گرنگترين ئه‌و هۆكارانه‌ى به‌رده‌واميت پێ ده‌به‌خشن له‌سه‌ر دينى خوا به‌شی دووه‌م

گرنگترين ئه و هۆكارانه ى به رده واميت پێ ده به خشن له سه ر دينى خوا.

هه شته م: به رده وام بوون له سه ر بانگه وازكردنى خه ڵكى بۆ لاى خواى گه وره .


كارى بانگه وازى كارێكى پيرۆزو گه وره يه و پاداشتێكى زۆرى بۆ ئاماده كراوه وسه ركه وتن و سه رفرازى دونياو دواڕۆژى تێدايه ،بێگومان بانگه واز كردنى خه ڵكى بۆهاتنه ناو دينى ئيسلام و گه ڕانه وه يان بۆ باوه شى ئيسلام يه كێكه له ڕه وشته زۆر گه وره كانى باوه ڕدارى ڕاسته قينه ،وه ئه مه ش بۆڕزگار كردنى به نده كانه له به رنامه ده ستكردو پڕله هه ڵه و كه م و كوڕيه كان به ره و ڕۆشنايى و ڕوناكى به رنامه ى پڕله په ندوئامۆژگارى وبێ هه ڵه ى خوا.وه ئه م بانگه وازه ش به مه رجى زانست و زانيارى به سوودو كرده وه پێ كردنى له لايه ن باباى بانگخوازه وه ده بێت و له سه ر ڕێنموێنى و چاو ڕۆشنى ودڵسۆزى ده بێت،وه پێويسته ته نها له پێناوى خوادا بێت و هيچ شتێكى هه واو ئاره زووى تێكه ڵ نه كرێت،هه روه ها كه سى بانگخواز پێش هه مووكه س زياتر ده بێت بير له وه بكاته وه كه كارى بانگه وازى جوڵانه وه و ماندووبوون ودابڕانى پێويسته وده روونى مرۆڤه كانيش له و جۆره وه پشوو وه رده گرێت،ئه ويش له به ر ئه وه ى بانگخواز به و هه سته بڕوانێته كاره كه ى كه ئه مه كارى پێشووى پێغه مبه ران و هاوه ڵان و پياو چاكان بووه ،هه روه ك خواى گه وره ده فه رموێت:(قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ (108))(يوسف)واته :ئه ى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم)به و خه ڵكه بڵێ ئا ئه مه يه ڕێگه ى من وئه وه شى كه له سه ر ڕێ و ڕێبازى منه ،خه ڵكى بانگ ده كه ين بۆ يه كخوا په رستى خواو وه له سه ر بنچينه ى خواپه رستيه كى ته واووچاو ڕۆشنى و به ڵگه ى شه رعي،وه خواى گه وره ش پاك و بێگه رده له هه موو كه م و كوڕيه ك وه بێ به ريشم له وانه ى كه هاوه ڵ و هاوبه ش له كاروباره كاندا بۆ خوا بڕيار ده ده ن* .جا پێشه وا ئيبن ولجه رير(ڕه حمه تى خواى لێبێت)له ته فسيره كه يدا ده فه رموێت: { قُلْ } يا محمد، { هَذِه } الدعوة التي أدعُو إليها والطريقة التي أنا عليها، { سَبِيلِي } سُنَّتي ومنهاجي. وقال مقاتل: ديني، نظيره قوله:{ ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ}(النحل -125) أي: إلى دينه. { أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَة } على يقين. والبصيرة: هي المعرفة التي تُمِّيزُ بها بين الحق والباطل، { أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي } أي: ومَنْ آمن بي وصدَّقني أيضا يدعو إلى الله. هذا قول الكلبي وابن زيد، قالوا: حقٌّ على مَنْ اتبعه أن يدعو إلى ما دعا إليه، ويذكّر بالقرآن (1) .وقيل: تَمَّ الكلام عند قوله: { أَدْعُو إِلَى اللَّهِ } ثم استأنف: { عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي } يقول: إني على بصيرة من ربي، وكل من اتبعني.قال ابن عباس: يعني أصحاب محمد صلى الله عليه وسلم كانوا على أحسن طريقة وأقصد هداية، معدن العلم، وكنز الإيمان وجند الرحمن.انظر: تفسير الطبري: 16 / 293.هه روه هاپێشه وا ابن تيميه (ڕه حمه تى خواى لێبێت)ده فه رموێت:بانگه وازكردن بۆلاى خوا: بريتيه له وه ى كه به نده ى خوا كارو باره كانى له كاتى بانگخوازيدا له ژێر ڕۆشنايى فه رمانى خوادا بێت وه بانگه وازيشى ته نها بۆلاى باوه ڕبوون به خوا بێت وه هه روه ها ناساندنى پێغه مبه رى خواو(صلی الله علیه وسلم) به رنامه كه ى كه دينى خوايه و وه به ڕاست زانينى ئه و هه واڵانه ى كه ئه و بانگه وازى بۆ ده كات وه گوێڕايه ڵيش بكرێت بۆ فه رمانه كانى و لێى لانه درێت،وه ئه م بانگه وازه ش زياتر چڕ بكرێته وه له بانگه واز بۆكردن و تێگه ياندنى خه ڵك له مه به ستى سه ره كى هه ردوو شه هاده كه يه كه بريتين له :(لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ)( مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ) وه هه روه هابانگه واز كردن بۆ جێ به جێكردنى فه رمانه كانى ترى وه ك نوێژو ڕۆژوو زه كات و حه جى ماڵى خواو وه بانگه وازكردن بۆ بڕوابوون به به به شه كانى باوه ڕ كه بريتين له بڕوابوون به خوا و مه لائيكه كان و كتێبه كان و پێغه مبه ران و ڕۆژى دوايى و قه زاو قه ده ر به خێروشه ڕيه وه ،هه روه ها مرۆڤى بانگخواز پێويسته له سه رى بانگه وازبكات بۆ دينى خوا به تايبه تى له به تاك زانين وپه رستنى خوا وه ك ئه وه ى كه خوا ببينى خۆ ئه گه ر تۆ ئه و خوايه نه بينى خۆ ئه و تۆ ده بينێ.هه ربۆيه هه مووپێغه مبه رانيش له سه ر ئه وه هاو ڕابوون كه دينى ته واوه تى ئه وه يه كه بيرو باوه ڕ پاشان كرده وه ،هه روه ك پێغه مبه رى خوامحمد(صلی الله علیه وسلم) به و شێوه يه بانگه وازى ده ست پێكرد وه به يارمه تى خواو به گوێره ى شه رعى خوا بوو. انظر: دقائق التفسير، لابن تيمية: 3 / 284
. عه بدوڵاى كوڕى عومه ر(ڕه زاى خواى لێبێت)ده فه رموێت:پێغه مبه رى خوا(صلی الله علیه وسلم)فه رموويه تى:(إِذَا تَبَايَعْتُمْ بِالْعِينَةِ وَأَخَذْتُمْ أَذْنَابَ الْبَقَرِ وَرَضِيتُمْ بِالزَّرْعِ وَتَرَكْتُمْ الْجِهَادَ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ ذُلًّا لَا يَنْزِعُهُ حَتَّى تَرْجِعُوا إِلَى دِينِكُمْ).رواه ابو داود 3462 هه ركاتێك كڕين و فرۆشتنتان ده ست پيكردو كه وتنه كارى( العينه )* پاشان ده ستان گرت به كلكى مانگاكانتانه وه و ڕازى بوون به كشتوكاڵ كردن،وه وازتان له جيهاد كردن له پێناوى خوادا هێنا ئه وه ئه و كات چاوه ڕوان بن خواى گه وره به رگى زه ليلى وبێ ده سه ڵاتى بكات به به رتاندا،خواى گه وره ش ئه وبێ ده سه ڵاتيه له سه رتان لانابات تاكو نه گه ڕێنه وه بۆ دينه كه يى و واز له و كاره دونياييه تان نه هێنن.

*( العينه )جۆره كارێكه له كڕين و فرۆشتندا،كابراى فرۆشيار شتێك ده فرۆشێت به كه سێكى تر به قه رز،به ڵام پێش دانه وه ى قه رزه كه ،فرۆشياره كه ئه وه ى فرۆشتۆتى پێى لێى وه رده گرێته وه به پاره يه كى حازرى كه متر له نرخى خۆى.

نۆيه م:ڕاستگۆيى له هه موو گفتووگۆو كرده وه كاندا:

ڕاستگۆيى ڕه وشتێكى به رزى جوان و پيرۆزه كه موسوڵمان ده توانێت له هه موو هه ڵسوكه وته كانى ژيانى دا خۆى پێ بڕازێنێته وه ،بێگومان ڕاستگۆيى واته گێڕانه وه ى هه واڵ و وته كان وه ك خۆى و به ڕاست و دروستى و باس كردنى كه سه كان ياخود شته كان وه ك خۆى به بێ كه م كردن و زيادكردن لێي،جا ئه م ڕاستگۆ بوونه ش ته نها شوێن كه لێوه ى په خش ده بێت بريت و ده شبێته بناغه بۆى بريتى له (دڵ)واته هه ركات مرۆڤ بووه خاوه نى دڵێكى زيندوو بێ غه ل و غه ش ئه وكاته ده بێته كه سێكى ڕاست بێژ،هه روه ها زۆر پێويسته له كرده وه كانيشماندا ڕاستگۆبين و به دوور بين له هه ڵه ى ئه ه ندامه كانى لاشه ،هه ربۆيه خواى گه وره ده رباره ى ڕاستگۆيى ده فه رموێت:(وَبَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَ رَبِّهِمْ) يونس 2 واته :ئه ى موحه ممه د(صلی الله علیه وسلم)موژده بده به وانه ى كه باوه ڕيان هێناوه و با ئه وانه ش بێگومان بن له وه ى كه به هۆى ئه و ڕاستگۆبوونه يان پله وپايه ى به رزيان هه يه لاى په روه ردگار.(قال ابن عباس: أجرا حسنا بما قدَّموا من أعمالهم. قال الضحاك: ثواب صدق. وقال عطاء: مقام صدق لا زوال له، ولا بؤس فيه. وقيل: منزلة رفيعة انظر في هذه الأقوال)الطبري: 15 / 13-
پێغه مبه رى خوا محمد(صلی الله علیه وسلم)فه رموويه تى:(عَلَيْكُمْ بِالصِّدْقِ فَإِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ وَإِنَّ الْبِرَّ يَهْدِي إِلَى الْجَنَّةِ وَمَا يَزَالُ الرَّجُلُ يَصْدُقُ وَيَتَحَرَّى الصِّدْقَ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ صِدِّيقًا) صحيح الجامع الصغير 4070 واته :ئامۆژگاريتان ده كه م ڕاستگۆيى بگرن،چونكه ڕاستگۆيى ڕێنمايت ده كات به ره و چاكه ،وه چاكه ش ڕێنمايت ده كات به ره و به هه شت،بۆيه به رده وام پياو ڕاست ده ڵێت و هه وڵى ڕاستگۆيى ده دات تا واى لێدێت لاى خواى گه وره پله ى به ڕاستگۆ ده نوسرێت.كه واته ڕاستگۆيى باشترين و جوانترين سيفه تێكه كه تاكى موسوڵمان له دونيادا شانازى پێوه بكات و ببێته هۆى ڕزگاربوونى له ئاگرى دۆزه خ له دواڕۆژيشدا،ده كه واته بابه و سيفه ته جوانه خۆمان بڕازێنينه وه وببينه هۆى سه رفرازى بۆ خۆمان و هاوڕێانمان و دينه پاكه كه مان.به ڕاستى پێشينى ئێمه (ڕه حمه تى خوايان لێبێت)ته نها سيفه تێك كه تياياندا بوبێت و پێ سه ركه وتوو ببون بريتى بوو له (ڕاستگۆيى)به لوقمانى حه كيميان ووت:ئه ى لوقمان ئايا تۆ به نده ى فڵانه كه س نه بويت؟ئه ويش ووتى:به ڵێ وابوو،جا پێيان ووت ئه ى چۆن ئاوات لێ هات وگه يشتيته ئه و پله يه ؟ئه ويش فه رمووى:من به چوارشت ئاوام لێ هات(تقوى الله ،وصدق الحديث،واداء الامانة، وترك مالايعني) الاداب الشرعية ج1ص39 واته : پارێزگارى وترسان له خواى گه وره ،وه ڕاستگۆيى له قه سه دا،وه به جێ گه ياندنى ئامانه ت له كاتى خۆيد،وه وازهێنان له شتێك كه په يوه ندى به منه وه نه بووبێت.

پێويسته مرۆڤ له م شتانه دا ڕاستگۆيى خۆى بسه لمێنێت:

1- ڕاستگۆبێت له نيه تدا:واته هه موو كارو كرده وه يه كى ته نها له پێناوى خوادابێت وهيچ شتێكى ترى تێكه ڵ نه كرێت و به دڵسۆزى و لێ بڕانه وه كاره كانى ئه نجام بدات وه به گوێره ى شه رعى خوابێت.

2- ڕاستگۆبێت له زماندا:واته هه وڵ بدات هه ميشه خۆى بپارێزێت له بيستنى قسه ى بێ بنه ماو يه كسه ر گێڕانه وه ى وه هه ر وته يه كيشى بيست وه ك خۆى باسى بكات به بێ پێوه نانى زيادو كه م.

3- ڕاستگۆبێت له كرده وه دا:واته هه وڵ بدات كرده وه كانى بڕازێنێته وه به ڕاست ڕۆيشتن و خۆ نه گۆڕين له شته كان و وه ك خۆى نمايشى چاكه كان و خراپه كانى بكات،نه بێته هۆى هه ڵخه ڵه تاندنى كه س.

4- ڕاستگۆبێ له په يمان بردنه سه ر:په يمان دان به هه ركه سێك وجێبه جێكردنى له كات وساتى خۆيدا يه كێكه له نيشانه كانى ڕاستگۆيي،وه هه رگيز نه بێته هۆى نه بردنه سه رى په يمان،چونكه يه كێكه له نيشانه كانى دووڕوو.


ده يه م: هاوڕێيه تى كردنى كه سانى چاك وخاوه ن وره به رزه كان.


به ڕاستى بوونى هاوڕێى چاك وخواناس و وره به رزونه ترس له پێشهاته چاوه ڕوان كراوونه كراوه كان ده بێته هۆى به رده وام بوون له سه ر دينى خواوسه رفرازى بۆ دونياو دواڕۆژ،جا پێويسته زيره كانه هه ڵبژێرى هاوڕێى ژيانت،چونكه هاوڕێ ئه و كه سه يه كه ده بێته جێى متمانه و ئاڵ و گۆڕكردنى بيرو بۆچوونه كان،هه روه ها بته وێ و نه ته وێ ئه و تاكه كه سه له زۆر شتدا دێته ناو نهێنيه كانى ژيانته وه وبڕواى ته واوه تيت له سه رى ده بێت،هه ربۆيه پێشينان نمونه ى هاورێيان به نمونه ى بۆنى خۆش هێناوه ته وه ئه ويش له به رئه وه ى كه بۆنى خۆش(خوشه ويستى و پاكى و ڕازى بوونى به رامبه ر ده نوێنێ)كه واته هاوڕێ بيرخه ره وه و ده ست بارگرتنى تۆيه له زۆربه ى كارو باره كانى ژياندا،وه ئاگاداركرده وه وهاومانا بوونه له گه ڵ ڕێڕه وى به ره وپێش چوون يان هێنانه وه ت به ره و دواوه ،جا پێويسته مرۆڤى ژير كه سێك هه ڵبژێرێت بۆ هاوسه فه رو هاوڕێ و هاودينى خۆى كه به مانا له گه ڵى دابێت،وه ته نهاش براده رى سه رسينى ونان خواردن و كاتى خۆشى نه بێت،بۆيه به رده وام بوون له سه ر دين هاوڕێ و براده رى چاكى پێويسته خواى گه وره ده رباره ى هاوڕێ و براده رده فه رموێت:(الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ (67))(الزخروف)واته :هاوڕێ و براده ران له ڕۆژى دوايدا هه ندێكيان ده بنه دوژمنى هه ندێكيان ته نها كه سانێك نه بێت كه له سه ر له خواترسان و پارێزه ر له تاوان كۆبوونه ته وه له گه ڵ يه كتريدا.(أن علي بن أبي طالب(ڕه زای خوای لێبێت) قال في هذه الآية: خليلان مؤمنان وخليلان كافران، فمات أحد المؤمنين فقال: يا رب إن فلانًا كان يأمرني بطاعتك وطاعة رسولك، ويأمرني بالخير وينهاني عن الشر، ويخبرني أني ملاقيك، يا رب فلا تضله بعدي واهده كما هديتني وأكرمه كما أكرمتني، فإذا مات خليله المؤمن جمع بينهما، فيقول: ليثن أحدكما على صاحبه، فيقول: نعم الأخ، ونعم الخليل، ونعم الصاحب، قال: ويموت أحد الكافرين، فيقول: يا رب إن فلانًا كان ينهاني عن طاعتك وطاعة رسولك، ويأمرني بالشر وينهاني عن الخير، ويخبرني أني غير ملاقيك، فيقول بئس الأخ
وبئس الخليل، وبئس الصاحب. )
أخرجه الطبري: 25 / 94، وعبد الرزاق في التفسير: 2 / 199-200، وزاد السيوطي في الدر: 7 / 389 نسبته لعبد بن حميد، وحميد بن زنجوبه، وابن أبي حاتم وابن مردويه، والبيهقي في شعب الإيمان. واته :پێشه وا عه لى كوڕى ئه بى تاليب(خوالێيى ڕازى بێت)ده رباره ى ئه م ئايه ته ده فه رموێ:نمونه ى دووهاوڕێى باوه ڕدارو دوو هاوڕێى بێ باوه ڕ،له دوو هاوڕێ باوه ڕداره كه يه كێكيان مرد،كاتێك گه يشته وه به خواى گه وره و لاى خواى گه وره ستايشى براده ره باوه ڕداره كه ى كردو فه رمووى:ئه ى خوايه گيان من ئه و هاوڕێيه م هه بوو كه ناوى(......)بوو به رده وام فه رمانى پێ ده كردم كه له گوێڕايه ڵى تۆ پاشان پێغه مبه ره كه تدابم(صلی الله علیه وسلم)،وه فه رمانى پێده كردم كه كارى خێرو چاك ئه نجام بده م و دوور بكه ومه وه له كارى شه ڕو خراپه ،وه هه واڵى ئه م پێ گه يشتنه ى تۆى پێ ده دام،ئه ى خوايه دواى ئه مه ئه و براده ره شم گومڕا مه كه وڕێنموێنى بكه ،هه روه ك چۆن ڕێنموێنى منت كرد،وه ڕێزى لێ بگره هه روه ك چۆن ڕێزت له من گرت،دواى ئه وه ى براده ره باوه ڕداره كه ى تريش مرد هه ردوكيان كۆكرانه وه و گه يشتن به يه ك، ووتى: به ڵێ ئه وه باشترين هاوڕێيه ،وه باشترين دۆسته ،وه باشترين هاوه ڵه ،پاشان يه كێك له هاوڕێ بێ باوه ڕه كانيش مرد،ووتى: ئه ى خوايه گيان من ئه و هاوڕێيه م هه بوو كه ناوى(......)بوو به رده وام فه رمانى پێ ده كردم كه گوێڕايه ڵى تۆ پاشان پێغه مبه ره كه ت(صلی الله علیه وسلم)نه كه م وه فه رمانى پێده كردم كه كارى خراپه و به د ئه نجام بده م و دوور بكه ومه وه له كارى چاك و خێر،وه هه واڵى ئه م پێ گه يشتنه ى تۆى پێ نه ده دام، ووتى: به ڵێ ئه وه خراپترين هاوڕێيه ،وه خراپترين دۆسته ،وه خراپترين هاوه ڵه . هه روه ها خواى گه وره سه رباسێكى ئه وانه مان بۆ ده گێڕێته وه كه له ڕۆژى دوايدا په شيمانى ده رده بڕن به رامبه ر ئه و براده رو هاوڕێيانه ى كه له دونيادا هه يان بووه له كاتێكدا تازه له وێ په شيمانى داديان نادا،وه ك ده فه رموێت:(وَيَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى يَدَيْهِ يَقُولُ يَا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلًا (27) يَا وَيْلَتَا لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِيلًا (28) لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِي وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِلْإِنْسَانِ خَذُولًا (29))(الفرقان)واته :ڕۆژى قيامه ت ڕۆژێكه كه سته م كار له په شيمانيدا قه پ ده كات به ده ستى خۆيداو ده ڵێ:ئاى خۆزگه له گه ڵ پێغه مبه ردا(صلی الله علیه وسلم) ڕێگه ى ڕاستم بگرتايه ته به ر،ئاى تياچوون بۆمن خۆزگه (فڵانه )كه سيشم نه كردايه ته هاوڕێ و دۆستم،چونكه به ڕاستى ئه وكه سه منى له يادى خواو قورئانى پيرۆزوموسوڵمانان وێڵ كرد.دواى ئه وه ى ئه و به رنامه يه م پێ گه يشتبوو وه باوه ڕيشم پێى هێنا بوو،وه به ڕاستى شه يتانيش هه ميشه پشت تێكه رو پشت به ده ره له مرۆڤه كان.پێشه وا الشعبى (ڕه حمه تى خواى لێبێت)ده فه رموێت:ئه م ئايه ته له سه رعوقبه ى كوڕى ئه بى موعيط هاته خواره وه له كاتێكدا عوقبه لاى پێغه مبه رى خوابوو(صلی الله علیه وسلم)موسوڵمان بوونى خۆى ڕاگه ياند،پاش ئه وه ى گه ڕايه وه بۆلاى هاوڕێ و دۆسته كه ى كه ئومه ييه ى كوڕى خه ڵه ف بوو ئومه ييه پێى ووت:چيه ئه وه ده ڵێى موسوڵمان بويت؟بڕۆ ئه وه ده م وچاوى من له ده م و چاوت حه رام بێت له به ر ئه وه ى په يمانت داوه به موحه ممه د (صلی الله علیه وسلم)جاعوقبه يه كسه ر په شيمان بووه و بێ باوه ڕى خۆى ڕاگه ياندو هه ڵگه ڕايه وه .هه روه ها پێشه واعگاء (ڕه حمه تى خواى لێبێت)ده فه رموێت:(عقبة بن معيط يأكل يديه حتى تبلغ مرفقيه ثم تنبتان، ثم يأكل هكذا.... ). واته :عوقبه ى كوڕى موعيط و (هه موو سته م كاران و پاشگه ز بووان له دينى خوا)به رده وام ده ستى خۆيان ده خۆن و ددانى لێ گير ده كه ن تاكو واى لێدێت ده گاته ئانيشكي،پاشان و دده ستيان بۆ دروست ده بێته وه به و شێوه يه به رده وام ده بێت.أسباب النزول ص (385)، الطبري: 19 / 8 باختصار. هه روه هاپێغه مبه رى خوا(صلی الله علیه وسلم)ده فه رموێت:(المَرءُ عَلَى دِينِ خَلِيلِهِ فَلْيَنْظُرْ أَحَدُكُمْ مَنْ يُخَالِلُ)رواه ابو داود 5168 ووصححه الشيخ الالباني في الصحيحه 927 واته :پياو له سه ر دينى هاوڕێ كه يه تي،جا هه ريه ك له ئێوه با بڕوانێت بزانێت كێى كردووه به هاوه ڵ و دۆستى خۆى.كه واته مرۆڤ له م دونيايه دا سه رپشكه له هه ڵبژاردنى هاوڕێ و دۆست،به ڵام دواڕۆژيش له پێشه و هاتنى شتێكى بێگومانه په شيمانى ئێره سوودمه ندتره وه ك له په شيمانى دواڕۆژ،بۆيه هه ميشه به ژيرى مامه ڵه بكه له هه ڵسوكه وتى ژيانى دونياتدا،شێخ حه سه نى به صرى (ڕه حمه تى خواى لێبێت)ده فه رموێت:( المؤمن مراة اخيه ان راى فيه مالايعجبه سدده وقومه وحاطه وحفظه في السروالعلانية) كتاب الاخوان ابن ابي الدنيا ص131 واته :بڕوادار ئاوێنه ى براكه يه تي،ئه گه ر شتێكى بينى تيايدا كه پێى باش نه بێت يه كسه ر پێى ده ڵێ و بۆى ڕاست ده كاته وه ،يان بۆى داده پۆشێت،يان بۆى ده پارێزێت،له نهێنى و ئاشكرادا.

يانزه يه م: ئارام گرتن له سه ر به ڵاونه هامه تيه مان.

به ڵاو نه هامه تيه كان له سه رده مى ئه مڕۆى به ناو پێشكه وتن و زانياريدا وه ك ڕێژنه ى باران داده بارێته سه ر تاكى موسوڵمان و هه رجاره ى به ناوێكه وه يه خه يان پێ ده گرێت،جا هه ر ئه م به ڵايانه شه كه ده بێته هۆى ئه وه ى فيتنه و هه ڵگه ڕانه وه ى دڵه كان به ره و ئاقارێكى ترببات،ئارام گرتنيش پله و ڕێزى تايبه تى خۆى هه يه و سوننه تى پێغه مبه ران و پياوچاكانى پێشوو بووه ،هه ميشه دوژمنانى خوا چه كى زمانيان زياتر به كار هێناوه بۆ جه نگى ده روونى به رامبه ر به باوه ڕداران و له و ڕێگه يه شه وه خاوه ن به رنامه ى خوايان پێ له كه دارو ناڕه حه ت كردووه ،وه ويستويانه له و ڕێگه يه وه بچنه ناو ناخى تاكى باوه ڕداره وه ،بۆيه سه ره ڕاى ئه مانه ش به نده ى خوا هه ميشه چه سپاوو ڕاوه ستاوو نه له قيوه و بيلال(ڕه زای خوای لێبێت) ئاسا له كاتى ئازارو ئه شكه نجه دا(أحد-أحد)ده ڵێن،بێگومان به ڵاو نه هامه تى چه ند جۆرێكى هه يه له وانه :

يه كه م:به ڵاى هه ڵگه ڕانه وه له دينى خوا،واته له دواى ئه م هه موو خۆهيلاك كردن وخه ريك بوونه به دينى خواوه و له گه ڵ موسوڵمانان بوون و به ته ماى به هه شت كاركردن به ڵام له ناكاودا به هۆى كه سێكه وه يان كارێكه وه واز له دينى خوا ده هێنێت وتووشى هه ڵگه ڕانه وه و بێ باوه ڕى ده بێت،سه ره نجامى به خراپه ده گه ڕێت و ده بێته ئه هلى دۆزه خ(خواپه نامان بدات).هاوه ڵى زۆر به ڕێزحُذَيْفَةُ بن اليَماني(ڕه زای خوای لێبێت)ده فه رموێت گوێم له پێغه مبه رى خوابوو(صلی الله علیه وسلم) ده يفه رموو:(تُعْرَضُ الْفِتَنُ عَلَى الْقُلُوبِ كَالْحَصِيرِ عُودًا عُودًا فَأَيُّ قَلْبٍ أُشْرِبَهَا نُكِتَ فِيهِ نُكْتَةٌ سَوْدَاءُ وَأَيُّ قَلْبٍ أَنْكَرَهَا نُكِتَ فِيهِ نُكْتَةٌ بَيْضَاءُ حَتَّى تَصِيرَ عَلَى قَلْبَيْنِ عَلَى أَبْيَضَ مِثْلِ الصَّفَا فَلَا تَضُرُّهُ فِتْنَةٌ مَا دَامَتْ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ وَالْآخَرُ أَسْوَدُ مُرْبَادًّا كَالْكُوزِ مُجَخِّيًا لَا يَعْرِفُ مَعْرُوفًا وَلَا يُنْكِرُ مُنْكَرًا إِلَّا مَا أُشْرِبَ مِنْ هَوَاهُ)رواه الامام احمد 5/386 ومسلم 1/128 واته :به ڵاو فيتنه كان وه ك قاميشى نێو حه سير يه ك له دواى يه ك داده به زنه سه ر دڵه كان،هه ردڵێك ئه و به ڵاو فيتنه يه بنۆشێت ئه وا يه كسه ر خاڵێكى ڕه ش له سه رى دروست ده بێت،وه هه ردڵێك نه ينۆشێت و خۆى لێ به دوور بگرێت ئه وه خاڵێكى سپى له سه ر دڵى دروست ده بێت،تاكو واى لێدێت دڵه كان ده بن به دوو به شه وه :ئه وانيش(دڵێكى سپى به وێنه ى به ردێكى سپى)هيچ به ڵاو فيتنه يه ك زيانى پێ ناگه يه نێت تا ئه وكاته ى ئاسمانه كان و زه وى به رده وام ده بن وده مێنن،ئه وى تريشيان(دڵێكى ڕه شى داخراو به وێنه ى كونده يه كى لارو له وێر)هيچ چاكه و خيرێك له خۆى ناگرێت،وه به رهه ڵستى هيچ خراپه يه كيش ناكات،مه گه ر ته نها به رهه ڵستى يه ك شت بكات ئه ويش ئه وه يه كه له گه ڵ َهه واو ئاره زووه كانيدا نه نۆشرێت.


دووه م:به ڵاو نه هامه تى چه وساندنه وه وسته م،يه كێكى تر له و ئه شكه نجه و ئازاردانانه له لايه ن دوژمنانى خواوه وه بۆ خاوه ن باوه ڕه كان بريتيه له وه ى كه هه ميشه ده يانه وێت تاكى خواناس بخه نه ژێر ڕكێف و ده سه ڵاتى خۆيانه وه و به ئاره زووى خۆيان يارى به پيرۆزيه كانيان بكه ن،وه هه ميشه بيان چه وسێننه وه وسته ميان لێ بكه ن،هه روه ك خه بابى كوڕى ئه ره ت(خوالێى ڕازى بێت)ده فه رموێ:من له و زه مانه ى مه ككه دا كارى ئاسنگه ريم ده كرد،جا هه ندێك قه رزم كه وتبووه لاى عاصى كوڕى وائيله وه كه سه ركرده يه كى بێ باوه ڕبوو،منيش كاتى وه رگرتنه وه كه ى قه رزه كه م هات و چووم بۆ لاى تاكو قه رزه كه م بداته وه به ڵام ئه و به هيچ جۆرێك ئاماده نه بوو قه رزه كه م بداته وه و ده يوت:به مه رجێك ده تده مه وه واز له موحه ممه د(صلی الله علیه وسلم)بێنى و بێ باوه ڕبيت پێى و بێيته ژێر ده سه ڵاتى خۆمه وه ،منيش پێم ووت نه خێر وه ڵاهى هه رگيز ئه و كاره ناكه م و چاوه ڕوانيش ده كه م تاكو خواى گه وره تۆ ده مرێنێت و پاشان له دوا ڕۆژدا زيندوت ده كاته وه ،عاصيش به گاڵته جاڕيه وه ووتى:بۆچى من ده مرم و دواى مردنم زيندوو ده كرێمه وه ،منيش ووتم:به ڵێ ده مريت و زيندووده كرێيته وه ،ئينجا ووتى ده لێم گه ڕێ با له وێ زيندوو ببمه وه ماڵ و سه روه ته كه شم له وێ هه رده بێت و ده تده مه وه .صححه الشيخ الالباني في صحيح الترمذي2529

سێيه م:به ڵاونه هامه تى خێزان وماڵ ومنداڵ،يه كێكى تر له و به لاچيانه ى كه پێويسته ئاگادارى بين بريتيه له به ڵاى خێزان و منداڵ ئه ويش له به رئه وه ى خواى گه وره و ميهره بان هه ندێك له خێزان و منداڵانى به به ڵاو نه هامه تى وه سف كردووه ،وه ك ده فه رموێت:(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ)(التغابن 94)واته :ئه ى ئه وانه ى كه باوه ڕتان هێناوه ،به ڕاستى(هه ندێك) له خێزان و منداڵه كانتان دوژمنن بۆ ئێوه زۆر ئاگاداريان بن،يان ده رباره ى ماڵ وسه روه ت وسامان ده فه موێت:(وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ)الانفال 28واته :باش بزانن كه به ڕاستى ماڵ وسامان به ڵاونه هامه تين بۆ هه ندێك كه س.

چواره م:به ڵاونه هامه تى ده سه ڵات و پله وپايه :وه رگرتن و داواكردنى پله و پايه و ده سه ڵات وچوونه سه ركورسى و خۆڕادان به سه ر خه ڵكى خواره وه داو له سه ر شانى هه ژارو چه وساوه خۆده وڵه مه ندكردن وبه رزبوونه وه ،كارێكى زه م كراوو خراپه و سزاى خواى به دواوه يه هه روه هاسووربوون له سه رى و ده ست به ردار نه بوون لێى وه ك نمونه ى دووگورگى برسى وان كه ئه ده نه ناو ڕانه مه ڕێكه وه و زيانيان پێ ده گه يه نن خۆ ئه گه ر مه ڕه كانيش نه خۆن ئه وه يان مليان ده شكێنن يان ئه وه ته هيلاكيان ده كه ن و كاكه ى
شوانيش ته نها ئه وه نده ى پێ ده كرێت سه ريان ببڕێت و به خواردنى گۆشته كه ياندا بگات ئه گه ريش پێ بگات،له م باره يه وه ئه و فه رمووده يه هاتووه كه پێغه مبه رى خوا(صلی الله علیه وسلم)ده فه رموێت:(مَا ذِئْبَانِ جَائِعَانِ أُرْسِلَا فِي غَنَمٍ بِأَفْسَدَ لَهَا مِنْ حِرْصِ الْمَرْءِ عَلَى الْمَالِ وَالشَّرَفِ لِدِينِهِ)صحيح الجامع الصغير 5496واته :ڕه وانه كردنى دوو گورگى برسى بۆ ناو ڕانه مه ڕێك زيانيان كه مترو خراپتر نيه بۆ دينه كه ى له زيانى كه سێك كه ئه وه نده سووربێت له سه ر ده ست خستنى سه روه ت و ده سه ڵات و پله و پايه .

پێنجه م:به ڵاونه هامه تى مه سيحى ده ججال،بێگومان ئه مه ش جۆرێكى تره له و به ڵايانه ى كه پێويسته تاكى موسوڵمان هه ميشه خۆى لێ بپارێزێت،وه داوا له خواى گه وره بكات كه نه يگه يه نێته ئه و خراپترين دروستكراوه ى خوا،بۆيه ده ججال پياوێكى جوله كه ى كوێره و ته نها يه ك چاوى هه يه و له ناوچه وانيشى نوسراوه (كافر)هه مووكه سێكى موسوڵمان ئه و ڕۆژه ده توانێت بيخوێنێته وه و ماوه ي40ڕۆژ له سه ر زه وى ده مێنێته وه ،وه له وماوه كه مه دا سه راپاى سه ر زه وى ده گرێته وه ته نها ناتوانێت بچێته 3 شارى پيرۆزه وه كه ئه ويش شارى(مه ككه و مه دينه و قودسه ).به ڕاستى به ڵايه كى گه وره يه و پێغه مبه رى خوا(صلی الله علیه وسلم)ده فه رموێت:(يا ايهالناس انها لم تكن فتنة على وجه الارض منذ ذرأ الله ادم اعظم من فتنة الدجال،.....يا عباد الله ايها الناس فاثبتوا فاني سأصفيه لكم صفة لم يصفها اياه قبلي نبي )صحيح الجامع الصغير7875واته :ئه ى خه ڵكينه هيچ به ڵاو نه هامه تيه ك نيه له سه ر زه وى له وڕۆژه وه ى كه خواى گه وره ئاده مى دروست كردووه ،له به ڵاونه هامه تى ده ججال گه وره تر بێت،جا ئه ى به نده كانى خوائه ى خه ڵكينه ،دامه زراوو جێگير بن به شێوه يه ك كه وا بۆتانى ڕوون ده كه مه وه و پێتانى ده ناسێنم،كه له پێش منيشدا هيچ پێغه مبه رێك(صلی الله علیه وسلم)نيه كه ئاوا باسى كردبێت.

(به‌شی دووه‌م به‌شی سێیه‌م چاوه‌ڕوان بن )

(مافی گشت موسڵمانێکه بۆسود وه رگرتن و بڵاوکردنه وه ی گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده )