چۆنێتيكردنى نوێژى جه‌نازه‌ و فه‌زڵ و گه‌وره‌يى پاداشتى ئه‌نجام دانی له‌ سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ره‌دا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم)

چۆنێتی كردنى نوێژى جه نازه و فه زڵ و گه وره يى

پاداشتى ئه نجام دانی له سوننه تى پێغه مبه ره دا (صلی الله علیه وسلم)

قال رسول الله (صلی الله علیه وسلم) :((صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي))مُتفقٌ عليهِ

بسم الله الرحمن الرحیم

الـحمدُ لله الـحي الذي لا يـموت ، وصلى وسلَّمَ على رسولهِ الذي لـمْ يُفارق الدنيا إلاَّ بعد أنْ بلَّغ الرسالة وأدَّى الأمانة ونصحَ الأمَّة وكشف الغُمَّـة وتركنا على الـمحجة البيضاء ليلها كنهارها لا يَزيغ عنها بعدهُ إلاَّ هالك ، وعلى آلهِ وأصحابهِ وأتباعهِ الذين اتبعوهُ بإحسان إلـى يوم يقوم الناس لرب العالـمين ...

* حوكمى ئه نجامدانى نوێژى جه نازه :

زانايانى ئه هلى سوننه فه رموويانه : ئه نجامدانى نوێژى جه نازه فه رزه له سه ر هه ندێك له موسڵمانان (فرج كفايه ) ، واته فه رز نىيه له سه ر هه موو موسڵمانێك نوێژى جه نازه ئه نجام بدات به ڵكو ئه گه ر ته نها يه ك موسڵمانيش ئه م نوێژه ئه نجام بدات ئه وا ئه م ئه ركه له سه ر ئه وانه ى تر ده كه وێت ، له گه ڵ ئه مه شدا تاوه كو ژماره ى نوێژگه رانى سه ر جه نازه كه زياتر بێت ئه وا زۆر باشتره وه ك باسى ده كه ين .

* فه زڵا و گه وره يى پاداشتى ئه جامدانى نوێژى جه نازه :

نوێژى جه نازه خێر و سوودێكى زۆر زۆرى تێدايه هه م بۆ نوێژگه ر
و هه م بۆ مردووه كه ش:

1 ـ خێر و سوودى نوێژى جه نازه بۆ نوێژگه ره كه ى :

عَنْ أَبِى هُرَيْرَه َ (ڕه زای خوای لێبێت) عَنِ النَّبِيِّ (صلی الله علیه وسلم) قَالَ : ((مَنْ صَلَّى عَلَى جَنَازَةٍ وَلَمْ يَتْبَعْهَا فَلَهُ قِيرَاطٌ ، فَإِنْ تَبِعَهَا فَلَهُ قِيرَاطَانِ ، قِيلَ : وَمَا الْقِيرَاطَانِ ؟ قَالَ : أَصْغَرُهُمَا مِثْلُ أُحُدٍ))(صحيح البخاري رقم : (1323) وصحيح مسلم رقم : (945) واللفظُ لـه ، والروايات التـي بعدها كُلُّها لـمسلم . ). واته : هه ركه سێك نوێژ له سه ر جه نازه يه ك بكات و شوێنى نه كه وێت ئه وا (قيراط)ێكى ده ست ده كه وێت ، وه ئه گه ر شوێنيشى بكه وێت ئه وا دوو (قيراط)ى ده ست ده كه وێت ، ووترا : دوو (قيراط) چىيه ؟ فه رمووى : بچوكترينيان وه كو شاخى ئوحد وايه (واته : له گه وره يى پاداشت و قورسى خێره كه يدا له ته رازووى چاكه كاندا) .

وفي رواية نـحوهُ : ((مَنْ خَرَجَ مَعَ جَنَازَةٍ مِنْ بَيْتِهَا وَصَلَّى عَلَيْهَا ثُمَّ تَبِعَهَا حَتَّى تُدْفَنَ كَانَ لَهُ قِيرَاطَانِ مِنْ أَجْرٍ كُلُّ قِيرَاطٍ مِثْلُ أُحُدٍ ، وَمَنْ صَلَّى عَلَيْهَا ثُمَّ رَجَعَ كَانَ لَهُ مِنَ الأَجْرِ مِثْلُ أُحُدٍ ...)) .واته : هه ركه سێك له گه ڵ جه نازه يه كدا له ماڵه وه ده رچێت و نوێژى له سه ر بكات و ئه نجا شوێنيشى بكه وێت تاوه كو ده نێژرێت ئه وا دوو (قيراط) پاداشتى بۆ هه يه هه ر يه ك (قيراط)ى وه كو شاخى ئوحد وايه ، وه هه ر كه سێك نوێژى له سه ر بكات و ئه نجا بگه ڕێته وه ئه وا ئه وه نده پاداشتى بۆ هه يه وه كو شاخى ئوحد .

وفي رواية أخرى نـحوهُ : (( ... قِيلَ : وَمَا الْقِيرَاطَانِ : قَالَ : مِثْلُ الْجَبَلَيْنِ الْعَظِيمَيْنِ)) ان له، قَالَ سَالِمُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ : وَكَانَ ابْنُ عُمَرَ يُصَلِّي عَلَيْهَا ثُمَّ يَنْصَرِفُ فَلَمَّا بَلَغَهُ حَدِيثُ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ : لَقَدْ ضَيَّعْنَا قَرَارِيطَ كَثِيرَةً)) . واته : ووترا : دوو (قيراط) چىيه ؟ فه رمووى : وه كو دوو شاخى گه وره و پاداشتدا ، (سالـم)ى كوڕى (عبد الله)ى كوڕى (عُـمَـر) فه رمووى : (ابنُ عُـمَـر) نوێژى له سه ر جه نازه ده كرد و ده گه ڕايه وه به ڵام كاتێك فه رمووده كه ى (أبو هريرة)ى پێگه يشت فه رمووى : به ڕاستى چه نده ها (قيراط)ى زۆرمان له ده ست داوه .

2 ـ خێر و سوودى نوێژى جه نازه بۆ مردووه كه :

عَنْ كُرَيْبٍ مَوْلَى ابْنِ عَبَّاسٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ : أَنَّهُ مَاتَ ابْنٌ لَهُ بِقُدَيْدٍ أَوْ بِعُسْفَانَ ، فَقَالَ : ( يَا كُرَيْبُ انْظُرْ مَا اجْتَمَعَ لَهُ مِنَ النَّاسِ ؟ قَالَ : فَخَرَجْتُ فَإِذَا نَاسٌ قَدِ اجْتَمَعُوا لَهُ فَأَخْبَرْتُهُ ، فَقَالَ : تَقُولُ هُمْ أَرْبَعُونَ ؟ قَالَ : نَعَمْ ، قَالَ : أَخْرِجُوهُ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) يَقُولُ : ((مَا مِنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ يَمُوتُ فَيَقُومُ عَلَى جَنَازَتِهِ أَرْبَعُونَ رَجُلاً لاَ يُشْرِكُونَ بِاللَّهِ شَيْئًا إِلاَّ شَفَّعَهُمُ اللَّهُ فِيهِ))(صحيح مسلم رقم : (948)). واته : كوڕێكى (عبد الله بن عباس) مرد ، ئه ويش ووتى به (كُريب) بڕوانه بزانه چه ندێك له خه ڵك كۆبووه ته وه له سه رى ؟ ئه ويش ڕۆيشت و بينى خه ڵكانێك كۆبوونه ته وه بۆى و ئه نجا هه واڵى دا به (عبد الله) ، ئه ويش ووتى به (كُريب) تۆ ده ڵێيت : ضل (40) ببن ؟ ووتى : به ڵـێ ، ئه ويش ووتى ئێستا ده ريبكه ن و بيبه ن چونكه من بيستوومه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) ده يفه رموو : هه ر پياوێكى موسڵمان بمرێت و چل (40) پياو كه به هيچ شێوه يه ك شه ريك و هاوه ڵ بۆ خوا بڕيار نه ده ن نوێژى جه نازه ئه نجام بده ن له سه ر جه نازه كه ى ئيللا خواى گه وره ده يانكات به تكاكار بۆى و تكاكه يان وه رده گرێت . وَعَنْ عَائِشَةَ (ڕه زای خوای لێبێت) عَنِ النَّبِيِّ (صلی الله علیه وسلم)(صلی الله علیه وسلم) قَالَ : ((مَا مِنْ مَيِّتٍ يُصَلِّي عَلَيْهِ أُمَّةٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ يَبْلُغُونَ مِائَةً كُلُّهُمْ يَشْفَعُونَ لَهُ إِلاَّ شُفِّعُوا فِيهِ))(صحيح مسلم رقم : (947)).واته : هه ر مردوويه ك بمرێت و كۆمه ڵێك له موسڵمانان كه ژماره يان بگاته سه د (100) موسڵمان نوێژى جه نازه ى له سه ر بكه ن و تكاى بۆ بكه ن ئيللا خواى گه وره تكاكه يان وه رده گرێت .

* چۆنێتى ئه نجامدانى نوێژى جه نازه :

ــ جه نازه كه ڕووه و قيبله داده نرێت .

ــ ئه نجا ئه گه ر مردووه كه پياو بوو ئه وا ئيمام و پێشنوێژى موسڵمانان له لاى سه رى مردووه كه وه ڕووه و قيبله ڕاده وه ستێت ، وه ئه گه ر مردووه كه ئافره ت بوو ئه وا ئيمام له ئاساتى ناوه ڕاستىيه وه ڕاده وه ستێت .

ــ ئه نجا موسڵمانان له پشت ئيمامه وه به سێ ڕيـز ڕاده وه ستن چونكه ئه مه سوننه ته ، وه ئه گه ر زياتر بوون ئه وا دروسته له سێ ڕيـز زياتر بوه ستن .

ــ ئه نجا نىيه تى نوێژى جه نازه له دڵدا ده هێنيت ، وه ده ربڕين و ووتنى نىيه ت به زمان بيدعه يه .

ــ ئه نجا ده ڕۆيته ناو نوێژى جه نازه وه به ووتنى (اللهُ أكبـر)ى يه كه م به م شێوازه ى خواره وه :

1 ــ دواى (اللهُ أكبـر)ى يه كه م سوره تى (الـحمدُ للهِ رّبِّ الْعَاْلَمِيْن ...) تاوه كو (... وَلاَ الضَّالِّينَ) ده خوێنيت ، ئه نجا ده ڵێيت : (آمين) ، ئه نجا سوره تێكى تريش ده خوێنيت وه كو سوره تى : (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) .

2 ـ ئه نجا ده ڵێيت : (اللهُ أكبـر) ، وه دواى (اللهُ أكبـر)ى دووه م صه ڵاوات بۆ پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ده خوێنيت وه كو صه ڵاواتى ناو ته حياتى نويژه كانى تر به م شێوازه : (اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ ، اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ) .

3 ـ ئه نجا ده ڵێيت : (اللهُ أكبـر) ، وه دواى (اللهُ أكبـر)ى سێيه م سوننه ته ئه م دوعايه بۆ مردووه كه بكه يت : ((اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ وَعَافِهِ وَاعْفُ عَنْهُ ، وَأَكْرِمْ نُزُلَهُ وَوَسِّعْ مُدْخَلَهُ ، وَاغْسِلْهُ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ ، وَنَقِّهِ مِنَ الْخَطَايَا كَمَا نَقَّيْتَ الثَّوْبَ الأَبْيَضَ مِنَ الدَّنَسِ ، وَأَبْدِلْهُ دَارَاً خَيْرَاً مِنْ دَارِهِ وَأَهْلاً خَيْرَاً مِنْ أَهْلِهِ وَزَوْجَاً خَيْرَاً مِنْ زَوْجِهِ ، وَأَدْخِلْهُ الْجَنَّةَ وَأَعِذْهُ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَعَذَابِ النَّارِ))(صحيح مسلم رقم : (963)) . وه ئه گه ر كه سێك خوێنده وارى نه بوو يان نه يده توانى ئه م دوعايه له به ر بكات ئه وا ده توانێت ته نها بڵێت : (اللَّهُمَّ اغفِرْ لـهُ وارْحَمْهُ) .

4 ـ ئه نجا ده ڵێيت : (اللهُ أكبـر) ، وه دواى (اللهُ أكبـر)ى چواره م سوننه ته ئه م دوعايه بۆ موسڵمانان بكه يت : ((اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِحَيِّنَا وَمَيِّتِنَا ، وَشَاهِدِنَا وَغَائِبِنَا ، وَصَغِيرِنَا وَكَبِيرِنَا ، وَذَكَرِنَا وَأُنْثَانَا ، اللَّهُمَّ مَنْ أَحْيَيْتَهُ مِنَّا فَأَحْيِهِ عَلَى الإِسْلاَمِ ، وَمَنْ تَوَفَّيْتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّهُ عَلَى الإِيـمَانِ ، اللَّهُمَّ لاَ تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ وَلاَ تُضِلَّنَا بَعْدَهُ))(صحيح سنن ابن ماجه للإمام الألبانـي رقم : (1498)). ــ ئه نجا دواى ته واو بوونى ئه م دوعايه سه لام ده داته وه به لاى ڕاستدا ، ئه نجا به لاى چه پيشدا (برِوانة كتيَبي"الوجيز فـي فقه السنة والكتاب العزيز" ص : (172 ـ 178)).

چه ند بيرخستنه وه يه ك :

1 ـ ته نها له گه ڵا (اللهُ أكبـر)ى يه كه مدا هه ردوو ده ستت به رز ده كه يته وه تاوه كو ئاستى هه ردوو شانت يان تاوه كو ئاستى هه ردوو گوێت ، ئه نجا ده ستى ڕاستت له سه ر ده ستى چه پت داده نه يت له سه ر سنگت . كه واته له گه ڵ باقى سێ (اللهُ أكبـر)كانى تردا ده ستت به رز ناكه يته وه چونكه ئه م ده ست به رز كردنه وه يه بيدعه يه ، به به ڵگه ى ئه م فه رمووده يه : عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (ڕه زای خوای لێبێت) قال : ((أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم)(صلی الله علیه وسلم) كَانَ يَرْفَعُ يَدَيْهِ عَلَى الْجَنَازَةِ فِي أَوَّلِ تَكْبِيرَةٍ ، ثُمَّ لاَ يَعُودُ))(حديث صحيح ، انظر كتاب "أحكام الـجنائز" للإمام الألبانـي ص : (116)). واته : پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) له نوێژى سه ر جه نازه دا له گه ڵ (اللهُ أكبـر)ى يه كه مدا هه ردوو ده ستى به رز ده كرده وه ، ئه نجا ئه مه ى دووباره نه ده كرده وه .

2 ـ دروست نىيه نوێژى جه نازه له ناو گۆڕستاندا ئه نجام بدرێت ، به به ڵگه ى ئه م فه رمووده يه : عن أنس (ڕه زای خوای لێبێت) قال : ((أَنَّ النَّبِيَّ (صلی الله علیه وسلم) نَهَى أَنْ يُصَلِّيَ عَلَى الْجَنَائِزِ بَيْنَ الْقُبُورِ))(صحيح الـجامع الصغير رقم : (6834)). واته : پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) قه ده غه ى كردووه نوێژى مردوو بكريت له سه ر جه نازه له نێوان گۆڕستاندا .

3 ـ سوننه ت وايه نوێژى جه نازه له (مُصلَّـى)دا ئه نجام بدرێت ، چونكه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) نوێژى جه نازه ى بۆ (النجاشي) له (مُصلَّـى)دا ئه نجام دا (برِوانة : صحيح البخاري رقم : (1245) وصحيح مسلم رقم : (951)). وه دروستيشه له ناو حه ره مى مزگه وتدا نوێژى جه نازه ئه نجام بدرێت ، به به ڵگه ى ئه م فه رمووده يه : عَنْ عَائِشَةَ (ڕه زای خوای لێبێت) قَالَتْ : ((... مَا صَلَّى رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) عَلَى سُهَيْلِ ابْنِ بَيْضَاءَ إِلاَّ فِي جَوْفِ الْمَسْجِدِ))(صحيح مسلم رقم : (973) ، وة برِوانة كتيَبي: "الوجيز فـي فقه السنة" ص : (174)). واته : پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) نوێژى جه نازه ى له سه ر (سُهيل بن بيضاء) ئه نجام نه دا ئيللا له ناو ناخى مزگه وته كه دا نه بێت .

* فه زڵ و گه وره يى پاداشتى شوێنكه وتنى جه نازه بۆ گۆڕستان :

شوێنكه وتنى جه نازه تاوه كو ده نێژرێت خێر و سوودى (قيراط)ێكى هه يه كه به ئه ندازه ى شاخێكى گه وره قورس و سه نگينه له ته رازووى كرده وه كاندا ، به به ڵگه ى فه رمووده كه ى پێشوو . وه هه روه ها شوێنكه وتنى جه نازه يه كێكه له مافه كانى موسڵمان به سه ر برا موسڵمانه كانىيه وه  عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ (ڕه زای خوای لێبێت) قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) : ((خَمْسٌ تَجِبُ لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِيهِ : رَدُّ السَّلاَمِ ، وَتَشْمِيتُ الْعَاطِسِ ، وَإِجَابَةُ الدَّعْوَةِ ، وَعِيَادَةُ الْمَرِيضِ ، وَاتِّبَاعُ الْجَنَائِزِ))(صحيح مسلم رقم : (2162)). واته : پێنج ئاكار هه يه واجب و پێويسته له سه ر موسڵمان به جآى بێنێت بۆ براى موسڵمانى : وه ڵام دانه وه ى سه لام ، دوعاكردن بۆ ئه و كه سه ى ده پژمێت ، وه ڵام دانه وه ى ده عوه ت ، سه ردانى نه خۆش ، شوێنكه وتنى جه نازه . وعَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ (ڕه زای خوای لێبێت) أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) قَالَ : ((حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ سِتٌّ : ... ، وَإِذَا مَاتَ فَاتَّبِعْهُ))(صحيح مسلم رقم : (2162)). واته : مافـى موسڵمان به سه ر موسڵمانه وه شه شه : ... ، وه ئه گه ر مرد ئه وا شوێنى جه نازه كه ى بكه وه .

قال الـمناوي : ("وَإِذَا مَاتَ فَاتَّبِعْهُ" أي اتبع جنازته حتى تصلي عليه ، فإنْ صحبته إلى الدفن كان أولـى)(فيض القدير : (3 / 390)). واته : مه به ست به "ئه گه ر مرد شوێنى بكه وه " ئه وه يه كه شوێنى جه نازه كه ى بكه ويت بۆ ئه وه ى نوێژى جه نازه ى له سه ر بكه يت ، وه ئه گه ر له گه ڵ جه نازه كه دا بيت تاوه كو ده نێژرێت ئه وا چاكتر و له پێشتره .

* له كۆتايدا ئامۆژگارى هه موو موسڵمانان ده كه م :

1 ـ كه وا هه وڵا بده ن ئه م سوننه تانه ى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) زيندوو بكه نه وه و په يڕه وى بكه ن و هانى موسڵمانيش به گشتى بده ن بۆ په يڕه و كردنى سوننه ته كان و ئه و چه ندين (قِيراط)ـه خێره گه وره يه له ده ست نه ده ن .

2 ـ پێويسته هه موو موسڵمانێك پێش مردنى (وةصيَت) بكات به كه سوكارى كه وا دواى مردنى هه وڵى ئه وه بده ن ژماره يه كى زۆر له موسڵمانان كۆبكه نه وه بۆ ئه نجام دانى نوێژى مردوو له سه ر جه نازه كه ى به ڵكو به ر تكا و شه فاعه تى ئه هلى ته وحيد و شوێنكه وتوانى سوننه ت بكه وێت (إنْ شاء الله) .

والسلامُ عليكم ورحمةُ الله وبركاته

(كۆكردنه وه و ئاماده كردني مامۆستا. مُحمَّد عبد الرحمن)

(مافی گشت موسڵمانێکه بۆسود وه رگرتن و بڵاو کردنه وه ی گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده )