ئه‌وشتانه‌ی که‌له‌سه‌رنه‌خۆش پێویستن ئه‌نجامیان بدات

ئه وشتانه ی که له سه رنه خۆش پێویستن ئه نجامیان بدات

( ما يجب على المريض )

1 ـ پێويسته له سه ر نه خۆش ڕازى بێت به قه زاى خواى په روه ردگار و ئارامگريش بێت له سه ر قه ده رى و گومانيشى چاك بێت به رامبه ر به په روه ردگارى چونكه ئه وه بۆى باشتره پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه رموو يه تى : " عجبا لأمر المؤمن إن أمره كله خير ، وليس ذاك لأحد إلا للمؤمن ، إن أصابته سراء شكر ، فكان خيرا له ، وإن أصابته ضرّاء صبر ، فكان خيرا له " (رواهما مسلم والبيهقي وأحمد .) ، واته : سه رم سووڕماوه له باروكردارى بڕواداران هه موو بارووكردارێكى چاكه يه بۆى ئه و شته بۆ كه سى تر نى يه جگه له بڕواداران نه بێت ، ئه گه ر چاكه يه كى تووش بێت شوكرانه بژێرى ده كات به چاكه بۆى ده نووسرێت وه ئه گه ر خراپه يه كى تووش بێت ئارامى له سه ر ده گرێت به چاكه بۆى ده نووسرێت . وه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رمو و يه تى : " لا يموتن أحدكم إلا وهو يحسن الظن بالله تعالى " رواهما مسلم والبيهقي وأحمد . . واته : هيچ كه سێكتان نه مرن ئيللا گومانى چاكبێت به خواى په روه ردگارى .

2 ـ وه پێويستيشه له سه رى له نێوان ترس ( الخوف ) و هيوا ( الرجاء ) دا بژێت له به ر تاوانه كانى واته : له سزايى خواى په روه ردگار بترسێت و له و لاشه وه هيواى به ڕه حم و ميهره بانى خواى په روه ردگارى هه بێت
له به ر فه رمووده كه ى ( أنس ) (ڕه زای خوای لێبێت) كه فه رموويه تى : " أن النبي (صلی الله علیه وسلم) دخل على شاب وهو بالموت فقال : كيف تجدك ؟ قال : والله يارسول الله إني أرجو الله وإني أخاف ذنوبي فقال رسول الله (صلی الله علیه وسلم) : لا يجتمعان في قلب عبد في مثل هذا الموطن إلا أعطاه الله ما يرجو وأمنه مما يخاف " أخرجه الترمذي وسنده حسن ،وابن ماجه ،وعبدالله بن أحمد في (زوائد الزهد : 24/25) وابن أبي الدنيا كما في (الترغيب:4/141). واته : جارێكيان پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) ڕۆشته لاى لاوێك له سه ره مه رگدا بوو پێى فه رموو : چۆن خۆت ده بينيت ؟ ئه ويش ووتى : سوێند بێت به خواى په روه ردگار ـ ئه ى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) ـ هيوام به ميهره بانى په روه ردگارم هه يه و له ولاشه وه ترسى تاوانه كانم هه يه  پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه رمووى : هه رگيز ئه و دوو شته له كاتێكى ئاوادا كۆ نابنه وه له دڵى به نده يه ك له به نده كانى خواى په روه ردگار ئيللا ئه وه ى پێ ده به خشێت كه به هيوايه تى و دڵ ئارام و متمانه شى ده كات له و شته ى كه لێى ده ترسێت .

3 ـ وه هه رچه نده ئازارى نه خۆشيه كه ى زۆر بێت بۆى نيه ئاوات و خۆزگه ى مردن بكات له به ر فه رمووده ى ( أم فضل ) ـ ڕه زاى خواى لێ بێت ـ كه ده گێڕێته وه : " أن رسول الله (صلی الله علیه وسلم) دخل عليهم وعباس عم رسول الله يشتكي فتمنى عباس الموت فقال له رسول الله (صلی الله علیه وسلم) : يا عم !لا تتمن الموت فانك إن كنت محسنا فأن تؤخر تزداد إحسانا إلى إحسانك خير لك وإن كنت مسيئا فأن تؤخر فتستعتب من إساءتك خير لك فلا تتمن الموت " أخرجه الحاكم (1/339) . واته : جارێكيان پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) ڕۆشته ژووره وه بۆ لايان و ( عباس ) ى مامى پێغه مبه ريش (صلی الله علیه وسلم) نه خۆش و به ئازار بوو بۆيه ( عباس ) ئاوات و خۆزگه ى مردنى كرد پێغه مبه رى خواش (صلی الله علیه وسلم) پێى فه رموو : ئه ى مامى به ڕێزم ئاوات و خۆزگه ى مردن مه كه چونكه ئه گه ر چاكه كار بيت ئه وا تا مردنت دوا بكه وێت چاكه ى زياتر ده كه يت له سه ر چاكه كانت وه ئه گه ر خراپه كار بيت ئه وا تا مردنت دوا بكه وێت زياتر په شيمان ده بيته وه له تاوانه كانت ئه وه شت بۆ باشتره بۆيه ئاوات و خۆزگه ى مردن مه كه . وه له فه رمووده ى ( أنس ) دا به ( مرفوع ) ى هاتووه كه فه رموويه تى (صلی الله علیه وسلم) : " فإن كان لا بد فاعلا فليقل : اللهم أحييني ما كانت الحياة خيرا لي : وتوفني إذا كانت الوفاة خيرا لي " أخرجه الشيخان والبهقي (3/377) وغيرهم . ، واته : وه ئه گه ر هه ر نه كرا و ده بێت وته يه ك بڵێت ئه وا با بڵێت : ئه ى په روه ردگارم بمژێنه تا ئه و كاته ى كه ژيانم چاكه بۆم وه بشمرێنه ئه گه ر مردنم چاك بوو بۆم .

4 ـ وه ئه گه ر هه ر مافێكى له سه ر بوو با بيگێڕێته وه بۆ خاوه نه كانى ئه گه ر له توانايدا بوو با وه سێتى پێ بكات چونكه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى : " من كانت عنده مظلمة لأخيه من عرضه
أو ماله ، فليؤدها إليه ، قبل أن يأتي يوم القيامة ، لا يقبل فيه دينار ولا درهم ، إن كان له عمل صالح أخذ منه ، وأعطي صاحبه ، وإن لم يكن له عمل صالح ، أخذ من سيئات صاحبه فحملت عليه "
أخرجه البخاري والبيهتي (3/369) وغيرهما .. واته : هه ر كه سێك ستم و زوڵمى كردووه له برايه كى له ناموسى بێت يان له سه روه ت و سامانى با بيداته وه پێى پێش ئه وه ى كه ڕۆژى دوايى بێت ئه و ڕۆژه ى كه درهه م و دينارى تێدا وه رناگيرێت ئه گه ر كردارى چاكه ى هه بێت به رامبه ر به و سته م و زۆڵمانه ى كه كردوويه تى لێى ده برێت و ده درێت به ئه و كه سه ى كه سته م وزوڵمى لێ كردووه  ئه گه ر نه له خراپه ى ئه و كه سه ى ده خرێته سه ر . وه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه رمويه تى : " أتدرون ما المفلس ؟ قالوا : المفلس فينا من لا دراهم له ولا متاع فقال : إن المفلس من أمتي يأتي يوم القيامة بصلاة وصيام وزكاة ويأتي قدشم هذا وقذف هذا وأكل مال هذا وسفك دم هذا وضرب هذا فيعطى هذا من حسناته وهذا من حسناته . فإن فنيت حسناته قبل أن يقضى ما عليه أخذ من خطاياهم فطرحت عليه ثم طرح في النار " رواه مسلم (8/ 18) . . واته : ئايا ده زانن كێ موفليس و بێ پاره يه ؟ فه رموويان : موفليس و بێ پاره له لاى ئێمه ئه و كه سه يه كه درهه م و ناوماڵه ى نه بێت ئه ويش فه رمووى : موفليس له ئوممه تى مندا ئه و كه سه يه كه له ڕۆژى دواييدا دێت نوێژ و ڕۆژوو و زه كاتى هه بێت به ڵام له و لاشه وه قسه ى به م كردووه و بوختيانى بۆ ئه و هه ڵبه ستووه و ماڵى ئه مى خواردووه و خوێنى ئه وى ڕشتووه و له وى داوه له و ڕۆژه دا : له چاكه كانى ده درێت به ئه م و به ئه و جا ئه گه ر چاكه كانى ته واو بێت پێش ئه وه ى كه لــــــه سه ريه تى ئــــــه داى بكات لـــه خراپه كانيان ده هێنن و ده يخه نه سه ر خراپه كانى و پـــاشان ده خرێته ئاگرى دۆزه خه وه . هــــه روه ها پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى : " من مات وعليه دين فليس ثم دينار ولا درهم ولكنها الحسنات والسيئات " أخرجه الحاكم (2/27) والسياق له وابن ماجه وأحمد (2/70-82) ، واته : ئه وه ى كه ده مرێت و قه رزێكى له سه ره ئه وا با بزانێت كه له و ڕۆژه دا دينار و درهه م نيه جگه له چاكه كان و خراپه كان نه بێت .وه ( جابر ) ى كوڕى ( عبدالله ) (ڕه زای خوای لێبێت) فه رموويه تى : " لما حضر أحد دعاني أبي من الليل فقال : ما أراني إلا مقتولا في أول من يقتل من أصحابه (صلی الله علیه وسلم) وإني لا أترك بعدي أعز على منك غير نفس رسول الله (صلی الله علیه وسلم) وإن على دينا فاقض واستوص بإخوتك خيرا . فأصبحنا فكان أول قتيل ... " ) أخرجه البخاري تاكو كۆتايى فه رمووده كه . واته : كه جه نگى ئوحود هاته پێشه وه شه و بوو باوكم بانگى كردم و فه رمووى : وا بزانم له و كه سانه ئه بم كه يه كه م كه س ده كوژرێم له هاوه ڵانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) منيش له تۆ عه زيز ترم نيه دواى خۆم به جێى بهێڵم جگه لــــــه پێغه مبه رى خـــــوا (صلی الله علیه وسلم) جــــا كوڕم بزانه قه رزێكم له سه ره هه وڵى دانه وه ى بده و چاوت له خوشكه كانت بێت به چاكى ده ڵێت : كه ڕۆژمان كرده وه يه كه م كه س بوو كه كوژرا ... هتد .

5 ـ وه پێويسته په له بكرێت له كردنى ئه و وه سێته  له به ر ئه و فه رمووده يه ى كه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) تێيدا فه رموويه تى : " ما حق لامرئ مسلم يبيت ليلتين وله شيء يريد أن يوصي فيه إلا ووصيته مكتوبة عند رأسه " ) ( متفق عليه ) .، واته : ڕه وا نيه بۆ هيچ كه سێكى موسڵمان دوو شه وى به سه ردا بێت و وه شتێكى هه بێت بۆ ئه وه ى وه سێتى پێبكات ئيللا وه سێته كه ى نووسرابێت وله ژێر سه ريدا بێت . ( عبدالله ) ى كوڕى ( عمر ) (ڕه زای خوای لێبێت) فه رموويه تى : (( ما مرت على ليلة منذ سمعت رسول الله (صلی الله علیه وسلم) قال ذلك إلا وعندي وصيتي )) رواه الشيخان وأصحاب السنن وغيرهم . ، واته : شه وێكم به سه ردا نه هاتووه له و كاته وه كه ئه وه م له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) بيستوه
ئيللا وه سێته كه م له لا بووه .

6 ـ وه پێويسته له وه سێته كه يدا وه سێت بكات بۆ ئه و خزمانه ى كه ميرات گرى نين ، واته ميراتيان به ر ناكه وێت ، ئه وه ش له به ر ووته ى خواى بڵند و پايه به رز : ( كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ )البقرة: ١٨٠ واته : ئه ى موسڵمانان ئه گه ر مردنى يه كێكتان نزيك بووه وه ، ئه وه ش به ده ركه وتنى نيشانه ، و به ڵگه كانى ، و له دواى خۆى ماڵ و سامانێكى به جآ هێشت بوو ، ئه وا با وه سێت بكات به وه ى كه به شى باوك و دايك و كه س و كارى بدرێت ، ئه وه ش واجبه و پێويسته له سه رتان .

7 ـ وه ڕه واشه بۆى كه سێ يه كى داراييه كه ى بكات به خێر له وه سێته كه يدا و بۆى نيه زياد له وه بكات به خێر به ڵكو چاكتره له وه كه متر بێت له به ر فه رمووده ى ( سعد ) ى كوڕى ( أبي وقاص ) (ڕه زای خوای لێبێت) كه ده فه رمووێت : " كنت مع رسول الله(صلی الله علیه وسلم) في حجة الوداع فمرضت مرضا أشفيت منه على الموت ، فعادني رسول الله (صلی الله علیه وسلم) فقلت : يا رسول الله إن لي مالا كثيرا ، وليس يرثني إلا ابنة لي ، أفأوصي بثلثي مالي ؟ قال : لا . قال : قلت : بشطر مالي ؟ قال : لا . قلت : فثلث مالي ؟ قال : الثلث ، والثلث كثير ، إنك يا سعد ! أن تدع ورثتك أغنياء خير لك من أن تدعهم عالة يتكففون الناس ( وقال بيده ) ، إنك يا سعد لن تنفق نفقة تبتغي بها وجه الله تعالى إلا أجرت عليها ، حتى اللقمة تجعلها في فيِّ امرأتك . ( قال : فكان بعد الثلث جائزا ) " أخرجه أحمد ( 1524 ) . واته : له گه ڵ پێغه مبه رى خوادا بووم (صلی الله علیه وسلم) له حه جى ماڵئاواييدا ، تووشى نه خۆشيه ك بووم نزيك بوو بمرم ، پێغه مبه رى خواش (صلی الله علیه وسلم) ئه و كاته سه ردانى كردم ، و پێم وت ئه ى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) من ماڵێكى زۆرم هه يه ، و جگه له كچێكيش كه سى تر ميرات گرم نيه ، ئايا دوو له سآى ماڵه كه م بكه م له ڕێى خواى په روه ردگار ؟ فه رمووى : نه خێر ، ده ڵێت ، ووتم : ئه ى نيوه ى بكه م ؟ ديسان فه رمووى : نه خێر ، ده ڵێت ووتم : ئه ى سێ يه كێكى ؟ فه رمووى : به ڵى سێ يه كێكى ، به ڵام سێ يه كيش هه ر زۆره ، تۆ ئه ى ( سعد ) ! ئه گه ر ميرات گرانت به ده وڵه مه ندى له دواى خۆت به جێ بهێليت ، باشتره بۆت له دواى خۆت به هه ژارى به جێيان بهێليت ، ده ست له خه ڵك پان بكه نه وه ، و ( ده ستيشى پان ده كرده وه ) ، تۆ ئه ى ( سعد ) ! تۆ هه ر بژێويه كى ماڵه كه ت كردبێت ، له به ر ڕه زامه ندى خواى په روه ردگار ئيللا پاداشت ده درێيته وه له سه رى ، ته نانه ت ئه و پارووه ش كه ده يكه يت به ده مى خێزانه كه ته وه ئه وه شت هه ر به چاكه بۆ ده نووسرێت ، و پاداشت ده درێيته وه له سه رى ( فه رمووى : دواى ئه وه سێ يه ك به دواوه بو به ڕه وا ) .
وه ( عبدالله ) ى كوڕى ( عباس ) (ڕه زای خوای لێبێت) فه رموويه تى : " وددت أن الناس عضوا من الثلث إلى الربع في الوصية ، لأن النبي (صلی الله علیه وسلم) قال : الثلث كثير " أخرجه أحمد (2029، 2076) والشيخان والبيهقي (6/269) وغيرهم . . واته : حه زم ده كرد خه ڵكى وازيان بهێنايه له سێ يه ك بۆ چواريه ك ( چاره ك ) له به خشينى ميراته كه يان له كاتى وه سێت كردندا ، چونكه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى : "" الثلث كثير " واته : سێيه ك زۆره " .

8 ـ وه دوو موسڵمانى عادل بكات به شايه ت له سه ر ئه و وه سێته ى ، ئه گه ر نه بوون ، ئه وا دوو كه سى غه يره دين ، به مه رجێ متمانه يان بكرێته سه ر له كاتى گوماندا ، هه روه كو ئه وه ى كه له وته ى خواى په روه ردگاردا ڕوونكراوه ته وه : ( يِا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ شَهَادَةُ بَيْنِكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنكُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ إِنْ أَنتُمْ ضَرَبْتُمْ فِي الأَرْضِ فَأَصَابَتْكُم مُّصِيبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِن بَعْدِ الصَّلاَةِ فَيُقْسِمَانِ بِاللّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لاَ نَشْتَرِي بِهِ ثَمَنًا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَى وَلاَ نَكْتُمُ شَهَادَةَ اللّهِ إِنَّا إِذًا لَّمِنَ الآثِمِينَ فَإِنْ عُثِرَ عَلَى أَنَّهُمَا اسْتَحَقَّا إِثْمًا (1) فَآخَرَانِ يِقُومَانُ مَقَامَهُمَا مِنَ الَّذِينَ اسْتَحَقَّ عَلَيْهِمُ الأَوْلَيَانِ فَيُقْسِمَانِ بِاللّهِ لَشَهَادَتُنَا أَحَقُّ مِن شَهَادَتِهِمَا وَمَا اعْتَدَيْنَا إِنَّا إِذًا لَّمِنَ الظَّالِمِينَ ذَلِكَ أَدْنَى أَن يَأْتُواْ بِالشَّهَادَةِ عَلَى وَجْهِهَا أَوْ يَخَافُواْ أَن تُرَدَّ أَيْمَانٌ بَعْدَ أَيْمَانِهِمْ وَاتَّقُوا اللّهَ وَاسْمَعُواْ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ ) ( سورة المائدة : 106 / 108). (1)( أي فإن اتفق الاطلاع على أن الشاهدين المقسمين استحقا إثما بالكذب والكتمان في الشهادة ، أو بالخيانة وكتمان شئ من التركة في حالة ائتمانهما عليها فالواجب ، أو فالذي يعمل لاحقاق الحق هو أن ترد اليمين إلى الورثة بأن يقوم رجلان آخران مقامهما من أولياء الميت الوارثين له ، الذين استحق ذلك الاثم بالاجرام عليهم ، والخيانة لهم . كذا في " تفسير المنار " ، وراجع تمام البحث فيه ( 7 / 222 ) ).

9 ـ به ڵام سه باره ت به وه سێت كردن بۆ باوك و دايك ( الوالدان ) و كه س و كارى ( الأقربون ) ئه وانه ى كه ميراتيان به ر ده كه وێت ، نابێت بكرێت ، چونكه حوكمه كه ى هه ڵگيراوه ، و نه مــــــــــــــاوه ( واته : منسوخه ) به و ئايه ته ى كه باسى ميراتگرى ده كات ، وه پێغه مبه رى خواش (صلی الله علیه وسلم) به باشترين شێوه ئه وه ى ڕوون كردووه ته وه له ووتارى حه جى ماڵئاوايدا ، كه فه رموويه تى : " إن الله قد أعطى كل ذي حق حقه ، فلا وصية لوارث " أخرجه أبو داود والترمذي وحسنه والبيهقي (6 / 264) . واته : خواى په روه ردگار به ش و مافى هه موو خاوه ن به شێكى داوه ، بۆيه بۆ ميرات گرى پێويست به وه سێت ناكات .

10 ـ زيان و زه ره ر گه ياندنيش له وه سێتدا ، وه ك ئه وه ى كه وه سێت بكات كه هه ندێك له ميرات گرانى له مافى خۆيان بێ به ش بكات له مافيان له ميراته كه ، يان به شى هه ندێكيان زياتر بكات له به شى ئه وانى تر ، خواى په روه ردگار فه رموويه تى : ( لِّلرِّجَالِ نَصيِبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ ... مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا ... ) ( سورة النساء : 6 ـ 12 ) ، وه له دواييه كه ياندا فه رموويه تى : ( مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَآ أَوْ دَيْنٍ غَيْرَ مُضَآرٍّ وَصِيَّةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٌ ) . وه له به ر فه رمووده ى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) كه فه رموويه تى : " لا ضرر ، من ضار ضاره الله ، ومن شاقه الله " أخرجه الدار قطني (522) والحاكم (2/57- 58) ، واته : زيان و زه ره ر گه ياندن دروست نيه ، جا هه ر كه سێك زيان و زه ره ر به كه سێك بگه يه نێت ، خواى په روه ردگار زه ره ر و زيانى پێده گه يه نێت ، وه ئه و كه سه ش كه مه شه قه ت و ناڕه حه تى بخاته سه ر كه سێك ، خواى په روه ردگار مه شه قه ت و ناڕه حتى و ده خاته سه ر .

11 ـ ئه و وه سێته ش كه زوڵم و سته مى تێدا بێت ، پوچه ڵه و ڕه تكراوه يه ، له به ر فه رمووده ى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) كه فه رموويه تى : " من أحدث في أمرنا هذا ما ليس منه فهو رد " أخرجه الشيخان في " صحيحيهما " وأحمد وغيرهم ، واته : ئه و كه سه ى كه تازه گه رى و بيدعه يه ك له ئايينه كه ى ئێمه دا بهێنێته كايه وه ، به ڕووى خاوه نه كه يدا ده درێته وه ، و ڕه ت ده كرێته وه .وه له به ر ئه و فه رمووده يه ى كه ( عمران ) ى كوڕى ( حصين ) (ڕه زای خوای لێبێت) ده يگێڕێته وه كه : " أن رجلا أعتق عند موته ستة رجلة ( كؤى ( رجل ) ة .) ، فجاء ورثته من الاعراب ، فأخبروا رسول الله (صلی الله علیه وسلم) بما صنع ، قال : أو فعل ذلك !؟ قال : لو علمنا ـ إن شاء الله ـ ما صلينا عليه ، قال : فأقرع بينهم ، فأعتق منهم اثنين ، ورد أربعة في الرق " أخرجه أحمد (4/446) ومسلم بنحوه وكذا الطحاوي والبيهقي وغيرهم .، واته : پياوێك له سه ره مه رگيدا شه ش كۆيله ى له كويله كانى ئازاد ده كات كه هه موو پياو ده بن ، پاشان ميرات گرانى كه كه سانێكى ده شته كى بوون هاتنه خزمه ت پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) ، و هه واڵى ئه و كاره يان پێ ڕاگه ياند ، ئه ويش فه رمووى : ئايا ئه وه ى كردووه ؟ وتيان به ڵێ ، ئه گه ر ئاگادارى ببوايه ين ـ به ويستى خواى په روه ردگار ـ نوێژمان له سه ر نه ده كرد ، ده ڵێت : پێغه مبه رى خواش (صلی الله علیه وسلم) تيروپشكى له نێوان كردن ، و دووانى لێ ئازاد كردن ، و چواريانى گه ڕانه وه بۆ كۆيلايه تى .

12 ـ وه له به ر ئه وه ى كه كارى زۆرينه ى خه ڵك له م سه رده مانه دا تازه گه رى و بيدعه كردنه له ئايينه كه يان به گشتى ، و به تايبه ت له و بابه تانه ى كه په يوه ستن به جه نازه وه ، يه كێك له و پێويستانه ئه وه يه كه موسڵمان وه سێت بكات به وه ى كه به ڕێكردن و به خاك سپاردنه كه ى به پێى سوننه ت بێت ، ئه وه ش كرده وه كردنه به وته ى خواى په روه ردگار كه فه رموويه تى : ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ ) ( سورة التحريم : 6 ) .

له به ر ئه وه يه ده بينين هاوه ڵانى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) وه سێتيان به و شته ده كرد ، وه شوێنه واريان له و باسه ى كه كردوومانه زۆره ، لێره شدا هه ندێكى باس ده كه ين :

أ ـ له ( عامر ) ى كوڕى ( سعد ) ى كوڕى ( أبي وقاص ) (ڕه زای خوای لێبێت) ده گێڕێته وه كه باوكى له نه خۆشى سه ره مه رگيدا فه رمووى : " ألحدوا لي لحدا ، وانصبوا علي اللبن نصبا ، كما صنع برسول الله (صلی الله علیه وسلم) " أخرجه مسلم والبيهقي (3/ 407 ) وغيرهما . . واته : له كاتى به خاك سپاردنم ئه ڵحه دێكم بۆ دروست بكه ن ، و خشته كانم به جوانى له سه ر ڕيز بكه ن ، هه روه كو چۆن بۆ پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) ئه نجام درا .

ب ـ له ( أبو برده ) ه وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده گێڕنه وه كه فه رموويه تى : " أوصى أبو موسى (ڕه زای خوای لێبێت) حين حضره الموت قال : إذا انطلقتم بجنازتي فأسرعوا بي المشي ، ولا تتبعوني بمجمر ، ولا تجعلن على لحدي شيئا يحول بيني وبين التراب ، ولا تجعلن على قبري بناء ، وأشهدكم أني برئ من كل حالقة أو سالقة أو خارقة ، قالوا سمعت فيه شيئا ؟ قال : نعم ، من رسول الله (صلی الله علیه وسلم) " أخرجه أحمد (4/397) والبيهقي (3/395) بهذا التمام ، وابن ماجه بسند حسن . واته : ( أبو موسى ) (ڕه زای خوای لێبێت) له كاتى سه ره مه رگيدا وه سێتى به وه كرد ، و فه رمووى : ئه گه ر ته رمه كه متان به ڕێكرد ، ئه وا به په له ته رمه كه م ببه ن ، ئاگر و ئاگردانم به دوادا نه به ن ، و هيچ شتێك له سه ر ئه ڵحه ده كه م دامه نه ن ببێت به ڕێگر له نێوان من و خۆڵدا ، بيناش له سه ر گۆڕه كه م درووست مه كه ن ، و ئێوه ش شايت بن كه من بێ به ريم له هه موو ئه و ئافره تانه ى كه پرچيان ده ڕنن له كاتى مردنى كه سێكيان ، و ئه وانه ش كه له ڕوومه تيان ده ده ن و ده يڕوشێنن ، وه ئه وانه ش كه يه خه و كراسه كه نيان داده دڕن ، پێيان ووت شتێكت له و باره يه وه بيستووه له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) ؟ ئه ويش ووتى : به ڵى له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) بيستوومه .

ج ـ له ( حذيفة ) ه وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده گێڕنه وه فه رموويه تى : " إذا أنا مت فلا تؤذنوا بي أحدا ، فإني أخاف أن يكون نعيا ، وإني سمعت رسول الله (صلی الله علیه وسلم) ينهي عن النعي " أخرجه الترمذي (2/ 129) وقال : " حديث حسن "، ورواه غيره بنحوه وسيأتي في (النعي) وفي الباب آثار أخرى تأتي في المسألة (47) . واته : ئه گه ر من مردم كه س ئاگادار مه كه ن به مردنم ، چونكه ده ترسم بڕواته بابى نه عيه وه ، چونكه له پێغه مبه رى خواوه بيستوومه نه هى ده كرد له نه عى كردن . له به ر هه موو ئه وانه كه له پێشدا باس كران پێشه وا ( النووى ) ـ ڕه حمه تى خواى لێ بێت ـ له كتێبى ( الأذكار ) دا فه رموويه تى : (( ويستحب له استحبابا مؤكدا أن يوصيهم باجتناب ما جرت العادة به من البدع في الجنائز ويؤكد العهد بذلك )) . واته : سوننه ته ـ سوننه تێكى جه خت له سه ر كراو ـ بۆ موسڵمان كه وه سێت بكات به دووركه وه تنه وه له هه موو ئه و بيدعه و تازه گه ريانه ى كه بوونه ته داب و نه ريتى خه ڵك له كاتى به ڕێكردن و مه راسيمى جه نازه دا ، وه زوو به زووش ئه وه يان بير بخاته وه و تازه ى بكاته وه .

(نوسینی شێخ محمد ناصرالدین الالباني به ڕه حمه ت بێت)

وه رگێڕانی لێژنه یه ك . به سه رپه رشتی مامۆستا عدنان بارام

(مافی گشت موسڵمانێکه بۆسود وه رگرتن و بڵاوکردنه وه ی گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده )