ده‌ستنوێژى پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) سود وتايبه‌تمه‌ندى وچۆنێتى وحوكمه‌كانى له‌ ڕوانگه‌ى قورئان و فه‌رمووده‌ى (صحيح) ‌وه‌ ( به‌شى يه‌كه‌م )

ده ستنوێژى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) سود وتايبه تمه ندى وچۆنێتى وحوكمه كانى له ڕوانگه ى قورئان و فه رمووده ى (صحيح) وه ( به شى يه كه م )

بسم الله الرحمن الرحيم


الحَمْدَ للهِ والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه ومن والاه، أَمَّا بَعْدُ:

خوێنه رى موسڵمان ئه مه ى كه له به ر ده ستدايه ده سپێك و پێشه كيه كه بۆ باسكردنى چۆنێتى و هه ندێك له ئه حكامه كانى ده ستنوێژى پێغه مبه رى خوا(صلی الله علیه وسلم)، بۆ ئه وه ى موسڵمانان كه هه ڵده ستن به ده ستنوێژگرتن بزانن كه ئه و په رستشه چ چاكه و تايمه تمه نديه كى هه يه ، كه ئه وه ش هۆكار و هانده رێكه بۆ ئه نجامدانى به باشترين شێوه ، و به پێى قورئانى پيرۆز و سوننه ته كانى پێغه مبه رى خۆشه ويستمان (صلی الله علیه وسلم)، خستنه ڕووى بابه ته كانيش به كورتى و پوختى ده بێت، له گه ڵ متمانه كردنه سه ر به ڵگه كانى قورئانى پيرۆز و فه رمووده (صحيح)ه كانى پێغه مبه رى خوا(صلی الله علیه وسلم)، به بێ ده مارگێڕى بۆ هيچ بۆچوون و مه زهه بێكى ديارى كراو . وه پاشان به پشتيوانى خواى په روه ردگار ده ووترێت: ده ستنوێژ چه نده ها چاكه و تايبه تمه ندى هه يه ، كه ئه مانه ى خواره وه هه ندێكن له و چاكه و تايبه تمه نديانه :

سوده كانى ده ستنوێژ:

سودى يه كه م: تێروته سه لى ده ستنوێژ چاكه كان چه ندجاره ده كاته وه :

(أبو هريرة) (ڕه زای خوای لێبێت) له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) ده گێڕێته وه كه فه رموويه تى: (ألا أدلكم على ما يمحو الله به الخطايا، [ ويزيد في الحسنات]، ويرفع به الدرجات؟ "، قالوا: بلى يا رسول الله(صلی الله علیه وسلم)! قال: " إسباغ الوضوء على المكاره، وكثرة الخطا إلى المساجد، وانتظار الصلاة بعد الصلاة، فذلكم الرباط [ فذلكم الرباط]) (رواه مسلم في: صحيحه، كتاب الطهارة، باب فضل إسباغ الوضوء على المكاره، برقم: 250، والزيادة الأولى ـ أي: ما بين المعقوفتين ـ صححه العلامة الألباني في: صحيح الجامع برقم: 2617 عن أبي سعيد (ڕه زای خوای لێبێت)، والزيادة الثانية صححه العلامة الألباني ـ أيضا ـ في: صحيح الجامع برقم: 2618 عن أبي هريرة (ڕه زای خوای لێبێت)). واته : ئايا ئه و شته تان پيشان بده م به هۆيه وه خواى په روه ردگار تاوانه كان بسرێته وه ، و لێيان خۆش ده بێت؟ و چاكه كانى پێ زياده كات، و به هۆيه وه پله و پايه ى به هه شتيان به رز ده بێته وه ، يان به وه ى كه له دونيادا به چاكه باس ده كرێت، و له دوا ڕۆژيشدا پاداشت ده درێته وه ، ووتيان به ڵێ ئه ى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)، ئه ويش فه رمووى: گرتنى ده ستنوێژ به تێر و ته سه لى كه گرتنێتى به ته واوى، كامڵێتى به شێوه يه ك شووشتنه كه هه موو ئه ندامه كانى بگرێته وه به ته واوى، له گه ڵ هه مو ئه و ناڕه حه تيه يى كه تووشى ده بێت به هۆى سه رما، يان هۆكارێكى تر كه به هۆى به كارهێنانى تووشى ناڕه حه تى بێت، يان به هۆى ناڕه حه تى ده ستكه وتنى، وه به هۆى زۆرى هه نگاو نانه وه له كاتى ڕۆيشتن بۆ مزگه وت، و چاوه ڕێ كردنى نوێژ له دواى نوێژ له ماڵ بێت يان له مزگه وت، به تاك بێت يان به كۆ، ئه وه يه خۆ به ستن له پێناوى خوا، ئه وه يه خۆ به ستن له پێناوى خوا، ئه وه يه خۆ به ستن له پێناوى خوا، ئه م دووباره كردنه وه ش بۆ گرنگى دانه به كرداره كه .

سودى دووه م: تێروته سه لى ده ستنوێژ پله ى بڕوادار به رز ده كاته وه :

هه روه كو(أبوهريرة) (ڕه زای خوای لێبێت) له فه رمووده ى پێشوه وه له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) گێڕايه وه كه فه رموويه تى: (ألا أدلكم على ما يمحو الله به الخطايا، [ ويزيد في الحسنات ]، ... ) (رواه مسلم في: صحيحه، كتاب الطهارة، باب فضل إسباغ الوضوء على المكاره، برقم: 250، وما بين المعقوفتين صححه العلامة الألباني في: صحيح الجامع برقم: 2617 عن أبي سعيد (ڕه زای خوای لێبێت) ). ئه وه مان باسكرد له لێكدانه وه ى واتاى فه رمووده كه له باسى پێشوودا كه چاكه كانى پێ زياده كات ، به و واتايه ى به هۆيه وه پله و پايه ى به هه شتيان به رز ده بێته وه ، يان به وه ى كه له دونيادا به چاكه باس ده كرێت، و له دوا ڕۆژيشدا پاداشت ده درێته وه ، كه ئه مه ش شوێنى مه به سته له خاڵى دووه مدا .

هه روه ها (أبوهريرة) (ڕه زای خوای لێبێت) له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) ده گێڕێته وه كه فه رموويه تى:  (صلاة الرجل في جماعة تزيد على صلاته في بيته وصلاته في سوقه خمسا وعشرين درجة وذلك أن أحدكم إذا توضأ فأحسن الوضوء ثم أتى المسجد لا يريد إلا الصلاة لم يخط خطوة إلا رفعه الله بها درجة وحط عنه بها خطيئة حتى يدخل المسجد فإذا دخل المسجد كان في صلاة ما كانت الصلاة تحبسه و تصلي الملائكة عليه ما دام في مجلسه الذي يصلي فيه، يقولون: اللهم اغفر له، اللهم ارحمه، اللهم تب عليه، ما لم يؤذ فيه أو يحدث فيه) (رواه البخاري ومسلم). واته : نوێژى موسڵمان له جه ماعه تدا بيست و پێنج جار پاداشت و پله ى زياتره له و نوێژه ى كه له ماڵدا يان له بازاڕدا ئه نجامى ده دات، ئه وه ش (واته : ئه و پاداشت و چه ند جار كردنه وه يه ) له به ر ئه وه يه كه ئه گه ر يه كێك له ئێوه ده ستنوێژ بگرێت، به شێوه يه كى تێر و ته سه ل، به و واتايه كه هه موو فه رز و سوننه ته كانى تێدا ئه نجام بدات، و پاشان بڕوات بۆ مزگه وت، و هيچ مه به ستێكى جگه له نوێژى نه بێت، هيچ هه نگاوێك نا نێت ئيللا خواى په روه ردگار به هۆيه وه پله يه ك به رزى ده كاته وه ، و تاوانێكى ده سڕێته وه ، تاكو ده ڕواته مزگه وته وه ، وه ئه گه ر ڕۆيشته مزگه وته وه ئه وا حيسابى نوێژى بۆ ده كرێت تاكو چاوه ڕوانى نوێژ بێت، و ڕێگرى بێت له ده رچوون، وه دواى ئه وه ش فريشته كانى خواى ميهره بان داواى لێ خۆش بوونى بۆ ده كه ن تاكو ئه و كاته ى كه له و شوێنه ده بێت كه نوێژى تێدا ئه نجام داوه ، و ده ڵێن: خوايه لێى خۆش به ، خوايه ڕه حمى پێ بكه ، خوايه ، خوايه تۆبه ى لێ وه رگره ، تاكو ئه زيه تى كه سى تێدا نه دات، و ده ستنوێژه كه ى تێدا به تاڵا نه بێته وه .

سودى سێيه م:
ده ستنوێژ هۆكارى سرينه وه ى تاوانه :

له (عبدالله الصنابحي)ه وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده گێڕنه وه كه له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) ده گێڕێته وه :ن(إذا توضأ العبد المؤمن: فتمضمض خرجت الخطايا من فيه، فإذا استنثر خرجت الخطايا من أنفه، فإذا غسل وجهه خرجت الخطايا من وجهه حتى تخرج من تحت أشفار عينيه، فإذا غسل يديه خرجت الخطايا من يديه حتى تخرج من تحت أضفار يديه، فإذا مسح برأسه خرجت الخطايا من رأسه حتى تخرج من أذنيه، فإذا غسل رجليه خرجت الخطايا من رجليه حتى تخرج من تحت أضفار رجليه، ثم كان مشيه إلى المسجد و صلاته له نافلة) (صححه العلامة الألباني في صحيح الجامع، حديث رقم: 449) . واته : ئه گه ر به نده ى بڕوادار ده ستنوێژى بشوات: ئه وا له كاتى ئاو وه ردانه ده مدا تاوانه كانى ده رده چێت له ده ميه وه ، و له كاتى ئاو وه ردانه لووتدا تاوانه كانى ده رده چێت له لووتيه وه ، وه ئه گه ر ده م و چاوى بشوات ئه وا تاوانه كانى له ده م وچاويه وه ده رده چێت، تاكو ئه و تاوانه ى كه له ژێر پێڵوه كانى چاويدان، وه ئه گه ر ده سته كانى بشوات ئه وا تاوانه كانى له ده ستيه وه ده رده چێت تاكو ئه وانه ى كه له ژێر نينۆكه كانى ده ستين، وه ئه گه ر ده ستى هێنا به سه ريدا ئه وا تاوانه كان له سه ريه وه ده رده چن تاكو تاوانه كانى له گوێيه وه ده رده چێت، وه ئه گه ر قاچه كانى بشوات ئه وا تاوانه كانى له قاچيه وه ده رده چێت تاكو ئه وانه ى كه له ژێر نينۆكه كانى قاچين، پاشان ڕۆشتنه كه ى بۆ مزگه وت، و نوێژه كه شى به زياده بۆ ده نووسرێت .

وه له فه رمووده ى (أبو هريرة) دا (ڕه زای خوای لێبێت) هاتووه كه فه رموويه تى: (... فغسل وجهه خرج من وجهه كل خطيئة نظر إليها بعينيه مع الماء أو مع آخر قطر الماء، ...، حتى يخرج نقيا من الذنوب) (رواه مسلم، وصححه العلامة الألباني في صحيح الجامع، حديث رقم: 5804) . واته : وه كه ده م و چاوى ده شوات هه موو تاوانه كانى ده م و چاوى كه به چاوى ته ماشاى كردوون له گه ڵ ئاوى ده ستنوێژه كه دا ده رده چێت، يان له گه ڵ دوا دڵۆپى ئاوه كه دا، ..، تاكو به پاكى ده رده چێت له تاوانه كانى.

وه له فه رمووده ى (عمرو) ى كوڕى (عبسه ) دا (ڕه زای خوای لێبێت) هاتووه فه رموويه تى:  (... فإن هو قام فصلى فحمد الله وأثنى عليه ومجده بالذي هو أهله وفرغ قلبه لله إلا انصرف من خطيئته كهيئته يوم ولدته أمه) (رواه مسلم في صحيحه، كتاب الطهارة، باب خروج الخطايا مع ماء الوضوء، برقم:244، وصححه العلامة الألباني في صحيح الجامع حديث رقم: 450) . واته : وه ئه گه ر هه ستا و نوێژه كه ى ئه نجام دا، تيايدا شوكر و ستايشى خواى په روه ردگار و ته مجيدى كرد، به و شێوه يه ى كه ئه و شايسته يه تى، و دڵى ته نها بۆ خواى په روه ردگار به تاڵ كرد، ئه وا كه له نوێژه كه ى ده بێته وه هه روه كو ئه و كاته ى ده بێت كه له دايك بووه ، واته بێ تاوان ده بێت هه روه كو كاتى له دايك بوونى .

سودى چواره م: به ده ستنوێژه وه خه وتن هۆكارى داواى لێخۆشبوونى فريشته كانى خواى په روه ردگاره :

له (عبدالله) ى كوڕى (عمر) ه وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده گێڕێته وه كه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى:  (من بات طاهرا، بات في شِعاره(1) ملك، فلم يستيقظ إلا قال الملك: اللهم اغفر لعبدك فلان، فإنه بات طاهرا) صحيح الجامع الصغير، برقم: 7383 وحسنه الألباني في صحيح الجامع، انظر حديث رقم: 3936 . وفي: ( السلسلة الصحيحة، برقم: 2539) ..(1)( پێشه وا ( المناوي ) له ( فيض القدير شرح الجامع الصغير ) دا فه رموويه تى: (" شِعاره " بكسر الشين المعجمة: ثوبه الذي يلى جسده)، ئه و پۆشاكه ى ده لكێت به له شيه وه . ). واته : هه ر كه سێك به ده ستنوێژه وه بخه وێت، فريشته يه كى له گه ڵ دا، و له و پۆشاكه ى كه به ر جه سته ى ده كه وێت ده بێت، له هه موو ئه مديو و ئه وديوكردن و هه ستانێكيدا، فريشته كه داواى لێخۆشبوونى بۆ ده كات، و ده ڵێت: ئه ى په روه ردگار له به نده ى فڵانت خۆشبه ، چونكه به ده ستنوێژه وه خه وتوه .

سودى پێنجه م: ئه و كه سه ى دواى ده ستنوێژه كه ى شايه تومان (أشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له، وأن محمدا عبده ورسوله) بهێنێت ده ڕواته به هه شته وه :

له (عقبة)ه ى كوڕى (عامر)ه وه (ڕه زای خوای لێبێت)، فه رموويه تى: ئێمه له گه ڵ پێغه مبه رى خوادا (صلی الله علیه وسلم) خۆمان خزمه تى خۆمانمان ده كرد، و به نۆبه شوانكاره يمان ده كرد، شوانكارى وشتره كانمان، ڕۆژێكيان نۆبه شوانێتى من بوو (فرحتها بعشى)، له و كاته دا گه شتمه پێغه مبه رى خوا(صلی الله علیه وسلم) خه ريكى ووتار خوێندنه وه بوو بۆ خه ڵك، بيستم ده يفه رموو:  (ما منكم من أحد يتوضأ فيحسن الوضوء، ثم يقوم فيركع ركعتين، يقبل عليهما بقلبه ووجهه، فقد أوجب). واته : هيچ يه كێك نى يه له ئێوه ، ده ستنوێژ بشوات به تێر و ته سه لى، پاشان هه ستى دوو ڕكات نوێژ بكات، به شێوه يه ك دڵ و بيرى له لا بێت، ئيللا به هه شتى بۆ خۆى مسۆگر كردووه ، ده ڵێت: ووتم: ئه مه چه ند چاكه . پياوێك ووتى: ئه وه ى پێش ئه مه چاكتر بوو، ڕووانيم: بينيم بێژه ره كه (عمر) ى كوڕى (خطاب) ه (ڕه زای خوای لێبێت)، پێم ووت: ئه وه ى پێش ئه مه چى بوو ئه ى باوكى (حفص)؟ فه رمووى: پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) پێشتر پێش ئه وه ى تۆ بێيت فه رمووى:  (ما من أحد يتوضأ، فيحسن الوضوء، ثم يقول حين يفرغ من وضوئه: أشهد أن لا إله إلا الله، وحده لا شريك له، وأن محمدا عبده ورسوله، إلا فتحت أبواب الجنة الثمانية له، يدخل من أيها شاء) صححه العلامة الألباني في صحيح سنن أبي داود، برقم: 906). واته : هيچ يه كێك نييه ده ستنوێژ بشوات، و ده ستنوێژه كه شى به جوانى ئه نجام بدات، پاشان كه له ده ستنوێژه كه ى ده بێته وه بڵێت:  (أشهد أن لا إله إلا الله، وحده لا شريك له، وأن محمدا عبده ورسوله)، ئيللا له ڕۆژى دواييدا هه ر هه شت ده رگاكه ى به هه شتى بۆ ده كه نه وه ، و له هه ر كامه يه كيان بيه وێت ده ڕواته ژووره وه .

سودى شه شه م: ده ستنوێژ تاوانه كانى ڕابردوو ده سرێته وه ، و فه رزه كه ش ده كات به سوننه ت، واته : زياده به سه ر فه رزه كه وه :

له (أبو أمامة) ه وه (ڕه زای خوای لێبێت)، ئه ويش له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) ده گێڕێته وه كه فه رموويه تى: (الوضوء يكفر ما قبله، ثم تصير الصلاة نافلة) (حسنه العلامة الألباني في صحيح الجامع، برقم: 156، وفي صحيح الترغيب والترهيب، برقم: 187) . واته : ده ستنوێژ تاوانه كانى ڕابردوو ده سرێته وه ، ونوێژه فه رزه كه ش ده كات به سوننه ت، واته : زياده به سه ر فه رزه كه وه پاداشت ده درێته وه .

تايبه ت مه نديه كانى ده ستنوێژ:

تايبه تمه ندى يه كه م: ده ستنوێژ يان به تێروته سه لى ده ستنوێژ شوشتن نيوه ى باوه ڕه :

ده سنوێژ يان به تێروته سه لى ده ستنوێژ شوشتن نيوه ى باوه ڕه هه روه كو (أبو مالك) ى (الأشعري) (ڕه زای خوای لێبێت) له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) ده گێڕێته وه كه فه رموويه تى:  (الطهور شطر الإيمان، ...) (رواه مسلم في صحيحه، كتاب الطهارة، باب فضل الوضوء، برقم: 223) . يان ده گێڕێته وه كه فه رموويه تى:  (إسباغ الوضوء شطر الإيمان، ...) (صححه العلامة الألباني في صحيح الجامع، برقم: 925) . واته : ده ستنوێژ نيوه ى باوه ڕه ، يان ده ستنوێژى تێروته سه ل نيوه ى باوه ڕه . چونكه هه روه كو پێشه وا (المناوي) خاوه ن په رتۆكى (فيض القدير) فه رموويه تى:  (لأن الإيمان يطهر نجاسة الباطن، والطهور يطهر الظاهر) وه ده يداته پاڵ (ابن الأثير) له هه مان سه رچاوه دا، واته : باوه ڕ ده روون و ناوه وه ى مرۆڤـ پاك ده كاته وه ، ده ستنوێژيش ده ره وه ى پاك ده كاته وه .

تايبه تمه ندى دووه م: به رده وامى له سه ر ده ست به ده ستنوێژيه وه نيشانه ى باوه ڕه :

يه كێك له و كرده وانه ى كه ئاشكراكار و نيشانه ى باوه ڕه ى موسڵمانان بێت، به رده وام بوونيه تى له سه ر ده ست به ده ستنوێژيه وه بوون، (أبو أمامة)ة، و(عبادة)ه ى كورِى (الصامت) ـ رضي الله عنهما ـ له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) ده گێڕنه وه كه فه رموويه تى: (...، ولن يحافظ على الوضوء إلا مؤمن) (صححه العلامة الألباني في صحيح الجامع، برقم: 953) . ، هه روه ها (ثوبان)، و(ابن عمرو)، و(سلمة) ه ى كورِى (الأكوع) يش (ڕه زای خوای لێبێت) هه مان فه رمووده ده گێڕنه وه به گۆى (...، ولا يحافظ) (صححه العلامة الألباني في صحيح الجامع، برقم: 952) . واته : به رده وامى ده ست به ده ستنوێژه وه بوون، نيشانه ى ته واوى باوه ڕه . وه له م فه رمووده يه وه ئه وه مان بۆ ئاشكرا ده بێت كه به رده وام ده ست به ده ستنوێژ بوون سوننه ته ، پێشه وا (المناوي) خاوه ن په رتۆكى (فيض القدير) فه رموويه تى: (وفيه ندب إدامة الوضوء) .

تايبه تمه ندى سێيه م: تێروته سه لى ده ستنوێژ هۆكارى زيادكردنى پله كانى نوێژه :

پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) ئاماژه ى بۆ زۆر هۆكار كردووه له هۆكاره كانى زيادبوونى پله ى نوێژ كردووه ، وه ك: تێروته سه ل كردنى كڕنووش، و سوژده ، كرداره كانى ترى نوێژ، ده ستنوێژيشى به يه كێك له و هۆكارانه داناوه ، هه روه كو (أبو سعيد) (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رمووێت، كه پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى: (صلاة الرجل في جماعة تزيد على صلاته وحده خمسا وعشرين درجة، فإذا صلاها بأرض فلاة، فأتم وضوءها، وركوعها، وسجودها؛ بلغت صلاته خمسين درجة) (صححه العلامة الألباني في صحيح الجامع، برقم: 3824) . واته : نوێژى موسڵمانان له جه ماعه ت خێرى بيست و پێنچ جار زياتره ده بێت له نوێژى كه سێك به ته نها نوێژ بكات، جا ئه گه ر ئه و نوێژه ى له ده شتێكدا به جه ماعه ت ئه نجام بدات، به شێوه يه ك ده ستنوێژ، و كڕنووش، و سوژده كانى تێروته سه ل بن، ئه وا خێره كه ى په نجا جار ده بێته وه .

تايبه تمه ندى چواره م: شوێنه وارى ده ستنوێژ به ڕوومه تى ئوممه تى ئيسلامه وه دياره له ڕۆژى دوايدا:

(أبو هريرة) (ڕه زای خوای لێبێت) له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) ده گێڕێته وه كه فه رموويه تى: (أنتم الغر المحجلون يوم القيامة من إسباغ الوضوء)، فمن استطاع منكم فليطل غرته وتحجيله . (رواه البخاري في صحيحه، كتاب الوضوء، باب فضل الوضوء والغر المحجلون من آثار الوضوء، برقم:
136، ومسلم في صحيحه، كتاب الطهارة، باب استحباب إطالة الغرة والتحجيل في الوضوء، برقم: )246.
واته : ئێوه ناوچاوان و ڕوومه ت و ده ست و قاچ سپين، له ڕۆژى دوايدا، به شێوه ى ناوچاوان و ده ست و قاچه كانى ئه سپ، به هۆى تيروته سلى ده ستنوێژه كانتانه وه ، بۆيه هه ر يه كێك له ئێوه توانى زياد و درێژتريان بكاته وه با ئه نجامى بدات . كه ده فه رموێت: " من إسباغ الوضوء "، ئه وه ده گه يه نێت ئه م سيما و شێوه يه تايبه ته به و كه سانه ى كه له دونيادا ده ستنوێژ ده شۆن ، نه ك هه موو ئوممه ته كه ى وابن .

وه له (حذيفة) ه وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده گێڕنه وه كه فه رموويه تى: پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى: (... تردون عَلَيَّ ـ أي على الحوض ـ غُرَّا محجلين من آثار الوضوء، ليست لأحد غيركم) صححه العلامة الألباني في: صحيح الجامع، برقم: 2059، و برقم: 2058 عنه أيضا. واته : ئێوه دێنه لام له سه ر حه وزى كه وسه ر به ناوچاو و ڕوومه ت و ده ست و قاچ سپێتيه وه ، به هۆى كاريگه رى ده ستنوێژ به سه ر ئه ندامه كانتانه وه ، وه ئه وه ش بۆ هيچ كه سێك نييه جگه له ئێوه نه بێت .

تايبه تمه ندتى پێنجه م: خشڵا و گه وهه رى بڕوادار له دوا ڕۆژدا تاكو ئه و شوێنه يه كه ئاوى ده ستنوێژى پێده گات:

(أبو حازم) ده گێڕێته : ڕۆژێكيان له پشته وه ى (أبو هريرة) (ڕه زای خوای لێبێت) وه ستابووم، ئه ويش خه ريكى ده ستنوێژگرتن بوو بۆ نوێژ، و ئاگاى له من نه بوو، بينيم له كاتى ده ست شووشتنه كانيدا ئه وه نده درێژى ده كاته وه تاكو ده گاته بن هه نگڵى ( بن باڵه كانى)، منيش پێم ووت: ئه ى (أبوهريرة) ئه م ده ستنوێژه چييه ده يشۆيت؟! ئه ويش فه رمووى: نه وه كانى ( فروخ ) ئێوه لێره ن ؟!! ئه گه ر بمزانيايه ئێوه لێره ن ئه م ده ستنوێژه م نه ده گرت، بيستومه له هاوه ڵه كه مه وه بيستوومه (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى: (تَبْلُغُ الحِلْيَةُ مِن المُؤْمِنِ حَيْثُ يَبْلُغُ الوَضُوءُ) (رواه مسلم في صحيح، كتاب الطهارة، باب تبلغ الحلية حيث يبلغ الوضوء، برقم: 250، وصححه الألباني في صحيح الجامع، برقم: 2911) . واته : خشڵا و گه وهه رى بڕوادار له دوا ڕۆژدا تاكو ئه و شوێنه يه كه ئاوى ده ستنوێژى پێده گات .

تايبه تمه ندى شه شه م: ده ستنوێژ هۆكارى كردنه وه ى گرێكانى شه يتانه :

(أبو هريرة) (ڕه زای خوای لێبێت) له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) ده گێڕێته وه كه فه رموويه تى:( يعقد الشيطان على قافية رأس أحدكم ـ إذا هو نام ـ ثلاث عقد، يضرب مكان كل عقدة: عليك ليل طويل فارقد؛ فإن استيقظ فذكر الله انحلت عقدة، فإن توضأ انحلت عقدة، فإن صلى انحلت عقده كلها، فأصبح نشيطا طيب النفس، و إلا أصبح خبيث النفس كسلان) (البخاري ومسلم، وصححه العلامة الألباني في صحيح الجامع، برقم: 8107) .
پێشه وا (النووي) ـ به ڕه حمه ت بێت ـ له واژه كردنى واتاى ووشه ى (العقد) دا ده فه رمووێت: (( زانايان بؤچوونى جياوازيان هه يه له واژه كردنى ووشه ى (العقد)، هه ندێكيان ده ڵێن: ( هُوَ عَقْد حَقِيقِيّ، بِمَعْنَى عَقْد السِّحْر لِلْإِنْسَانِ، وَمَنْعُهُ مِنْ الْقِيَام، قَالَ اللَّه تَعَالَى: (وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ) [الفلق: 4]، فَعَلَى هَذَا هُوَ قَوْل يَقُولهُ يُؤَثِّر فِي تَثْبِيط النَّائِم كَتَأْثِيرِ السِّحْر . واته : گرێدانێكى حه قيقيه ، به واتاى ئه و گرێدانانه ى كه له جادودا ئه نجام ده درێن بۆ مرۆڤـ، كه ده بێته هۆى ئه وه ى نه توانێت هه ستێت بۆ شه و نوێژه كه ى، خواى په روه ردگار فه رموويه تى:  (وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ). واته : وه په نات پێده گرم له خراپه ى ئه و جادوبازانه ى كه فوو ده كه نه گرێكانه وه به مه به ستى جادوو كردنه وه ، بۆيه له سه ر ئه م ووته يه واتاكه ى: ووته يه كه شه يتان ده يڵێت كار ده كاته سه ر خه واڵو بوون و هه ڵنه سانى ئه و كه سه ى كه خه وتووه ، هه روه كو چۆن جادو كاريگه رى ده بێت .

= وَقِيلَ: يَحْتَمِل أَنْ يَكُون فِعْلا يَفْعَلهُ كَفِعْلِ النَّفَّاثَات فِي الْعُقَد . وه وتراوه : له وانه يه كردارێك بێت ئه نجامى بدات، وه كو كردارى ئه و جادوبازانه بێت كه فو ده كه نه گرێكانه وه به مه به ستى جادوكردن .

= وَقِيلَ: هُوَ مِنْ عَقْد الْقَلْب وَتَصْمِيمه، فَكَأَنَّهُ يُوَسْوِس فِي نَفْسه وَيُحَدِّثهُ بِأَنَّ عَلَيْك لَيْلا طَوِيلا فَتَأَخَّرْ عَنْ الْقِيَام . وه وتراوه : بريتيه له گرێ و عه زيمه تى دڵ و بڕياره كانى، هه روه كو چۆن بڵێت وه سوه سه ى ده خاته ده روونيه وه ، و پێى ده ڵێت: شه وێكى درێژت له پێشه جارێ زووه بۆ هه ستان بۆ شه و نوێژ دوايبخه .

=وَقِيلَ: هُوَ مَجَاز، كُنِّيَ لَهُ عَنْ تَثْبِيط الشَّيْطَان عَنْ قِيَام اللَّيْل) ( شرح النووي على مسلم: ج 3 / ص 127 ) . وه وتراوه : به كارهێنانى ئه و ووشه يه له بابى مه جازه وه يه ، مه به ستيش لێى ئه ويه ببێته هۆى ئه وه ى كه نه توانێت هه ستێت بۆ شه و نوێژه كه ى .

وه پێشه وا (ابن حجر العسقلاني)يش له واژه كردنى ووشى (يضرب) دا فه رموويه تى: (يَضْرِب) واته : به ده سته كانى ده دات له سه ر شوێنى گرێكان، بۆ دڵنيا بوون و پته وكردنيان، له گه ڵ ووتنى ئه و بڕگه يه ى كه له فه رمووده كه دا هاتووه ، وه ووتراوه : واتاى (يَضْرِب) بريتيه له : نه هێشتنى هه ست له كه سى خه وتوو بۆ ئه وه ى هه ڵنه ستێ ، هه مان مه به سته ئه و ئايه ته ى كه خواى په روه دگار تێيدا فه رموويه تى: (فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانهمْ). واته : بێ هه ستمان كردن له وه ى كه ده نگ بڕواته گوێيانه وه ، وهه ستن له خه وه كه يان) (فتح الباري لابن حجر: ج 4 / ص 127) . وه سوودێك باس ده كات له لێكدانه وه ى فه رمووده كه دا، و ده فه رمووێت: (ڕووكه شى ئه و ووته يه ى كه ده ڵێت: (عَلَيْك لَيْل) ئه و ده گه يه نێت كه خه وتنه كه تايبه ته به خه وى شه وه وه ، ئه وه ش وايه ، به ڵام دوووريش نييه وه كو ئه و ووته يه له خه وى ڕۆژيشدا به كاربهێنرێت، وه كو ئه و خه وه ى كه له پێش نوێژى نيوه ڕۆ ئه نجام ده درێت به مه به ستى دواخستنى نوێژه كه له به ر گه رمى نيوه ڕۆ ئه مه وه كو نموونه يه ك، به تايبه ت لێكدانه وه ى پێشه وا بوخاريش ئاوا فه رمووده كه لێك ده داته وه كه مه به ست به فه رمووده كه نوێژه فه رزه كانه ) (فتح الباري لابن حجر: ج 4 / ص 127) . كه واته واتاى فه رمووده كه به م شێوه يه ده بێت: شه يتان سێ گرێ  له پشته سه رى هه ر يه كێك له ئێوه ده دات ـ ئه گه ر خه وتبێت ـ و ده دات له شوێنى هه موو گرێيه ك و ده ڵێت: شه وێكى درێژت له پێشه بخه وه ، به ڵام ئه گه ر له خه و هه ستاو زيكرى خواى كرد ئه وا گرێيه كيان ده كرێته وه ، وه ئه گه ر ده ستنوێژى شووشت ئه وا گرێيه كى تر ده كرێته وه ، وه ئه گه ر نوێژ بكات ئه وا هه موو گرێكانى ده كرێنه وه ، وه به گه رم گوڕيه ك و ده روونێكى ئارامه وه ڕۆژ ده كاته وه ، ئه گه ر نا به ده روونێكى پيس و لاوازه وه و بێ تواناوه ڕۆژ ده كاته وه .

وَآخِرُ دَعْوَانا أَنِ الْحَمدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

(ئاماده کردنی مامۆستا عدنان بارام )
(چاوه ڕوانی به شی دووه م بن)

(مافی گشت موسلمانێکه بۆسود وه رگرتن و بڵاو کردنه وه ی ئه م بابه ته و گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده وه له کاتی بڵاو کردنه وه تکاییه ناوی ماڵپه ڕ یاخوت ناوی نوسه ره که ی له سه ر درابێت )