بانگه وازكاره حيزبى يه كان هه ڵيان گرتووه ، وه بايه خيان داوه به بڵاو كردنه وه ى هه نديك كتێب كه كۆمه ڵانى موسڵمان كافر ده كات هه ر كوت ومت بۆچوونى خه واريجى تێدايه له كافر كردن به گوناه .

چواره م/لادان له رێبازى به ڵگه هێنانه وه و تێ نه گه يشتن له قورئان (يقرأون القرآن لايجاوز تراقيهم)

وه له نيشانه كانيان لادانيان له شێوه ى روونكردنه وه ى ئه و ئايه تانه ى كه ده رباره ى بێ باوه ڕان دابه زيوه ، ئه وان له سه ر موسڵمانان به كارى دێنن، وه تاكو ئه م كاته ش ئه و رێبازه هه ڵه يه به رده وامه لاى خاوه ن هه وا و بانگه وازكارانى حيزبايه تى، ئه و فيتنه يه ى كه خه واريج توشى بوون هه ر عه ينى ئه و فيتنه يه يه كه توشى حزبى يه كان بووه كه هيوايه تيان ده سه ڵاته و ململانێيه له گه ڵ كاربه ده ستان له سه ر حيسابى خه ڵكێكى موسڵمان كه له مه رامه كانى ئه وان تێ نه گه يشتووه و شاره زايى يه كى ته واوى له دينه كه ى خۆى نى يه ، چونكه خه واريج ئه يان ووت: ((لا حكم إلا لله)) وه حزبى يه كان ئه ڵێن: ((الحاكمية لله)). وه حزبى يه كان ئاياتى حوكم به غه يرى ئه وه ى كه خوا دايبه زاندووه هه روه ك خه واريجه كان ته فسيرى ده كه ن و به كوفرى گه وره ى داده نێن، جياوازى ناخه نه نێوان ئه وه ى به حه ڵاڵى ئه زانى و ئه وه ى به حه رامى ئه زانى(1)(1)( شارحى طحاوى ده فه رمێت: لێره دا باسێك هه يه ئه وه يه كه حوكم به غه يرى ئه وه ى كه خواى گه وره دايبه زندووه هه ندێك جار كوفرێكه مرۆڤـ له دين ده رده كات، وه هه ندێك جاريش تاوانه : يان گه وره يان بچوك.). چونكه خۆشيان ئامانجى سه ره كيان هه ر حوكمه . هه ر بۆ ئه وه يش هه وڵ و كۆشش ئه كه ن، بۆيه مه سه له ى حاكميه ت به گه وره تر ئه زانن له يه كخواپه رستى((توحيد الألوهية)) كه له پێناويدا خواى گه وره ((انس و جن))ى دروست كردووه و پێغه مبه رانى ره وانه كردووه وكتێبه كانى داگرتووه و جياوازى خستۆته نێوان خه ڵكى يه وه - وكۆمه ڵێ ئيماندار و كۆمه ڵێ بێ باوه ڕ -. به ڵام لاى گروپه حزبى يه كانى ئه م سه رده مه جياوازى له نێوان (مُوَحِّد) و (رافضي) و (طُرُقِي) نى يه ته نها به ئينتماى حزبى نه بێ، ئه وه ى حزبى بێ ئه وه خۆشه ويست و نزيكه ، وه ئه وه ى له گه ڵيان نه بێ ئه وه دوور و نامۆيه .

خه واريج هه ر ماون:-

وه هه ندێ كه س وا گومان ده به ن كه خه واريج كۆمه ڵێك بوون هه ر له و سه ردمه دا ئيتر له ناوچوون و نه ماون، ئه م ووته يه كه سێك ئه يڵێت كه هيچ ده رباره ى خه واريج نه زانێ، به ڵكو ئه وان به درێژايى مێژوو هه ن، ئيمامى ئه لبانى(ره حمه تى خواى لێ بێت) له زنجيره به نرخه كه يدا به رگى پێنج له ژێر ناونيشانى(استمرار خروج الخوارج)دا، فه رمووده يه كى هێناوه له عبدالله ى كوڕى عومه ره وه (ڕه زای خوای لێبێت) فه رمووى: گوێم لێ بوو پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ئه ى فه رموو: ( ينشأ نَشء يقرؤون القرآن، لايُجاوِزُ تراقيهم، كُلَّما خَرَجَ فَرْقٌ قُطِعُ حتّى يَخْرُجَ في أعْراضِهِمُ الدَّجالُ) (سلسلة الأحاديث الصحيحة): (5/ 582) رقم: 2455). واته : كۆمه ڵيك په يدا ئه بن قوڕئان ئه خوێننه وه له گه رويان تێ ناپه رێ و ناچێته ناو دڵيانه وه و لێى تێناگه ن، هه ر كاتێ كۆمه ڵێكيان ده رئه چن بن بڕ ئه كرێن تا وه كو له ناو سوپاى ئه واندا ده جال ده ر ئه چێ.

پێشه وا شيخ الاسلام إبن تيميه له دواى باسكردنى هه ندێ نيشانه يان ئه فه رمێت:(ئه م نيشانه يه كه پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) باسى كرد مه به ست ئه و پياوه يه كه باڵى وه ك مه مك وايه - نيشانه ى يه كه م تاقميانه كه ده رئه چن، تايبه ت نين به و زه مانه وه و به و نيشانه وه ، چونكه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) له فه رمووده ى تر باسيانى كردووه كه ئه وان به به رده وامى ده ر ئه چن تا وه كو سه رده مى ده ججال، وه موسڵمانان يه ك ده نگن كه خه واريج تايبه ت نين به و سوپايه وه كه ئه و پياوه ى تێدا بوو .. (مجموع الفتاوى): (28/ 495-496)، الخوارج أول الفرق في تاريخ الإسلام، د. ناصر عبدالكريم العقل: ص52)..

به م به ڵگانه روون بووه وه كه خه واريج هه ر ماون و به رده وام ئه مێنن تا وه كو ده جال ده رئه چێ، وه تاوه كو ده ركه وتنى نيشانه گه وره كانى دوا رۆژ، له وانه :-

يه كه م:- (الإباضيه ) كه له ووڵاتى سه ڵته نه تى عوممان هه ن، وله هه ندێ شوێنى ووڵاته عه ره بى يه كانى تر
-المغرب العربى-.

دووه م : ئه و كۆمه ڵانه ى كه زياد ڕه وى ده كه ن له مه سه له ى به كافركردنى موسڵمانان، كه ئه وانيش هه ر له سه ر رێبازى خه واريج ئه ڕۆن كه موسڵمانانيان كافر كرد، هه روه ها خوێن وماڵى موسڵمانانيان حه ڵاڵ كردوه و فه ساديان بڵاو كردۆته وه ، ئه وان پاشماوه ى خه وارجن ئه گه ر چى ته به ڕايان لێ بكه ن و به كافريان بزانن، چونكه عيبره ت به ناو نى يه ، به ڵكو زۆربه ى ئه و كۆمه ڵ و حيزبانه ى كه زيادڕه وى له كافر كردنى كۆمه ڵگا ئه كه ن، حوكمى بێ باوه ڕيان داوه به سه ر موسڵماناندا مه گه ر ئه وانه نه بێت كه هاو فيكريانن، تاڕاده يه ك يه كتريش كافرده كه ن، وه كۆمه ڵى خۆيان به جه ماعه ى موسڵمانان ئه زانن. وه ئه م كۆمه ڵانه جۆراو جۆرن، وه ك كافركردن به گوناه يان زيادڕه وى له لايه نێك له لايه نه كانى ئايين وه ك حوكم كردن به وه ى كه په روه ردگار دايبه زاندووه ، وه دۆستايه تى ئيمانداران و دژايه تى بێ باوه ڕان و كافركردنى كافر، گومان له وه دا نى يه كه ئه م شتانه شه رعين، به ڵكو له كاره گرنگه كانى شه رعن، به ڵام ئه وه ى نابه جێيه و خواى گه وره و پێغه مبه ره كه ى (صلی الله علیه وسلم) ئاگادارمان ئه كه نه وه لێ ى زێده ڕه وى يه ، خواى گه وره ده فه رمێت: (قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَأَضَلُّوا كَثِيرًا وَضَلُّوا عَنْ سَوَاءِ السَّبِيلِ) [المائدة: 77]. مه به ستمان لێره دا ئه وانه يه كه ده رچوون به زێده ڕه وى يه كه يان له عه قيده ى ئه هلى سه ننه ت و جه ماعه ت و بوونه ته هۆى به جورئه ت كردنى نه زانان و نه فامان بۆ كافركردنى موسڵمانان، ئه بينى يه كێكيان ده ست نوێژ به ڕێكى نازانێت، وه شاره زايى نى يه له مه سه له گرنگه كانى ئايين، چه ند زوبان درێژه له فه توادان به كافركردن به بێ روون كردنه وه و به بێ هيچ شه رم و بيركردنه وه يه ك. ئه مه يش به ڵگه يه كه له سه ر لاوازى ئيمان(1)(1)( ئه و نه فامانه دينى مرۆڤـ ئه پێون به زۆرى كافر كردن، چه ندێك خه ڵكى زۆرتر كافر بكات ئه وه زياتر پله و پايه ى به رز وبڵندتر ده بێت، وه شايه تى به هێزى دين وباوه ڕى بۆ ده درێت.) و نه مانى ترس له په روه ردگار، چونكه هه ر كه سێ به بێ زانيارى فه توا بدات له م مه سه له سامناكه ئه وه دياره ترسى خوا له دڵى دا زۆر كزه يان له دڵى دا نى يه ، (وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ) [الإسراء: 36]. زۆربه ى زيادڕه وان له كافر كردنى كۆمه ڵگاى موسڵمان، به چاوى سووك ته ماشاى زانا و پێشه وايانى ئيسلام ئه كه ن، چ زانايانى پێش يان ئه م سه رده مه . خاوه نى كتێبى: (إعلان النكير على غلاه التكفير) ئه ڵيت: يه كێك له شوێن كه وتوانى(شكري مصطفى) كه به ناوبانگه به (التكفير و الهجرة) هه وڵى سه رلێ شێواندنى دابوو له گه ڵ برايه كدا له ئه هلى سوونه ت تا مه سه له كانى لێ ئاڵۆز كردبوو، پاشان هاتن گفتوگۆ له گه ڵ من بكه ن ده رباره ى ئه وباسه ، منيش چه ند شتێكم بۆيان باس كرد له وانه كه ئيمامى بوخارى بابێكى داناوه له (صحيح)ه كه يدا، (باب أن المعاصي من أمر الجاهلية ولا يكفر صاحبها إلا بالشرك) داوام لێ كردن كه پرسيار له و سه رلێشێواوه بكه ن ده ربارى حوكمى بوخارى لايان، ئه ويش ووتبووى: بێژه رى ئه م ووته يه كافره . هه روه ها يه كێك له و گومڕايانه كاتێك كه يه ك له زانايان دانووستانى كرد له گه ڵدا پێ ووتبوو: په روه ردگار ئه فه رمێ: ((وعصى آدم ربه فغوى))، ئايا ئاده م كافر بوو؟ ئه و تاوانكاره بێ شه رمه ووتى:"به ڵى ئاده م كافر بوو". ئه م به دبه خت و چاره ره شانه حاڵيان گه يشتووه به م جورئه ته كه قسه ى وا بكه ن كه خۆى له خۆى دا بێ باوه ڕى يه كى ئاشكرايه ، له گه ڵ ئه وه يش وا گومان ئه بات هه ر ئه و و هاوبێرانى موسڵمانن، په نا به خوا له كوێرى. وه هۆى تێ كه وتنى ئه و گێژاوه دوورى يه له تێگه يشتنى پێشينى صاڵحان و عه قيده ى ئه هلى سوننه ت و جه ماعه ت. شايانى باسه ئێمه ناڵێين كه هه موو ته كفيرى يه كان گه يشتوونه ته ئه م ئاسته له گومڕايى، به ڵكو ئه وان گروپى زۆرن و كۆمه ڵ و ئه حزابن. له وانه يه چه ندان كه سيان تێدا بێت هه ق ويست بێت، به ڵام لێ ى شێواو و تێكه ڵه .وه هه ندێك شبوهات يان بۆ په يدا بووه ناتوانن به ره نگارى بكه ن له به ر كه مى زانستى شه رعى.

هۆى ره واجى شبوهاتى خه واريج (هۆى به هێزبونى زێده ره وان):-

ئێمه له كۆمه ڵگايه ك ئه ژين كه فيتنه و گوناه و بێ ئه مرى په روه ردگارى تێدا زۆر بووه له ناو هه ندێك له توێژه كانى كۆمه ڵگا، تا ئه گاته ئيلحاد و لادان له دين. هه روه ها گوشارى كاربه ده ستان له سه ر بانگه وازكارانى هه ق و ئه زيت دانيان، وه زۆر جار نه يان هێڵاوه كه دينى خوا فێرى خه ڵكى بكه ن كه خۆشبه ختى دونيا و قيامه تى تێدايه ، ئه وا حه قيقه تێكى راسته وانه يه هه رچه نده گوشار و ئه زێت دان پتر بێت بۆ بانگه وازكارانى هه ق ئه وه نده گروپى زيادڕه وى زياد ئه بن و ژماره يان زياد ئه كات. بێجگه له له ئه م هۆيانه شه يتان زۆر سوره له سه ر ئه وه ى خه ڵكى سوكايه تى بكه ن به زانايان و پێشه وايانى ئيسلام، تا زمان درێژيان كرد به سه ر(هاوه ڵان (ڕه زای خوای لێبێت)) شه يتانه كانيان پێان ده ووتن بڵين: "هم رجالُ ونحن رجال" له خۆبايى بوون له راسته ڕێ دوريانى خسته وه ، وه گومان ئه به ن ئه و هه وا و ئاره زووه ى كه ناويان لێ ناوه "عقل" رێنمونيان ئه كات و له سه رلێشێواوى رزگاريان ئه كات، بۆيه فورسه تى كه مى ئه هلى عيلم و كه مى ئه هلى عه مه ليان قۆسته وه ، به ڵام شه مشه مه كوێره له تاريكى ئه فرێ و پێشه وايان و زانايان چراى رێنمونى و سه رچاوه ى راستى و به رده وامى يه تن.

پرسيارێك و وه ڵامه كه ى:

له زاناى پايه به رز شێخ (عبدالعزيز بن باز) پرسيار كرا: هه ندێك هه ن ئه ڵێن: ئارام گرتن له سه ر جه ور و سته مى كاربه ده ستان كارێكى ترسنۆكانه يه ؟ له وه ڵامدا (ره حمه تى خواى لێ بێت) فه رمووى: ئه م بۆچوونه هه ڵه يه و كه م تێگه يشتنه له لايه ن ئه وكه سه وه كه شتى وا ئه ڵێت، چونكه له سوننه ت تێنه گه يشتوون و نه يانزانيوه وه ك پێويست، به ڵام خوێن گه رمى و غيره ت واى لێ كردوون كاتێ بيانه وێ كارێكى ناشه رعى نه هێڵن خۆشيان تووشى كارى نابه جێ ئه بن هه روه ك خه واريج و موعته زيله تووشى بوون، خۆشه ويستيان بۆ سه رخستنى هه ق واى لێ كردوون كه تووشى كارى به تاڵ و ناشه رعى ببن، تاگه يشته ئه وه ى موسڵمانان به گوناه كافر بكه ن ...

هه موو ئه و بۆچونانه گومڕايى يه .

وه ئه وه ى ئه هلى سوننه ت له سه رين هه ر ئه وه هه قه كه گوناهكار كافر نابێت ئه گه ر گوناهه كه ى به حه لاڵ نه زانێت.... به ڵام كافركردنى خه ڵكى له لايه ن خه واريجه وه كارێكى به تاڵه بۆيه پێغه به ر(صلی الله علیه وسلم)ده رباره يان فه رمووى: ((يمرقون من الإسلام ثم لا يعودون فيه)) (أخرجه البخاري).، ((يقاتلون أهل الاسلام و يدعون أهل الاوثان))
ئه مه حاڵى خه واريجه به هۆى زياده ڕه وى و نه فامى و گومڕايى يانه وه ، بۆيه شياو نى يه بۆ گه نج و غه يرى گه نجيش كه ته قليدى خه واريج و موعته زيله بكه ن، به ڵكو پێويسته كه له سه ر بۆچوونى ئه هلى سوننه ت و جه ماعه ت بڕون به گوێره ى به ڵگه شه رعى يه كان.... . مه به ستمان له نووسينى ئه م بابه ته :- بۆ ئه وانه ى كه هه قيان لێ شێواوه و مه به ستيان هه قه و بۆئه وانه ى راستى يه تى رێبازى زيادڕه وانى ته كفير نازانن، كه مه ترسى ئه وه يان لێ ئه كرێ كه تووشى ئه و ده رده بن ئه م لێكۆڵينه وه يه مان نووسى، وه ره چاوى ئه وه مان كردووه كه وشه ى زيادڕه و به كار بێنين، چونكه ته كفير كردن خۆى له خۆيدا هه قه ئه گه ر به گوێره ى سنووره كانى شه رع بێت. وه زۆر كه س هه ن نه رم و نيانى يه كى زۆريان نيشان داوه له م بواره دا، تاڕاده يه ك خه ڵكانێك يه هود و نه صارى به كافر نازانن، ئه مه يش تێنه گه يشتنه له دينى خواى گه وره ، وه له گه ڵ ده قه كانى قورئاندا ناگونجێ.

وصلى الله على نبينا محمد وعلى آله وصحبه و سلم

(ئاماده کردنی مامۆستا محمد عبدالله )

(مافی گشت موسڵمانێکه بۆ سود وه رگرتن و بڵاوکردنه وه ی گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده )