شوێن كه‌وتنى سوننه‌ت و وازهێنان له‌ لاسايى كردنه‌وه‌ى بێ به‌ڵگه‌

شوێن كه‌وتنى سوننه‌ت و وازهێنان له‌ لاسايى كردنه‌وه‌ى بێ به‌ڵگه‌

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله وحده والصلاة والسلام على من لا نبى بعده

به‌ داخه‌وه‌ يه‌كێك له‌و گرفت و كێشانه‌ى كه‌ توشى كۆمه‌ڵگاى ئيسلامى هاتووه‌ به‌ شێوه‌يه‌كى گشتي، ئه‌وه‌يه‌ كه‌ خه‌ڵكانێكى زۆر كوێرانه‌و بێ هيچ بير كردنه‌وه‌و به‌ڵگه‌يه‌ك شوێن ڕاو بۆچوون و ووته‌ى هه‌ندێ له‌ زانايان و پێشه‌وايانى ئه‌م ئوممه‌ته‌ ده‌كه‌ون، وه‌ گومانيشى تێدا نييه‌ كه‌ هيچ زاناو پێشه‌وايه‌ك پارێزراو نييه‌ له‌ تاوان و كه‌وتنه‌ ناو هه‌ڵه‌وه‌، جگه‌ له‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) كه‌ پارێزراوو (مةعصوم)ه‌ به‌ بێ هيچ گومان و دوو دڵييه‌ك، بۆيه‌ هه‌موو زانايه‌ك ئه‌و ووتانه‌ى كه‌ پێكاويه‌تى وه‌رده‌گيرێت و ئه‌وانه‌شى كه‌ نه‌ى پێكاوه‌و له‌گه‌ڵ سوننه‌ت ناياته‌وه‌ وه‌رناگيرێت، وه‌ له‌هه‌مان كاتدا ئه‌و زانايه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه‌ له‌ بابه‌تێكدا نه‌ى پێكاوه‌ به‌ڵام پاداشتێكى هه‌ر بۆ ده‌نوسرێت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه‌ ماندوو بووه‌و ئيجتهادى كردووه‌.

وه‌ پێشه‌واى فه‌رموده‌ناس شێخ (محمد ناصرالدين الألباني) (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت) له‌ كتێبه‌ ناياب و پڕ سووده‌كه‌يدا (صفة الصلاة النبى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )) ناونيشانێكى سه‌ربه‌خۆى هێناوه‌ به‌ ناوى: (أقوال الأئمة فى اتباع السنة وترك أقوالهم المخالفة لها) واته‌: (ووته‌ى پێشه‌وايان له‌ شوێن كه‌وتنى سوننه‌ت و وازهێنان له‌و ووتانه‌ى ئه‌وان كه‌ پێچه‌وانه‌ى سوننه‌تن)، كه‌ تێيدا ووته‌ى پێشه‌وايانى هه‌ر چوار مه‌زهه‌به‌ بڵاوه‌كانى هێناوه‌ كه‌ ئه‌وانيش (پێشه‌وا ئه‌بو حه‌نيفه‌و پێشه‌وا مالك و پێشه‌وا شافعى و پێشه‌وا أحمدى كوڕى حه‌نبه‌ل)ن (ڕه‌حمه‌تى خوايان لێ بێت). كه‌ ووته‌ى هه‌مووانيان ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌ده‌ن كه‌ واز له‌ هه‌موو قسه‌و فه‌توايه‌كى ئه‌وان بهێنرێت كه‌ ئه‌گه‌ر هاتوو پێچه‌وانه‌ى سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بوو، يان فه‌توايه‌كيان دابێت به‌ڵام فه‌تواكه‌يان هه‌ڵه‌ بوو وه‌ نه‌يان پێكابوو، وه‌ بێ گومان هه‌موو زاناو موفتييه‌كى ڕاسته‌قينه‌ هه‌مان ڕاو بۆچوونى ئه‌وانى هه‌يه‌ ده‌رباره‌ى ئه‌و ڕاو بۆچون و فه‌توايانه‌ى كه‌ هه‌يانه‌. بۆيه‌ منيش به‌ پێويستم زانى كه‌ ئه‌و بابه‌ته‌ وه‌ك خۆى بخه‌مه‌ ڕوو تا زياتر بۆمان ڕوون بێته‌وه‌و تێ بگه‌ين كه‌ هه‌ر فه‌تواو ووته‌يه‌ك پێچه‌وانه‌ى قورئان و سوننه‌ت بوو، وه‌ هيچ به‌ڵگه‌يه‌كيشى له‌سه‌ر نه‌بوو؛ ئه‌وه‌ ده‌بێت وازى لێ بهێنين و شوێن به‌ڵگه‌ى قورئان و فه‌رموده‌ بكه‌وين، جا ئه‌و فه‌تواو ووته‌يه‌ هى هه‌ر زانايه‌ك بێت له‌ زانايانى ئوممه‌تى ئيسلامي، چونكه‌ وازهێنان له‌ ووته‌ى ئه‌وان و شوێن كه‌وتنى قورئان و سوننه‌ت، جێ به‌جێ كردنى ووته‌و فه‌رمانه‌كانى ئه‌وانه‌، وه‌ك دواتر بۆمان ڕوون ده‌بێته‌وه‌ به‌ پشتيوانى خواى گه‌وره‌.

1- پێشه‌وا (ئه‌بو حه‌نيفه‌) (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت):

يه‌كه‌ميان پێشه‌وا ئه‌بو حه‌نيفه‌ (نعمانى كوڕى ثابت)ه‌ (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت)، كه‌ هاوه‌ڵان و قوتابيه‌كانى ووته‌و ده‌سته‌واژه‌ى زۆرو جۆراو جۆريان لێ گێڕاوه‌ته‌و، كه‌ هه‌موويان يه‌ك شت ده‌گه‌يه‌نن و يه‌ك مه‌به‌ستيان هه‌يه‌، ئه‌ويش: واجبى و پێويستى ده‌ست گرتن به‌ فه‌رمووده‌و وازهێنان و دوور كه‌وتنه‌وه‌ له‌ لاسايى كردنه‌وه‌ى ڕاو بۆچونى پێشه‌وايان كه‌ پێچه‌وانه‌ى سوننه‌ته‌، له‌وانه‌ش:

أ- ده‌فه‌رموێت: (إذا صح الحديث فهو مذهبي) ابن عابدين فى (الحاشية) (1 /63)، وفى رسالته (رسم المفتي) (1/4 من مجموع رسائل ابن عابدين)، والشيخ (صالح الفلاني) فى (إيقاظ الهمم) (ص 62) وغيرهم.. واته‌: (ئه‌گه‌ر فه‌رموده‌يه‌كى صحيح و ڕاست هه‌بوو ئه‌وه‌ مه‌زهه‌بى منه‌).

ب- وه‌ ده‌فه‌رموێت: (لا يحل لأحد أن يأخذ بقولنا مالم يعلم من أين أخذناه) ابن عبدالبر فى (الإنتقاء فى فضائل الأئمة الفقهاء) (ص 145)، وابن القيم فى (إعلام الموقعين) (2/309)، وابن عابدين فى (حاشيته) على (البحر الرائق) (2/293) وفى (رسم المفتي) (ص 29 و32 ).. واته‌: (دروست نييه‌ بۆ هيچ كه‌سێك كه‌ ووته‌ى ئێمه‌ وه‌ربگرێت، مادام نه‌زانێت ئێمه‌ له‌ كوێمان وه‌رگرتووه‌). وه‌ له‌ ڕيوايه‌تێكى تردا ده‌ڵێت: (حرام على من لم يعرف دليلى أن يفتى بكلامي) واته‌: (حه‌رامه‌ له‌سه‌ر هه‌ر كه‌سێك كه‌ نه‌زانێت به‌ڵگه‌م چيه‌و فه‌توا بدات به‌ ووته‌كه‌ى من). وه‌ له‌ ڕيوايه‌تێكى تردا ئه‌مه‌شى زياده‌: (فإننا بشر، نقول القول اليوم ونرجع عنه غداً). واته‌: (ئێمه‌ مرۆڤين، ئه‌مڕۆ قسه‌يه‌ك ده‌كه‌ين و به‌يانى لێى په‌شيمان ده‌بينه‌وه‌). وه‌ له‌ يه‌كێكى تردا ده‌ڵێت: ( ويحك يا يعقوب! (هو أبو يوسف) لا تكتب كل ما تسمع مني، فإنى قد أرى الرأى اليوم وأتركه غداً، وأرى الرأى غداً وأتركه بعد غد ).  واتة: (ئةى يةعقوب (واتة: ئةبو يوسف) هه‌موو شتێك مه‌نوسه‌ كه‌ له‌ منى ده‌بيستي، چونكه‌ له‌وانه‌يه‌ من ئه‌مڕۆ ووته‌يه‌ك به‌ باش بزانم و به‌يانى وازى لێ بهێنم، وه‌ به‌يانيش ووته‌يه‌ك به‌ باش بزانم دوو به‌يانى وازى لێ بهێنم).

ت- (إذا قلتُ قولاً يخالف كتاب الله تعالى و خبر الرسول ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )، فاتركوا قولي)، واته‌: (ئه‌گه‌ر قسه‌يه‌كم كرد پێچه‌وانه‌ى كتابه‌كه‌ى خواى په‌روه‌ردگارو فه‌رموده‌كانى پێغه‌مبه‌ر( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )  بوو، ئه‌وا واز له‌ ووته‌كه‌ى من بهێنن).

2- پێشه‌وا ( مالك ) (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت): وه‌ هه‌روه‌ها پێشه‌وا ماليكى كوڕى ئه‌نه‌س (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت) ده‌ڵێت:

أ- (إنما أنا بشر أخطئ وأصيب، فانظروا فى رأيي، فكل ما وافق الكتاب والسنة فخذوه، وكل مالم يوافق الكتاب والسنة فاتركوه) ابن عبدالبر فى ( الجامع ) (2/32)، وعنه ابن حزم فى (اصول الأحكام) (6/149)، وكذا الفلانى (ص 72). واته‌: (به‌ڕاستى منيش مرۆڤم و هه‌ڵه‌ش ده‌كه‌م و ده‌شپێكم، وه‌ بڕواننه‌ ووته‌و ڕاكانم، هه‌رچيه‌كى كۆك و هاوده‌نگ بوو له‌گه‌ڵ قورئان و سوننه‌ت ئه‌وا وه‌رى بگرن، وه‌ هه‌رچيه‌كيشى كۆك و هاوده‌نگ نه‌بوو له‌گه‌ڵ قورئان و سوننه‌ت ئه‌وا وازى لێ بهێنن).

ب- (ليس أحد بعد النبى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) إلاّ يؤخذ من قوله و يترك، إلاّ النبيَّ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )) نسبة هذا الى مالك هو المشهور عند المتأخرين، و صححه عنه ابن عبدالهادى فى (إرشاد السالك) (227/1)، وقد رواه ابن عبدالبر فى (الجامع) (2/91)، وابن الحزم فى (أصول الأحكام) (6/145و179)، من قول الحكم بن عتيبة ومجاهد...... واته‌: (هيچ كه‌سێك نييه‌ له‌ دواى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ئه‌وا ئيلا (به‌ دڵنياييه‌وه‌) ووته‌و قسه‌كانى وه‌رده‌گيرێت و وازيشيان لێ ده‌هێنرێت، ته‌نها ووته‌و فه‌رموده‌كانى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) نه‌بێت).

ت- (قال ابن وهب: سمعت مالكاً سئل عن تخليل أصابع الرجلين فى الوضوء؟ فقال: ليس ذلك على الناس. قال: فتركته حتى خفَّ الناس، فقلت له: عندنا فى ذلك سنة، فقال: وما هي؟ قلت: حدثنا الليث بن سعد وابن لهيعة و عمرو بن الحارث عن يزيد بن عمرو المعافرى عن أبى عبدالرحمن الحبلى عن المستورد بن شداد القرشى قال: (رأيت رسول الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) يدلُك بخنصره ما بين أصابع رجليه). فقال: إن هذا الحديث حسن، وما سمعت به قط إلا الساعة. ثم سمعته بعد ذلك يُسأل، فيأمر بتخليل الأصابع) مقدمة (الجرح والتعديل) لابن أبى حاتم (ص31–32)، ورواها تامة البيهقى فى (السنن) (1/81 ) . واته‌: (ابن وهب) بۆمان ده‌گێڕێته‌وه‌و ده‌ڵێت: گوێم له‌ ئيمامى ماليك بوو كه‌ پرسيارى لێ كرا ده‌رباره‌ى په‌نجه‌ خستنه‌ ناو په‌نجه‌ى هه‌ردوو پێيه‌كان له‌ كاتى ده‌ست نوێژدا؟ ئه‌ويش ووتى: ئه‌وه‌ پێويست نييه‌ له‌سه‌ر خه‌ڵك، وه‌ ده‌ڵێت: منيش وازم لێ هێنا هه‌تا خه‌ڵكه‌كه‌ كه‌م بوونه‌وه‌، ئينجا ووتم: ده‌رباره‌ى ئه‌مه‌ فه‌رموده‌مان هه‌يه‌و سوننه‌ته‌، ئه‌ويش ووتى: فه‌رموده‌كه‌ كامه‌يه‌؟ ووتم: له‌يثى كوڕى سه‌عدو ابن لهيعه‌و عه‌مرى كوڕى حارث له‌ يه‌زيدى كوڕى عه‌مرى المعافرى له‌ ئه‌بو عبدالرحمن الحبلى له‌ المستورد كوڕى شداد ووتى: پێغه‌مبه‌رى خوام ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بينى په‌نجه‌ى بچوكى ده‌خسته‌ نێوان په‌نجه‌ى پێيه‌كانى). ئه‌ويش ووتى: ئه‌مه‌ فه‌رموده‌يه‌كى چاك و حه‌سه‌نه‌، وه‌ ئێستا نه‌بێت ئه‌م فه‌رموده‌يه‌م نه‌بيستووه‌. له‌ دواى ئه‌مه‌ گوێم لێ ده‌بوو كه‌ پرسيارى لێ ده‌كرا، فه‌رمانى ده‌كرد به‌ په‌نجه‌ خستنه‌ نێوان په‌نجه‌ى پێيه‌كانه‌وه‌).

3- پێشه‌وا (شافعى) (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت): وه‌ پێشه‌وا شافعى (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت)؛ قسه‌ى زۆرترو جوانترى لێ ده‌گێڕنه‌وه‌، وه‌ شوێن كه‌وتوانيشى زۆرتر كرده‌وه‌ به‌ ووته‌كانى ده‌كه‌ن و به‌خته‌وه‌رترن، له‌وانه‌ش:

أ- (ما من أحد إلا وتذهب عليه سنة لرسول الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) وتعزُب عنه، فمهما قلت من قول، أو أصّلت من أصل فيه عن رسول الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) خلاف ما قلت؛ فالقول ما قال رسول الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )، وهو قولي) رواه الحاكم بسنده المتصل إلى الشافعى رحمه الله؛ كما فى (تاريخ دمشق) (لابن عساكر) (15/1/3)، و(إعلام الموقعين) (2/363و364)، و(الإيقاظ) ( ص100). واته‌: (هيچ كه‌سێك نييه‌ ئيلا هه‌ندێ له‌ فه‌رموده‌كانى پێغه‌مبه‌رى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) به‌سه‌ردا ده‌ڕوات و لێيان بێ ئاگا ده‌بێت، جا من هه‌ر ووته‌و قسه‌يه‌كم كردبێت، يان بنچينه‌يه‌كم له‌سه‌ر داڕشتبێت، وه‌ له‌ پێغه‌مبه‌رى خواوه‌ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) پێچه‌وانه‌ى ووته‌كه‌ى من هه‌بوو، ئه‌وه‌ قسه‌و ووته‌ ئه‌وه‌يه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) فه‌رموويه‌تي، وه‌ هه‌ر ئه‌ويش ووته‌ى منه‌).

ب- (أجمع المسلمون على أن من استبان له سنة عن رسول الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )؛ لم يحل له أن يدعها لقول أحد) ابن القيم (2/361)، والفلانى (68). واته‌: (موسڵمانان كۆڕان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه‌ هه‌ر موسڵمانێك سوننه‌تێك له‌ سوننه‌ته‌كانى پێغه‌مبه‌رى خواى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بۆ ڕوون بۆوه‌و ئاشكرا بوو، ئه‌وا بۆى حه‌ڵاڵ و دروست نييه‌ كه‌ وازى لێ بهێنێت بۆ قسه‌ى هيچ كه‌سێك).

ت- (إذا وجدتم فى كتابى خلاف سنة رسول الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )؛ فقولوا بسنة رسول الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )، ودعوا ماقلت)، وفى رواية: (فاتبعوها، ولا تلتفتوا إلى قول أحد) الهروى فى (ذم الكلام) (3/47/1)، والخطيب فى (الإحتجاج بالشافعي) (8/2)، وابن عساكر (15/9/1)، والنووى فى (المجموع) (1/63)، وابن القيم (2/361)، والفلانى (ص100)، والرواية الأخرى لأبى نعيم فى (الحلية) (9/107)، وابن حبان فى (صحيحه)( 3/284 الإحسان) بسنده الصحيح عنه نحوه). واته‌: (ئه‌گه‌ر له‌ كتێبى مندا شتێكتان بينى پێچه‌وانه‌ى سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بوو؛ ئه‌وا به‌ سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) قسه‌ بكه‌ن، وه‌ واز له‌ ووته‌ى من بهێنن)، وه‌ له‌ ڕيوايه‌تێكى تردا: (شوێنى بكه‌ون، وه‌ لێى لامه‌ده‌ن بۆ ووته‌ى هيچ كه‌سێك).

ث- (إذا صح الحديث فهو مذهبي) النووى فى المصدر السابق، والشعرانى (1/107)، وعزاه للحاكم والبيهقي، والفلانى (ص107)، وقال الشعرانى : (قال ابن حزم: أى : صح عنده او عند غيره من الأئمة). واته‌: (ئه‌گه‌ر فه‌رموده‌يه‌كى صه‌حيح و ڕاست هه‌بوو، ئه‌وه‌ مه‌زهه‌بى منه‌).

ج- (أنتم أعلم بالحديث والرجال مني، فإذا كان الحديث الصحيح؛ فأعلمونى به أى شيء يكون: كوفياً أو بصرياً أو شامياً؛ حتى أذهب إليه إذا كان صحيحاً ).  واته‌: (ئێوه‌ –مه‌به‌ستى پێشه‌وا (ئه‌حمه‌دى كوڕى حه‌نبه‌له‌) (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت)– شاره‌زاترن له‌ من به‌ زانستى فه‌رموده‌و پياوان، جا ئه‌گه‌ر فه‌رمووده‌يه‌كى صه‌حيح و ڕاست هه‌بوو؛ ئه‌وا ئاگادارم بكه‌نه‌وه‌ لێى جا له‌ كوفه‌ بێت يان له‌ به‌صره‌ يان له‌ شام؛ تا بچم بۆ لاى و لێى وه‌ربگرم ئه‌گه‌ر هاتوو صه‌حيح بوو).

ح- (كل مسألة صح فيها الخبر عن رسول الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) عند أهل النقل بخلاف ما قلت، فأنا راجع عنها فى حياتى وبعد موتي) أبونعيم فى (الحلية) 9/107)، والهروى (47/1)، وابن القيم فى (إعلام الموقعين) (2/363)، والفلانى (ص104).. واته‌: (هه‌ر مه‌سه‌له‌و بابه‌تێك كه‌ فه‌رمووده‌ى ڕاست و صه‌حيحى پێغه‌مبه‌رى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌سه‌ر بوو لاى ئه‌هلى حه‌ديث و فه‌رمووده‌ناسانه‌وه‌و پێچه‌وانه‌ بوو له‌گه‌ڵ  ئه‌وه‌ى كه‌ من ووتومه‌، ئه‌وا من ده‌گه‌ڕێمه‌وه‌و په‌شيمانم لێى له‌ ژيانم و دواى مردنيشم).

خ- (إذا رأيتمونى أقول قولاً، وقد صح عن النبى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) خلافه، فاعلموا أن عقلى قد ذهب) رواه ابن أبى حاتم فى (آداب الشافعي)( ص93)، وأبو القاسم السمرقندى فى (الأمالي) كما فى (المنتقي) لأبى حفص المؤدب (1/234)، وأبو نعيم فى (الحلية) (9/106)، وابن عساكر (15/10/1)بسند صحيح.. واته‌: (ئه‌گه‌ر منتان بينى قسه‌يه‌كم كرد، وه‌ له‌ پێغه‌مبه‌رى خواوه‌ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) فه‌رمووده‌ى ڕاست و صه‌حيح هه‌بوو به‌ پێچه‌وانه‌ى ووته‌كه‌ى من، ئه‌وا بزانن كه‌ ئه‌و كاته‌ عه‌قل و هۆشم لا نه‌ماوه‌و ڕۆيشتووه‌).

د- (كل ما قلت؛ فكان عن النبى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) خلاف قولى مما يصح؛ فحديث النبى أولي، فلا تقلدني) ابن أبى حاتم ( ص 93 )، وابو نعيم وابن عساكر (15 / 9 / 2 )بسند صحيح. واته‌: (هه‌رچيه‌كم ووتبێت؛ وه‌ له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) فه‌رمووده‌ى صه‌حيح و ڕاست هه‌بوو وه‌ پێچه‌وانه‌ى ووته‌كه‌ى من بوو، ئه‌وا فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ پێشتره‌، وه‌ لاساى من مه‌كه‌نه‌وه‌).

ذ- (كل حديث عن النبى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) فهو قولي، وإن لم تسمعوه مني) ابن أبى حاتم (93 – 94). واته‌: (هه‌موو فه‌رموده‌يه‌ك كه‌ له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هاتبێت ئه‌وه‌ ووته‌ى منه‌، وه‌ ئه‌گه‌ر له‌ منيشتان نه‌بيستبێت).

4- پێشه‌وا (أحمدى كوڕى حه‌نبه‌ل) (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت): وه‌ به‌ڵام پێشه‌وا أحمد (ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت)؛ له‌ هه‌موو پێشه‌واكانى تر زياتر سوننه‌تى كۆكردۆته‌وه‌و ده‌ستى پێوه‌ گرتووه‌، وه‌ وتويه‌تى:

أ- (لا تقلدني، ولا تقلد مالكاً ولا الشافعى ولا الأوزاعى ولا الثوري، وخذ من حيث أخذوا) الفلانى (113)، وابن القيم فى (الإعلام) (2/302).. واته‌: (لاساى من مه‌كه‌نه‌وه‌، وه‌ لاساى هيچ كام له‌ مالك و شافعى و ئه‌وزاعى و ثوري مه‌كه‌نه‌وه‌، وه‌ له‌و شوێنانه‌وه‌ وه‌ربگرن كه‌ ئه‌وان لێيانه‌وه‌ وه‌رگرتووه‌). وفى رواية: (لا تقلد دينك أحداً من هؤلاء، ما جاء عن النبى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) وأصحابه فخذ به، ثم التابعين بعدُ الرجل فيه مخير)، وه‌ له‌ ڕيوايه‌تێكى تردا: (له‌ دينه‌كه‌تدا لاسايى هيچ يه‌كێك له‌مانه‌ مه‌كه‌وه‌، هه‌ر شتێك له‌ پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) و هاوه‌ڵانى (ڕەزای خوایان لێبێت ) هاتبوو، ئه‌وا وه‌رى بگره‌، پاشان له‌ تابعيه‌كان، دواى ئه‌وه‌ پياو ئازاده‌ له‌ وه‌رگرتن و وه‌ر نه‌گرتنى ووته‌ى كه‌سانى تر).

وقال مرة: (الإتباع أن يتبع الرجل ما جاء عن النبى ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) وعن أصحابه، ثم هو من بعد التابعين مخير) أبو داود فى ( مسائل الإمام أحمد ) ( ص 276 و 277 ). وه‌ جارێكيان ووتى: (شوێن كه‌وتن ئه‌وه‌يه‌ كه‌ پياو شوێن ئه‌وه‌ بكه‌وێت كه‌ له‌ پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) و هاوه‌ڵانيه‌وه‌ (ڕەزای خوایان لێبێت ) هاتووه‌، پاشان له‌ دواى شوێن كه‌وتوان مرۆڤــ ئازاده‌ له‌ وه‌رگرتن يان وه‌رنه‌گرتن له‌ كه‌سانى تر).

ب- (رأى الأوزاعي، ورأى مالك، ورأى أبى حنيفة كله رأي، وهو عندى سواء، وإنما الحجة فى الآثار) ابن عبدالبر فى ( الجامع ) ( 2 / 149 ). واته‌: (ڕاى ئه‌وزاعى و ڕاى مالك و ڕاى ئه‌بو حه‌نيفه‌ هه‌موويان ڕاو بۆچونن، وه‌ هه‌موويان لاى من وه‌ك يه‌كن و يه‌كسانن، وه‌ به‌ ڕاستى ئه‌وه‌ى بكرێت به‌ به‌ڵگه‌ ته‌نها فه‌رمووده‌يه‌).

ت- (من ردَّ حديث رسول الله ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم )؛ فهو على شفا هلكة) ابن الجوزى ( ص 182 ). واته‌: (هه‌ر كه‌سێك فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ڕه‌ت بكاته‌وه‌؛ ئه‌وه‌ به‌ ڕاستى له‌ناوچونى زۆر نزيكه‌). ئه‌وه‌يه‌ ووته‌ى پێشه‌وايان (ڕەزای خوایان لێبێت ) له‌ فه‌رمان كردنيان به‌ ده‌ست گرتن به‌ فه‌رموده‌وه‌، وه‌ نه‌هى كردنيان له‌ لاسايى كردنه‌وه‌يان به‌بێ چاو ڕۆشنى و سه‌ير نه‌كردنى به‌ڵگه‌كانيان، وه‌ ئه‌وه‌ له‌ كاتێكدا كه‌ ئه‌م ووتانه‌ ئه‌وه‌نده‌ ڕوون وئاشكران به‌شێوه‌يه‌ك كه‌ هيچ مشت و مڕو ده‌مه‌ ته‌قێ و لێكدانه‌وه‌يه‌كى پوچه‌ڵ و نادروست هه‌ڵناگرن، وه‌ به‌ پێى ئه‌م ووتانه‌ش؛ ئه‌گه‌ر هه‌ر كه‌سێك ده‌ست بگرێت به‌ هه‌موو ئه‌و فه‌رمووده‌ ڕاست و دروستانه‌ى كه‌ له‌ سوننه‌تدا جێگيرو سه‌لمێنراون، ئه‌گه‌ر پێچه‌وانه‌ش بن له‌گه‌ڵ هه‌ندێ له‌ ووته‌كانى ئه‌م پێشه‌وا به‌ڕێزو پايه‌ به‌رزانه‌، ئه‌وه‌ پێچه‌وانه‌ى ڕاو بۆچونى مه‌زهه‌بى ئه‌وان نابێت، وه‌ ده‌رچونيش نييه‌ له‌ ڕێگه‌و ڕێبازى ئه‌وان، به‌ڵكو ئه‌و كه‌سه‌ شوێن هه‌موويان كه‌وتووه‌، وه‌ ده‌ستى گرتووه‌ به‌ په‌تى به‌هێزو پته‌وى ئيسلامه‌تيه‌وه‌ كه‌ هيچ كات پچڕانى بۆ نييه‌، به‌ڵام ئه‌و كه‌سه‌ به‌و شێوه‌يه‌ نييه‌ كه‌ واز له‌ سوننه‌تێكى جێگيرو سه‌لمێنراو ده‌هێنێت ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ى پێچه‌وانه‌ى ووته‌ى ئه‌وانه‌، به‌ڵكو ئه‌و كه‌سه‌ به‌هۆى ئه‌وه‌وه‌ سه‌رپێچى ئه‌وانى كردووه‌، وه‌ پێچه‌وانه‌ى ووته‌ به‌ نرخه‌كانى ئه‌وانى كردووه‌ كه‌ پێشتر هێنرانه‌وه‌و باس كران، وه‌ خواى گه‌وره‌ش ده‌فه‌رموێت: (فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِى أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا) [النساء: ٦٥]. واته‌: سوێند به‌په‌روه‌ردگارى تۆ ئه‌ى محمد( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) كه‌سيان باوه‌ڕيان ته‌واو نييه‌ تا تۆ نه‌كه‌ن به‌دادوه‌ر له‌و كێشانه‌ى كه‌ رووده‌دات له‌ نێوانياندا، پاشانيش هه‌ست به‌ هيچ ناخۆشيه‌ك نه‌كه‌ن له‌ نه‌فسياندا له‌و بڕياره‌ى كه‌ تۆ داوته‌ له‌ نێوانياندا، وه‌ ته‌سليم بوونێكى ته‌واو ته‌سليمى بن. وه‌ هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت: (فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ) [النور: ٦٣].واته‌: با ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ سه‌رپێچى فه‌رمانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ده‌كه‌ن ئاگادار بن، چونكه‌ خواى گه‌وره‌ له‌ سزاى ئه‌وه‌دا توشى كوفر وشيرك وبيدعه‌و گومڕاييان ده‌كاتـ، ياخود توشى سزايه‌كى به‌ ئێش وئازاراوييان ده‌كات له‌ دونيادا به‌ كوشتن وبه‌ند كردن.

وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين

ئامادەكردنی مامۆستا : عبدالغفورعبدالله