چۆنیه‌تی قه‌زا كردنه‌وه‌ ی ڕۆژوو

چۆنیه تی قه زا كردنه وه ی ڕۆژوو

1ـ موسوڵمانى خواناس ـ خواى په روه ردگار زانستى شه رعيمان فێركات ـ بزانه كه قه زاكردنه وه ى له ده ست چووه كانى ڕه مه زان پێويست نىيه ڕاسته وخۆ پاش ڕه مه زان بێ ، به ڵكو پێويسته له سه رخۆ بێ په له كردن بێ ، له به ر ئه و فه رمووده يه ى كه له دايكه ( عائشه ) وه ـ ڕه زاى خواى لێبێت ـ ده گێڕنه وه فه رموويه تى : " كَانَ يَكَونَ عَلَيَّ الصَّوم مِنْ رَمَضَان فَمَا أَسْتَطِيعُ أَنْ أَقْضِيَهُ إِلا في شَعْبَان " أخرجهُ البخاري : ( 4 / 166 ) رقم : ( 1950 ) ، ومسلم رقم : ( 1146 ) . . واته : قه زاى ڕه مه زانم له سه ر ئه مايه وه ونه م ده توانى قه زاى بكه مه وه له شه عباندا نه بێ . ئيمامى ( الحافظ ) ـ ڕه حمه تى خواى لێ بێت ـ له كتێبى ( الفتح ) دا : ( 4 / 191 ) فه رموويه تى : ( فه رمووده كه به ڵگه يه له سه ر دواخستنى قه زاكردنه وه ى ڕه مه زان ، جا ئه و دواخستنه له به ر عوزرێك بێ يان بێ عوزر بێ ) . ئه وه ش ئاشكرا و به ڵگه نه ويسته زوو قه زاكردنه وه ى چاكتره له دواخستنى ، چونكه زوو قه زاكردنه وه ى ئه چێته ژێر ئاماژه ى گشتى ئه و به ڵگانه ى كه ئاماژه به په له كردن ده كه ن له كارى خێردا و دوانه خستنى ، به ڵگه ى ئه وه ش له قورئانى پيرۆزدا : [ وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ ) [آل عمران : 133] ، واته : پێش بڕكێ بكه ن بۆ به ده ست هێنانى لێ خۆش بوونى په روه ردگارتان . هه روه ها ووته ى خواى به توانا و پايه به رز : ( أُولَئِكَ يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ] [الـمؤمنون : 61] .

2 ـ پێويست نىيه قه زاكردنه وه كه له دواى يه ك بن ، به وه ى كه چۆنێتى قه زاكردنه وه ى بشوبهێنرێت به چونێتى ئه دا كردنى ، له به ر ووته ى خواى پايه به رز : [ فعِدَّةٌ من أيامٍ أُخَر ] [البقرة : 185] . وة ( ابن عباس ) ـ ڕه زاى خوا له خۆى وباوكيشى بێت ـ فه رموويه تى : (( لا بَأسَ أَنْ يُفَرَّق )) عَلَّقَهُ البخاري : ( 4 / 189 ) ، ووصله عبدالرزاق ، والدارقطني ، وابن أبي شيبة ، بسندٍ صحيح . وانظر : ( تغليق التعليق ) : ( 3 / 186 ) .. واته : نكۆڵى و هيچ له وه دا نىيه ئه گه ر جيا بكرێنه وه . وه ( أبو هريره ) (ڕه زای خوای لێبێت) فه رموويه تى : (( يُواتِرُهُ إِنْ شَاءَ )) راجع له ( إرواء الغليل ) : ( 4 / 95 ) . . واته : ئه گه ر بيه وێت ئه توانى تاكى بكات ، واته لێك جيا بكرێته وه . به ڵام سه باره ت به و فه رمووده يه ى كه له ( أبو هريرة ) وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده يگێڕنه وه به ( مرفوع ) ى: " مَنْ كَانَ عَلَيْهِ صَوْمٌ مِنْ رَمَضَان فَلْيَسْرِدْهُ وَلا يُقَطِّعُهُ " وقد زدنا هذا بياناً بالاستفسار مشافهةً من شيخنا ( الألباني ) نفع الله به ، فَذَكَرَ نحواً مِمَّا كتبنا ، و الحمد لله حَقَّ حمده . . واته : ئه و كه سه ى ڕۆژووى ڕه مه زانى له سه ره با له سه ر يه ك بن و نێوانيان نه خات . ئه م فه رمووده يه لاوازه ( واته : ضعيف ) ه .پوخته ى ووته ش ئه وه يه كه هێچ فه رمووده يه كى ( مرفوع ) ى (صحيح) نيه ـ له سنورى زانستماندا ـ له سه ر جياكردنه وه يان له دواى يه ك بوون ، نزيك ترين و ئاسان ترينيان ئه وه يه كه هه ر دوو شێوه كه ڕه وايه ، ئيمام و پێشه واى ئه هلى سوننه ( أحمد بن حنبل ) يش ـ ڕه حمه تى خواى لێبێت ـ ئه مه ى فه رمووه ، ئيمامى( أبو داود ) له ( مسائل )ه كه يدا : ( ص : 95 ) فه رموويه تى : (( بيستم پرسيار كرا له ( أحمد ) ده رباره ى قه زاى ڕه زمه ان ؟ فه رمووى : ئه گه ر ويستى جيا يان ده كاته وه ، وه ئه گه ر ويستى له سه ر يه ك ده يگرێ )) خواش زاناتره . له به ر ئه وه ، ڕه وا بوونى لێك جيا كردنه وه يان ، نه فى له سه ر يه ك بوونيان ناكات .

3 ـ زانايان كۆ ڕان له سه ر ئه وه ى كه ئه گه ر كه سێك مرد و نوێژى له ده ست چوويى له سه ر بوو وه لييه كه ى ( كه سوكارى ) له جياتى قه زاى ناكاته وه ، نه خۆى و نه جگه له ويش ، هه روه ها هه ر كه س تواناى ڕۆژووى نه بێ كه س ڕۆژوو ناگرێت له جياتيدا تا له ژياندا ما بێ به ڵكو به رامبه ر به هه ر ڕۆژێك نانى هه ژارێك ده دات ، هه ر وه كو چۆن ( أنس ) (ڕه زای خوای لێبێت) ئه نجامى دا له و ( أثر )ه ى كه پێش كه مێك هێنامانه وه . به ڵام ئه و كه سه ى بمرێت و ڕۆژووى نه زرى له سه ر بێ وه لييه كه ى له جياتى ڕۆژوو ده گرێت ، له به ر ئه و فه رموه ده يه ى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) كه تێيدا فه رموويه تى : " مَنْ مَاتَ وَعَلَيْهِ صَوْمٌ صَامَ عَنْهُ وَلِيُّهُ " أخرجهُ البخاري : ( 4 / 168 ) رقم : ( 1952 ) ، ومسلم رقم : ( 1147 ) . . واته : هه ر كه سى مرد و ڕۆژووى له سه ر بوو وه لييه كه ى له جياتى ڕۆژوو ده گرێت . وه له ( ابن عباس ) ه وه ـ ڕه زاى خوا له خۆى و باوكيشى بێت ـ فه رموويه تى : " جَاءَ رَجُلٌ إِلى النَّبيِّ (صلی الله علیه وسلم)فَقَالَ : يَا رَسُولَ اللهِ إِنَّ أُمْي مَاتَتْ وَعَلَيْهَا صَوْمُ شَهْرٍ فَأَقْضِيِهِ عَنْهَا ؟ قَالَ : نَعَمْ ، فَدَيْنُ اللهِ أَحَقُّ أَنْ يُقْضَى " أخرجهُ البخاري : ( 4 / 169 ) رقم : ( 1953 ) ، ومسلم رقم : ( 1148 ) . . واته : پياوێك هاته خزمه ت پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)
و فه رمووى : ئه ى پێغه مبه رى خوا ، دايكم مردووه و ڕۆژووى مانگێكى له سه ره ، ئايا له جياتى قه زاى بكه مه وه ؟ فه رمووى : به ڵێ قه رزى خوا له پێشتره بۆ ئه وه ى قه زا بكرێته وه . ئه م فه رمووده گشتيانه ئاشكران له وه ى كه ڕۆژوو گرتنى وه لى ( كه سوكار ) له جياتى مردوو ڕێى پێ دراوه به هه موو جۆره كانيه وه ، ئه مه ش ووته ى هه ندێكه له شافعى مه زهه به كان ، و بۆچوونى ( ابن حزم ) ة : ( 7 / 2 ، 8 ) . به ڵام ئه م فه رموودانه له و فه رمووده گشتىيانه ن كه تايبه ت كراون ، كه واته : هێچ وه لى يه ك ڕۆژوو ناگرێت له جياتى مردوو جگه له ڕۆژووى (نه زر) نه بێ ئه مه ش ووته ى پێشه وا ( أحمد ) ه هه ر وه كو چۆن له ( مسائل الإمام أحمد ) دا هاتووه له ڕيوايه تى ( أبو داود ) : ( ص 96 ) : فه رموويه تى : (بيستم ( أحمد بن حنبل ) فه رمووى : ڕۆژوو ناگيرێت له جياتى مردوو جگه له ڕۆژووى نه زر ( صوم النذر ) نه بێ ، ئيمامى ( أبو داود ) ده ڵآ ووتم به ( أحمد ) : ئه ى مانگى ڕه مه زان ؟ فه رمووى : خواردن ده درێ له جياتيدا ) . ئه م بۆچوونه شه كه نه فس پێى ئارام ده بێ ، دڵيش پێى ده كرێته وه ، سنگيش فێنك ده كاته وه ، و فيقهى به ڵگه ش ( فقه الدليل ) هه ڵى ده بژێرێت ، چونكه ئه م بۆچوونه كار كردنى تيايه به هه موو ئه و فه رموودانه ى كه له م باره وه هاتوون ، به بێ ڕه تكردنه وه ى هێچ يه كێكيان له گه ڵ تێگه يشتنى ڕاست بۆيان ، به تايبه تى يه كه ميان ، چونكه ( عائشه ) ـ ڕه زاى خواى لێبێت ـ به و ڕه هايى ( مُطلق ) يه لێى تێ نه گه يشت كه ڕۆژووى ڕه مه زان و جگه له ويش بگرێته وه ، به ڵكو بۆ ئه وه ده چوو كه خواردن بدرێت و ئه مه شى لێ ده گێڕنه وه به و به ڵگه يه ى كه ( عمره ) ده يگێرێته وه : (( كه دايكى مردوو هه ندێ ڕۆژووى ڕه مه زانى له سه ر مابوو ، به ( عائشه ) ى فه رموو : قه زاى بكه مه وه له جياتيدا ؟ فه رمووى : نه خێر ، به ڵكو به رامبه ر به هه ر ڕۆژێك نيو ( صاع ) بده به هه ژارێك )) أخرجهُ الطحاوي في ( مشكل الآثار ) : ( 3 / 142 ) ، و ابن حزم في ( المحلى ) : ( 7 / 4 ) ـ واللفظ له ـ بسندٍ صحيح . . واش بڕيار دراوه كه ڕاوى فه رمووده ( واته : ئه و كه سه ى فه رمووده كه ده گێڕێته وه ) له هه موو كه س شاره زاتره به واتاى ئه وه ى كه ده يگێڕێته وه . ( حبر الأُمَّة ) ه واته : ( ابن عباس ) يش ـ ڕه زاى خوا له خۆى و باوكيشى بێت ـ هه مان بۆچوونى هه يه و فه رموويه تى : ( ئه گه ر مرۆڤ نه خۆش كه وت له ڕه مه زاندا ، پاشان مرد و ڕۆژووى نه گرت ، له جياتى ئه وه خواردن ده درێت و قه زاى له سه ر نيه ، وه ئه گه ر قه زاى نه زر ( صومُ النذر ) ى له سه ر بوو وه لىيه كه ى له جياتى ئه ودا قه زاى ده كاته وه ) أخرجهُ أبو داود بسندٍ صحيح ، وابن حزم في ( المحلى ) : ( 7 / 7 ) وصحح إسنادهُ . . ئه وه يش ئاشكرايه كه ( ابن عباس ) ـ ڕه زاى خوا له خۆى و باوكيشى بێت ـ خۆى ڕاوى فه رمووده ىدووه مه ، به تايبه ت كه فه رمووده يه كى گێڕاوه ته وه به ڵگه يه له سه ر ئه وه ى وه لى له جياتى مردوو ڕۆژووى نه زر ( صومُ النذر ) ده گرێت ، فه رمووده كه ش : " أنَّ سَعْدَ بنَ عُبَادَة (ڕه زای خوای لێبێت) اسْتَفْتَى رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه وسلم)
فَقَالَ : إِنَّ أُمي مَاتَتْ وَعَلَيْها نَذْرٌ ؟ فَقَالَ : اقْضِهِ عَنْهَا "
رواه البخاري ومسلم وغيرهما . . واته : ( سعد بن عبادة ) (ڕه زای خوای لێبێت) پرسيارى كرد له پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)و فه رمووى : دايكم مردووه و ڕۆژووى نه زرى له سه ره ؟ فه رمووى : له جياتى قه زاى بكه ره وه . ئه م لێك دانه وه ش ده گونجێ له گه ڵ بنه واكانى شه ريعه تدا هه ر وه كو چۆن ( العلامة ابن القيم ) له كتێبى ( إعلام الموقعين ) يدا ڕوونى كردۆته وه ، وه زياتر ڕونكردنه وه و توێژينه وه ى ( التوضيح و التحقيق ) له و باره يه وه كردووه له ( تهذيب سنن أبي داود ) دا : ( 3 / 279 -
282 ) ، جا بۆى بگه ڕێره وه چونكه گرنگه .

4 ـ ئه گه ر كه سێك بمرێت و ڕۆژووى نه زرى له سه ر بێ ، ئه وا ڕه وايه كۆمه ڵێك پياو ڕۆژوو بگرن به ژماره ى ئه و ڕۆژانه ى كه له سه ريه تى ، حه سه نى به صرى فه رموويه تى : ( ڕه وايه ئه گه ر سى پياو له جياتى كه سێك هه ر يه كێك ڕۆژێك ڕۆژووى بۆ بگرێت ) أخرجهُ البخاري : ( 4 / 112 ) . سه باره ت به خواردن ، ڕه وايه ئه گه ر وه ليه كه ى به ژماره ى ئه و ڕۆژانه ى كه له سه ريه تى هه ژار كۆ بكاته وه و تێر خواردنيان بكات ، هه ر وه كو چۆن ( أنس بن مالك ) (ڕه زای خوای لێبێت) ئه م كاره ى ئه نجام داوه .

نووسينى سليم الـهلالـي و علي حسن علي عبد الـحميد

وه رگێڕانى مامۆستا عدنان بارام

(مافی گشت موسڵمانێکه بۆ سودوه رگرتن و بڵاو کردنه وه ی گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده )