هۆكاره‌كانى هاوه‌ڵ بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار
هۆكاره‌كانى هاوه‌ڵ بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار
پێغه‌مبه‌رى خۆشه‌ويست (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ئاگادارى كردوينه‌ته‌وه‌ له‌ هه‌موو هۆكارێك كه‌ سه‌ر ئه‌كێشێت بۆ هاوه‌ڵ بڕياردان و كه‌وتنه‌ ناوييه‌وه‌، وه‌ به‌جوانترين و ڕونترين شێوه‌ ئه‌و هۆكارانه‌ى ڕون كردۆته‌وه‌ ، له‌و هۆكارانه‌ كه‌ باسى بكه‌ين به‌ شێوه‌يه‌كى كورت:زياده‌ڕه‌وى كردن له‌ پياوچاكاندا هۆكارێكه‌ بۆ هاوه‌ڵ بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار، له‌و كاته‌ى پێغه‌مبه‌ر ئاده‌م (علیه‌السلام) دابه‌زێنرايه‌ سه‌ر زه‌وى خه‌ڵكى هه‌موويان له‌سه‌ر ئيسلام و خوا به‌ ته‌نها ناسين بوون، هه‌روه‌ك إبن عباس (ڕه‌زای خوای لێبێت) فه‌رمويه‌تى: { كان بين آدم ونوح عشرة قرون كلهم على الإسلام } أخرجه الحاكم في المستدرك ، كتاب التاريخ، 2/546، وقال : هذا حديث صحيح على شرط البخاري واتا : ماوه‌ى نێوان پێغه‌مبه‌ر ئاده‌م و (علیه‌السلام) پێغه‌مبه‌ر نوح(علیه‌السلام) ده‌ سه‌ده‌(1000ساڵ بوو) بوو خه‌ڵكى هه‌موويان له‌سه‌ر ئيسلامه‌تى و خوا به‌ ته‌نها ناسين بون. پاش ئه‌وه‌ خه‌ڵكى دڵيان په‌يوه‌ست كرد به‌ پياوچاكانه‌وه‌ (له‌ ڕوى هاوار بۆكردن و باوه‌ڕبون به‌وه‌ى گوايه‌ خێرو قازانجيان به‌ده‌سته‌ يان ئه‌توانن نه‌خۆشى و ناڕه‌حه‌تى له‌سه‌ر خه‌ڵك لا به‌رن) شيرك بڵاو بوه‌وه‌، بۆيه‌ خواى په‌روه‌ردگـــار پێغه‌مبه‌ر نوحى (علیه‌السلام) نارد تابانگى خه‌ڵكى بكات بۆ په‌رستنى خۆى به‌تاك و ته‌نها و نه‌هى و ڕێگرى بكات له‌ هاوار كردن و عيباده‌ت كردن بۆ غه‌يرى خۆى، به‌ڵام قه‌ومه‌كه‌ى بانگه‌وازه‌كه‌يان ڕه‌تكرده‌وه‌ و ووتيان:( وَقَالُوا لَا تَذَرُنَّ آَلِهَتَكُمْ وَلَا تَذَرُنَّ وَدًّا وَلَا سُوَاعًا وَلَا يَغُوثَ وَيَعُوقَ وَنَسْرًا ) (نوح: ٢٣) واتا: كاتێك پێغه‌مبه‌ر نوح (علیه‌السلام) بانگى قه‌ومه‌كه‌ى ئه‌كرد بۆ په‌رستنى خواى په‌روه‌ردگار به‌تاك و ته‌نها و نه‌هى و ڕێگرى لێ ئه‌كردن له‌ هاوار كردن و عيباده‌ت كردن بۆ غه‌يرى خواى په‌روه‌ردگار، قه‌ومه‌كه‌ى ئه‌يان ووت: واز مه‌هێنن له‌ هاوار كردن و عيباده‌ت كردن بۆ په‌رستراوه‌كانتان وه‌واز مه‌هێنن له‌ هاوار كردن و عيباده‌ت كردن بۆ (ود و سواع ويغوث ويعوق ونسر). ئه‌مانه‌ ناوى كۆمه‌ڵێ پياو چاك بون له‌ قه‌ومه‌كه‌ى پێغه‌مبه‌ر نوح (علیه‌السلام)، كاتێك مردن شه‌يتان كردييه‌ دڵى ئه‌و خه‌ڵكه‌وه‌ كه‌ هه‌ستن به‌ كردنى په‌يكه‌ره‌كانيان له‌و شوێنانه‌ى كه‌ شوێنى كۆبونه‌وه‌و دانيشتنيانه‌، وه‌ ناويان بنێن به‌ ناوى خۆيانه‌وه‌ ( واتا : هه‌ر بتێك ناوى يه‌كێك له‌و چياو چاكانه‌ى بۆ دابنێن) خه‌ڵكه‌كه‌ش هه‌ستان به‌ ئه‌نجامدانى ئه‌و كاره‌و په‌يكه‌رو بته‌كانيان دروست كرد، ئه‌و بتانه‌ نه‌په‌رستران تا ئه‌وان مردن پاشان عيلم و زانيارى له‌ ناوياندا نه‌ما و په‌رستران .ئا ئه‌و بت په‌رستيه‌ هه‌ر هه‌موو هۆكاره‌كه‌ى زياده‌ڕه‌وى كردن بوو له‌ پياوچاكاندا، چونكه‌ شه‌يتان بانگه‌شه‌ ئه‌كات بۆ زياده‌ڕوه‌ى كردن له‌ پياوچاكاندا وه‌ بۆ په‌رستنى گۆره‌كان، وه‌ گومان ئه‌كاته‌ ناو دڵى خه‌ڵكييه‌وه‌ ئه‌گه‌ر بێت و خانوو گۆمه‌ز به‌سه‌ر مردووه‌كانه‌وه‌ دروست بكرێت نيشانه‌ى خۆش ويستنى پياو چاكانه‌، وه‌ كردييه‌ دڵيانه‌وه‌ گوايه‌ پاڕانه‌وه‌ لاى گۆره‌كان گيرايه‌، پاشان له‌م خاڵه‌وه‌ ئه‌يان گوازێته‌وه‌ بۆ خاڵێكى تر كه‌ ئه‌ويش پاڕانه‌وه‌ لێيان و سوێند خواردن پێيان به‌ خواى په‌روه‌ردگار، خواى په‌روه‌ردگار زۆر له‌وه‌ گه‌ره‌تره‌ تا سوێندى پێ بخورێت به‌يه‌كێك له‌ دروست كراوه‌كانى، هه‌ر كاتێك شه‌يتان ئه‌مه‌ى له‌لا جێگير كردن، ئه‌يان گوازێته‌وه‌ بۆ قۆناغێكى تر ئه‌ويش پاڕانه‌وه‌ لێيان و په‌رستنيان و داواى شه‌فاعه‌ت كردن لێيانه‌، وه‌ گۆره‌كان بكرێنه‌ بتێك و په‌رده‌يان به‌سه‌ردا هه‌ڵبواسرێت و به‌ ده‌وريدا بسوڕێنه‌وه‌ و ده‌ستى پيابخشێنن و ماچى بكه‌ن و سه‌ر بڕينيان له‌سه‌ر ئه‌نجام بده‌ن، پاشان له‌م قۆناغه‌وه‌ بۆ قۆناغى چواره‌م ئه‌يان گوازێته‌وه‌ ئه‌ويش: بانگ كردنى خه‌ڵكه‌ بۆ په‌رستنيان و كردنيان به‌ جه‌ژنگا، پاشان شه‌يتان وايان لێ ئه‌كات هه‌ركه‌سێك رێگرييان لێ بكات بڵێت ئه‌و كارانه‌ دروست نين پێيان ئه‌ڵێن ئێوه‌ له‌ ڕێزى پێغه‌مبه‌ران و (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) پياوچاكانتان كه‌م كردۆته‌وه‌، بۆيه‌ هه‌ركه‌سێك رێگرييان لێ بكات لـێى توڕه‌ ئه‌بن. تفسير الطبري 29/62، وفتح المجيد شرح كتاب التوحيد ص246. بۆيه‌ خواى په‌روه‌ردگار ئاگادارى كردوينه‌ته‌وه‌ كه‌ زياده‌ڕه‌وى له‌ ديندا نه‌كه‌ين، وه‌ زياده‌ڕه‌وى به‌گه‌وره‌ زانين له‌كه‌سدا نه‌كه‌ين چ به‌ووته‌و چ به‌ كرده‌وه‌ و چ به‌ بيروباوه‌ڕ، وه‌ خواى په‌روه‌ردگار ئاگادارى كردوينه‌ته‌وه‌ كه‌ دروست كراوه‌كانى (وه‌ك پێغه‌مبه‌رو (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فريشته‌و پياو چاكان) به‌رز نه‌كه‌ينه‌وه‌ له‌و پله‌يه‌ى كه‌ خواى په‌روه‌ردگار پێى به‌خشيون، هه‌روه‌ك خواى په‌روه‌ردگار فه‌رمويه‌تى:( يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ وَلَا تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ إِلَّا الْحَقَّ إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ )(النساء: ١٧١) واتا: ئه‌ى ئه‌هلى كيتاب (مه‌به‌ست پێيان گاوره‌كانن) زياده‌ڕه‌وى مه‌كه‌ن له‌ دينه‌كه‌تاندا وه‌ قسه‌يه‌ك مه‌كه‌ن به‌رامبه‌ر خواىپه‌روه‌ردگار ته‌نها حه‌ق نه‌بێت (مه‌ڵێن خواى په‌روه‌ردگار شه‌ريك يان كوڕ يان خێزانى هه‌يه‌ ، به‌ڵكو تاك و ته‌نهايه‌و شه‌ريك و كوڕ و خێزانى نيه‌، پاك و بآ گه‌ردى بۆ خواى په‌روه‌ردگار له‌هه‌موو كه‌م و كوڕييه‌ك )، (عيسى كوڕى مريم) (علیه‌السلام) به‌نده‌و پێغه‌مبه‌رى خوايه‌ (علیه‌السلام) و هيچى تر نيه‌ ، وه‌ دروست كراوێكه‌ له‌ دروست كراوه‌كانى خواى په‌روه‌ردگار، خواى په‌روه‌ردگار دروستى كرد به‌و ووشه‌يه‌ى كه‌ به‌ جبريلدا (علیه‌السلام) ناردى بۆ مريم.( بۆ زياتر شاره‌زا بون له‌ ته‌فسيرى ئه‌م ئايه‌تانه‌دا بگه‌ڕێوه‌ سه‌ر ته‌فسيره‌كانى قورئانى پيرۆز . (وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ )( بڕوانه‌ ته‌فسيره‌كانى قورئانى پيرۆز به‌ تايبه‌تى (تفسير ابن كثيروتفسير الطبري وتفسير القرطبي و زاد المسير) وه‌ جگه‌ له‌م ته‌فسيرانه‌ش .) .
1: زياد ڕه‌وى كردن له‌ پياهه‌ڵگوتن و له‌ سنور ده‌رچوون، وه‌ ڕۆچوون له‌ ديندا به‌ شێوه‌يه‌كى ناشه‌رعى: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ) ئاگادارى كردوينه‌ته‌وه‌ كه‌ له‌وه‌سفيدا زياده‌ڕه‌وى نه‌كه‌ين و له‌ سنورى به‌ندايه‌تيه‌وه‌ ده‌رى نه‌كه‌ين بۆ سنورى خوايه‌تى و په‌رستراوێتى، هه‌روه‌ك فه‌رمويه‌تى:(لا تطروني كما أطرت النصارى ابن مريم، فإنما أنا عبد، فقولوا: عبد الله ورسوله) البخاري مع الفتح بلفظه ، كتاب الأنبياء ، واتا: زيــاد به‌شان و شه‌وكه‌تمدا هه‌ڵمه‌ده‌ن و له‌ سنورى به‌ندايه‌تيه‌وه‌ ده‌رم مه‌كه‌ن بۆ سنورى خوايه‌تى و په‌رستراوێتى، هه‌روه‌ك چۆن گاوره‌كان زياده‌ره‌ويان كرد له‌ (عيساى كوڕى مريم) (علیه‌السلام) هه‌ندێكيان ئه‌وه‌نده‌ زياده‌ڕه‌ويان كرد تيايدا ووتيان خوايه‌، هه‌ندێكيان ئه‌ڵێن كوڕى خوايه‌ وه‌ بۆچونى تريشيان هه‌يه‌ تێيدا، بۆيه‌ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رمويه‌تى: من ته‌نها به‌نده‌ى خوام، بۆيه‌ ده‌رباره‌ى من بڵێن و باوه‌ڕتان وابێت كه‌ به‌نده‌و پێغه‌مبه‌رى خوام (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) . موسڵمانى خۆشه‌ويست پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) به‌رامبه‌ر به‌ خواى په‌روه‌ردگار ته‌نها به‌نده‌و مرۆڤێكه‌ وه‌كو سه‌رجه‌م مرۆڤه‌كانى تر، به‌ڵام به‌رامبه‌ر به‌ ئێمه‌ پێغه‌مبه‌رێكى (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ڕه‌وانه‌ كراوه‌ له‌ لاى خواى په‌روه‌ردگاره‌وه‌ كه‌ باوه‌ڕ پێبوون و شوێنكه‌وتن و گوێڕايه‌ڵى كردنى و پێشخستنى فه‌رمانه‌كانى به‌سه‌ر فه‌رمانى مرۆڤه‌كاندا پێويست و واجبه‌ و نيشانه‌ى باوه‌ڕدارى و گوێڕايه‌ڵى كردنته‌ بۆى، وه‌ باوه‌ڕ پێنه‌بون و شوێن نه‌كه‌وتن و گوێڕايه‌ڵى نه‌كردن و پێش خستنى فه‌رمانى مرۆڤه‌كانى تر به‌سه‌ريدا نيشانه‌ى بێ باوه‌ڕى و ئيمان لاوازييه‌، بۆيه‌ خۆشه‌ويستى پێغه‌مبه‌ر ((صلی الله‌ علیه‌ وسلم) به‌ده‌م نابێت به‌ڵكو به‌ زيندووكردنه‌وه‌ى سوننه‌ت و رێبازه‌كه‌يه‌تى . وه‌ هه‌روه‌ها فه‌رمويه‌تى: ( إياكم والغلو في الدين، فإنما أهلك من كان قبلكم الغلو في الدين) النسائي ، كتاب مناسك الحج، باب التقاط الحصى 5/260، واتا: ئاگادارتان ئه‌كه‌مه‌وه‌و ئه‌تان ترسێنم له‌ زياده‌ڕه‌وى كردن ڕۆچون له‌ ديندا به‌ شێوه‌يه‌كى ناشه‌رعى، چونكه‌ قه‌ومانى پێش ئێوه‌له‌ناو چوون به‌ زياده‌ڕه‌وى كردن و ڕۆچون له‌ ديندا به‌ شێوه‌يه‌كى ناشه‌رعى و نادروستى .
2: دروست كردنى مزگه‌وت به‌سه‌ر گۆره‌وه‌، وه‌ وێنه‌ كێشان تيايدا : هۆكارن بۆ هاوه‌ڵ بڕيارده‌ران بۆ خواى په‌روه‌ردگار ، پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ئاگادارى كردوينه‌ته‌وه‌ و نه‌هى لێكردوين كه‌ مزگه‌وت به‌سه‌ر گۆره‌كانه‌وه‌ دروست بكه‌ين و بيانكه‌ين به‌ گۆرستان، چونكه‌ په‌رستنى خواى په‌روه‌ردگار لاى گۆڕى پياوچاكان هۆكارێكه‌ بۆ هاوه‌ڵ بڕياردان بۆ خواى گه‌وره‌، بۆيه‌ كاتێك دايكانى ئيمانداران أم حبيبه‌ وأم سلمه‌ (رضى الله عنهما) بۆ پێغه‌مبه‌ريان (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) باس كردو ووتيان له‌ وڵاتى حه‌به‌شه‌ كه‌نيســه‌يـــه‌ك هه‌يه‌ و وێنـه‌ى تيايه‌ ، پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رموى : ( إن أولئك إذا كان فيهم الرجل الصالح فمات بنوا على قبره مسجدًا وصوروا فيه تلك الصور، أولئك شرار الخلق عند الله يوم القيامة) البخاري مع الفتح، كتاب هل تنبش قبور مشركي الجاهلية ويتخذ مكانها مساجد 1/523، 3/208، 7/187، واتا: ئائه‌وانه‌ كه‌سانێكن كاتێ پياو چاكێكيان تێدا بوايه‌و بمردايه‌، به‌سه‌ر گۆڕه‌كه‌يه‌وه‌ مزگه‌وتيان دروست ئه‌كرد، وێنه‌كانيان تيادا دروست ئه‌كرد (ئه‌و كاره‌يان كردبوو تا شێوه‌ى پياوچاكانيان له‌ پێش چاوبێت وه‌كو ئه‌وان عيباده‌تى خواى گه‌وره‌ بكه‌ن، به‌ڵام دواى ئه‌مان كۆمه‌ڵ و وه‌چه‌يه‌كى تر ى بێ عيلم ونه‌شاره‌زا هاتن و شه‌يتان فريوى دان گوايه‌ باوو باپيرانى ئێوه‌ ئه‌م پياوچاكانه‌يان په‌رستووه‌ و هاواريان بۆيان كردووه‌، بۆيه‌ پێغه‌مبه‌ر خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ڕێگرى له‌و كاره‌ كردووه‌ تا سه‌ر نه‌كێشێت بۆ هاوه‌ڵ بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار ، ئه‌م فه‌رموده‌يه‌ به‌ڵگه‌يه‌ له‌سه‌ر حه‌رامێتى و نادروستێتى وێنه‌گرتن و كێشانى)، ئه‌وانه‌ى به‌سه‌ر گۆرى پياو چاكانه‌وه‌ مزگه‌وتيان دروست ئه‌كرد، وێنه‌كانيان تيادا دروست ئه‌كرد و ئه‌كێشا خراپترين كه‌سن لاى خواى په‌روه‌ردگار له‌ رۆژى قيامه‌تدا .وه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) هه‌ر له‌به‌ر دڵسۆزى بووه‌ بۆ ئوممه‌ته‌كه‌ى كاتێك ئه‌و نه‌خۆشيه‌ى سه‌ره‌مه‌رگى پێگه‌يشت، ئه‌يفه‌رموو:[لَعْنَةُ الله على اليهود والنصارى، اتخذوا قبور أنبيائهم مساجد\".قالت عائشة (رضي الله عنها ): يحذر ما صنعوا] البخاري مع الفتح ، كتاب الصلاة، باب: حدثنا أبو اليمان 1/532، 3/200، 6/494، 7/186، 8/140، 10/277، واته‌:نه‌فره‌ت و دورى ڕه‌حمه‌ت و به‌زه‌يى خواى په‌روه‌ردگار له‌سه‌ر گاور و جوله‌كه‌ بێت، گۆڕى پێغه‌مبه‌رانيان (عليهم الصلاة والسلام) كرد بوو به‌ مزگه‌وت، دايكى ئيمانداران عائشه‌ (رضي الله عنها) فه‌رمويه‌تى: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) له‌ ترسناكى و خراپى ئه‌و كاره‌ ئاگادارو ورياى ئه‌كردنه‌وه‌ وه‌ پێنج ڕۆژ پێش ئه‌وه‌ى وه‌فات بكات ئه‌يفه‌رموو: ( ألا وإن من كان قبلكم كانوا يتخذون قبور أنبيائهم وصالحيهم مساجد، ألا فلا تتخذوا القبور مساجد، فإني أنهاكم عن ذلك ) مسلم، كتاب المساجد ومواضع الصلاة ، باب النهي عن بناء المساجد على القبور 1/377. واتا : ئاگاداربن ئه‌وانه‌ى پێش ئێوه‌ (گاوروجوله‌كه‌) گۆرى پێغه‌مبه‌ران و (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) پياو چاكانيان ئه‌كرده‌ مزگه‌وت (عيباده‌تيان له‌سه‌ر گۆڕه‌كانيان ئه‌كرد)، ئاگادارتان ئه‌كه‌مه‌وه‌ گۆڕه‌كان مه‌كه‌نه‌ مزگه‌وت و په‌رستگا، من ڕێگريتان لێ ئه‌كه‌م و ئاگادارتان ئه‌كه‌مه‌وه‌ كه‌ ئه‌و كاره‌ ئه‌نجام نه‌ده‌ن-
3-كردنى گۆڕستانه‌كان به‌ مزگه‌وت: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ئاگادارى كردوينه‌ته‌وه‌ و نه‌هى لێكردوين كه‌ گۆڕه‌كه‌ى نه‌كه‌ين به‌ بتێك و بپه‌رسترێت جگه‌ له‌ خواى په‌روه‌ردگار (واتا دارو به‌ردو خۆڵه‌كه‌ى بكرێت به‌ ته‌به‌ڕڕوك و هاوارى بۆ بكرێت و له‌سه‌ر گۆره‌كه‌ى و سوجده‌ى بۆ برێت ) ئه‌گه‌ر دروست نه‌بێ گۆڕه‌كه‌ى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) بكرێت به‌ مزگه‌وت ئه‌وه‌ گۆڕى كه‌سانى تر به‌ هيچ شێوه‌يه‌ك دروست نييه‌، پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رمويه‌تى: ( اللهم لا تجعل قبري وثناً يُعبد، اشتد غضب الله على قوم اتخذوا قبور أنبيائهم مساجد ) باب جامع الصلاة 1/172، وهو عنده مرسل ، ولفظ أحمد 2/246: واتا : ئه‌ى خواى په‌روه‌ردگارگۆڕه‌كه‌م بپاڕێزه‌ تا واى لێ نه‌يات و نه‌بێت به‌ بتێك و بپه‌رسترێت ، توڕه‌يى و غه‌زه‌بى خواى په‌روه‌ردگار زۆره‌ له‌ سه‌ر قه‌ومێك كه‌ گۆڕى پێغه‌مبه‌رانيان (عليهم الصلاة والسلام) كردبوو به‌ مزگه‌وت (واتا : جۆره‌ها په‌رستنيان له‌سه‌ر ئه‌نجام ئه‌دا.
4-کردنى گۆڕستانه‌كان به‌ چراخان (ڕازاندنه‌وه‌يان به‌ گڵۆپ و ئاگرو....) وه‌ سـه‌ردان كردنى ئافره‌تـــان بۆ سه‌ر گۆڕه‌كان: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ئاگادارى كردووينه‌ته‌وه‌ و نه‌هى لێكردووين كه‌ گۆڕه‌كان نه‌ڕازينرێنه‌وه‌ و نه‌كرێن به‌ چراخان، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى دروست كردنى خانو به‌سه‌ريانه‌وه‌و ڕازاندنه‌وه‌يان و كردنيان به‌ چراخان و هه‌ڵبه‌ستنيان (به‌ گه‌چ يان به‌ چيمه‌نتۆ يان به‌ هه‌ر شتێكى تر بێت) وه‌ نوسين له‌سه‌ريان، هه‌موو ئه‌مانه‌ هۆكارن بۆ شيرك بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار، إبن عباس (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رمويه‌تى: ( لعن رسول الله (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) زائرات القبور والمتخذين عليها المساجد والسرج ) وابن ماجه في الجنائز، باب النهي عن زيارة النساء للقبور 1/502، وأحمد 1/229، 287، 324، 2/337، 3/442، 443، والحاكم 1/374، وانظر ما نقله صاحب فتح المجيد في تصحيح الحديث عن ابن تيمية ص276. .الحديث ضعيف بهذا السند ، أنظر : صحيح سنن أبي داود (3236/3/218) ، وصح بسند آخر ( لعن الله زوارات القبور ) صحيح الجامع الصغير (5109) .واتا : پێغه‌مبه‌ر خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) نه‌فره‌ت و له‌عنه‌تى كردووه‌ له‌و ئافره‌تانه‌ى كه‌ زۆر زياره‌تى گۆڕستانه‌كان ئه‌كه‌ن، نه‌فره‌ت و له‌عنه‌تى كردووه‌ له‌و كه‌سانه‌ى كه‌ مزگه‌وت به‌سه‌ر گۆڕه‌كانه‌وه‌ دروست ئه‌كه‌ن و ڕوناكى و گلۆپى به‌سه‌ره‌وه‌ دا ئه‌گيرسێنن.
6- دانيشتن به‌سه‌ر گۆڕه‌وه‌و نوێژ كردن ڕوو به‌ڕوى گۆڕ، هۆكارن بۆ هاوه‌ڵ بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار : هيچ هۆكارو ده‌رگايه‌ك نييه‌ كه‌ سه‌ر بكێشێت بۆ شيرك بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار ئيللا پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) دايخستووه‌ و ڕێگرى لێكردووه‌ تا شه‌ريك بۆ خواى په‌روه‌ردگار بڕيار نه‌درێت.( فتح المجيد ص281.) هةروةك فةرمويةتى: ( لا تجلسوا على القبور، ولا تصلوا إليها ) مسلم ، كتاب الجنائز، باب النهي عن الجلوس على القبر والصلاة عليه 2/668. واتا: له‌سه‌ر گۆڕه‌كان دامه‌نيشن و نوێژى ڕووبه‌ڕوو مه‌كه‌ن .
6- كردنى گۆڕه‌كان به‌ جه‌ژنگاو واز هێنان له‌ نوێژ كردن له‌ ماڵه‌وه‌ و كردنى له‌ لاى گۆڕه‌كان، پێغه‌مبه‌ر خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) بۆى ڕوون كردوينه‌ته‌وه‌ كه‌ گۆڕه‌كان شوێنى نوێژ كردن و سه‌ڵاواتدان نين، وه‌ هه‌ركه‌سێك سه‌ڵاواتى له‌سه‌ر لێبدات پێى ئه‌گات دوور بێت يان نزيك له‌گۆڕه‌كه‌ى، پێويست ناكات گۆڕه‌كه‌ى بكرێت به‌جه‌ژنگا، هه‌روه‌ك فه‌رمويه‌تى: (لا تجعلوا بيوتكم قبورًا، ولا تجعلوا قبري عيدًا، وصلوا عليّ فإن صلاتكم تبلغني حيث كنتم) أبو داود ، كتاب المناسك، باب زيارة القبور ، 2/218 بإسناد حسن ، وأحمد 2/357، وانظر : صحيح سنن أبي داود 1/383. واتا: ماڵه‌كانتان مه‌كه‌ن به‌ گۆڕستان (كردنى ماڵه‌كان به‌ گۆڕ ئه‌وه‌يه‌: قورئانى تێدا نه‌خوێنرێت و نوێژه‌ سوننه‌ته‌كانى تێدا نه‌كرێت) وه‌ گۆڕه‌كه‌م مه‌كه‌ن به‌ جه‌ژنگا، وه‌ سه‌ڵاواتم له‌سه‌ر بڵێن چونكه‌ سه‌ڵاواته‌كانتان پێم ئه‌گات له‌هه‌ر كوێيه‌ك بن . وه‌ فه‌رمويه‌تى: ( إن لله ملائكة سياحين يبلغوني من أمتي السلام ) النسائي في السهو ، باب السلام على النبي صلّى الله عليه وسلّم 3/43، وأحمد 1/452، واتا: خواى په‌روه‌ردگار كۆمه‌ڵه‌ مه‌لائيـــكه‌يه‌كى هه‌يه‌ كه‌ به‌رده‌وام ئه‌سوڕێنه‌وه‌ سه‌ڵات و سه‌لامــــى ئه‌و كــه‌سانه‌م پێ ئه‌گه‌يه‌نن له‌ ئوممه‌ته‌كه‌م كـه‌ سـه‌لامم لێ ئه‌كه‌ن .ئه‌گه‌ر گۆڕى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) كه‌ پيرۆزترين گۆره‌ له‌سه‌ر ڕووى زه‌ويدا نه‌هى و ڕێگرى لێكرابێت كه‌ نه‌كرێته‌ جه‌ژنگا ئه‌وه‌ گۆڕى كه‌سانى تر كه‌ هه‌ر كه‌سانێك بن زۆر له‌ پێش تره‌ تا ڕێگرى لێبكرێت و نه‌كرێنه‌ جه‌ژنگا(واتا : زۆر ڕويان تێبكرێت و زۆر سه‌ردانيان بكرێت) .( : الدرر السنية في الأجوبة النجدية لعبد الرحمن بن قاسم 6/165-174.)
7- كێشانى وێنه‌ و دروست كردنى گومه‌ز به‌سه‌ر گۆڕه‌كانه‌وه‌: پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) هه‌موو كاتێ هه‌وڵى ئه‌وه‌ى ئه‌دا كه‌ سه‌ر زه‌وى له‌ هه‌موو هۆكارێكى هاوه‌ڵ بڕيارده‌ران بۆ خواى په‌روه‌ردگار پاك بكاته‌وه‌، بۆيه‌ هاوه‌ڵه‌ به‌ڕێزه‌كانى ئه‌نارد كه‌ هه‌رچى گومه‌زێكى به‌رزو ديار هه‌يه‌ به‌سه‌ر گۆڕه‌كانه‌وه‌ تێكى بده‌ن وه‌ هه‌رچى وێنه‌يه‌ك هه‌يه‌ بيسڕنه‌وه‌، هه‌روه‌ك ( أبو الهياج الأسدي ) فه‌رمويه‌تى: علي بن أبي طالب (ڕه‌زای خوای لێبێت) پێمى فه‌رموو : ( ألا أبعثك على ما بعثني عليه رسول الله صلّى الله عليه وسلّم؟ ألا تدع تمثالاً إلا طمسته، ولا قبرًا مشرفًا إلا سويته ) مسلم ، كتاب الجنائز، باب الأمر بتسوية القبر 2/666. واتا: بتنێرم بۆ ئه‌و كاره‌ى كه‌ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ) منى بۆ نارد؟ هيچ بتێك نابێت ئيللا ئه‌بێت تێكى بده‌يت وله‌ ڕه‌گه‌وه‌ ده‌رى بكه‌يت، وه‌ هيچ گۆڕێكى به‌رز نابينيت ئيللا يه‌كسانى بكه‌ له‌ گه‌ڵ زه‌ويدا (ئه‌مه‌ كارى كارى فه‌رمانڕه‌واو كاربه‌ده‌ستانه‌ كه‌پێى هه‌ستن نه‌ك تاكه‌ كه‌س)، (موسڵمانى خۆشه‌ويست سوننه‌ت وايه‌ گۆڕه‌كان ته‌نها به‌ئه‌ندازه‌ى بستێك به‌رز بن نه‌ك زياتر )( ( عمدة القاري شرح صصحيح البخاري 13/161 ، شرح النووي على مسلم 3/389-391 ، و عون المبود شرح سنن أبي داود 7/205-207)) خۆ ئاماده‌كردن و ڕۆيشتن بۆ سه‌ر هه‌ر گۆڕو شوێنێك جگه‌ له‌ سآ مزگه‌وته‌ پيرۆزو پڕ له‌به‌ره‌كه‌ته‌كه‌ هۆكارێكه‌ بۆ شه‌ريك بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار، هه‌روه‌ك پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رمويه‌تى: ( لا تشدوا الرحال إلا إلى ثلاثة مساجد: مسجدي هذا، والمسجد الحرام، والمسجد الأقصى ) البخاري مع الفتح ، كتاب فضل الصلاة في مسجد مكة والمدينة 3/63، ومسلم بلفظه ، كتاب الحج ، باب سفر المرأة مع محرم إلى حج وغيره 2/976. واتا: خۆ ئاماده‌كردن وڕۆيشتن به‌تايبه‌تى بۆ هيچ مزگه‌وت و سه‌ر گۆڕو شوێنێك دروست نييه‌ ته‌نها بۆ مزگه‌وتى من (مزگه‌وتى مه‌دينه‌) مزگه‌وتى حه‌رام (كه‌عبه‌ى پيرۆزه‌) و مزگه‌وتى أقصى (قودسى پيرۆزه‌). ئه‌و نه‌هى و ڕێگرييه‌ى پێغه‌مبه‌ر ((صلی الله‌ علیه‌ وسلم) هه‌موو گۆڕو مه‌زارگه‌كان ئه‌گرێته‌وه‌ ، هه‌روه‌ك هاوه‌ڵانى به‌ڕێزى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) به‌و شێوه‌يه‌ له‌ فه‌رموده‌كانى تێگه‌يشتون، بۆيه‌ كاتێك أبو هريرة (ڕه‌زای خوای لێبێت) ڕۆيشت بو كێوى (طور)، پاش گه‌ڕانه‌وه‌ بصرة بن أبي بصرة الغفاري (ڕه‌زای خوای لێبێت) پێگه‌يشت ، پێى فه‌رموو: ئه‌ى أبو هريره‌ له‌ كوێوه‌ دێيته‌وه‌ ؟ فه‌رموى : له‌ كێوى (طور)ه‌وه‌ ، ئه‌ويش فه‌رمويه‌تى : پێش ئه‌وه‌ى بڕۆيشتيتايه‌ بگه‌يشتمايه‌ پێت نه‌م ئه‌هێشت بڕۆيت ، چونكه‌ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رمويه‌تى : ( لا تعمل المطي إلا إلى ثلاثة مساجد المسجد الحرام و مسجدي ومسجد بيت المقدس ) ) النسائي ، كتاب الجمعة، باب الساعة التي يستجاب فيها الدعاء يوم الجمعة 3/114، خۆ ئاماده‌كردن وڕۆيشتن به‌تايبه‌تى بۆ هيچ مزگه‌وت و سه‌ر گۆڕو شوێنێك دروست نييه‌ ته‌نها بۆ مزگه‌وتى من (مزگه‌وتى مه‌دينه‌) مزگه‌وتى حه‌رام (كه‌عبه‌ى پيرۆزه‌) و مزگه‌وتى أقصى (قودسى پيرۆز) .هه‌ر بۆيه‌ شيخ الإسلام إبن تيمية (ڕه‌حمه‌تى خواى لێبێت) فه‌رمويه‌تى: زانايان كۆ و يه‌كده‌نگن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى گه‌ر بێت و كه‌سێك له‌سه‌ر خۆى نه‌زر بكات كه‌ سه‌فه‌ر بكات بۆ لاى گۆڕه‌كه‌ى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) يان پێغه‌مبه‌رانى تر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) يان بۆ لاى گۆڕى پياوچاكان، ئه‌وه‌ نه‌زره‌كه‌ى له‌سه‌ر پێويست نابێت و نابێت جێ به‌جێى بكات، به‌ڵكو نه‌هى لێ ئه‌كرێت و ڕێگرى لێ ئه‌كرێت .( فتاوى ابن تيمية/234.1- زياره‌تى بيدعى و تازه‌ داهێنراو بۆسه‌ر گۆڕه‌كان هۆكارێكن بۆ هاوه‌ڵ بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار: چونكه‌ زياره‌ت كردنى گۆڕه‌كان دوو جۆرن :
جۆرى يه‌كه‌م: زياره‌ت و سه‌ردان كردنى گۆڕستان به‌ مه‌به‌ستى سه‌لام كردن له‌ مردووه‌كان و دوعاى خێر كردن بۆيان، هه‌روه‌ك كاتێك كه‌سێك ئه‌مرێت تۆش ئه‌چيت تا نوێژى له‌سه‌ر بكه‌يت، وه‌ كاتێك سه‌ردانى گۆڕستان ئه‌كه‌يت مه‌به‌ستت ياد كردنى مردن بێت \"به‌مه‌رجێك شدّ الرّحال نه‌بێت\" وه‌ كاتێك سه‌ردانى گۆڕستان ئه‌كه‌يت مه‌به‌ستت پێى جێ به‌جێكردنى سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) بێت.
جۆرى دووه‌م: زياره‌ت و سه‌ردانى شيركى و بيدعى(فتاوى ابن تيمية 1/233، والبداية والنهاية 14/123.ئه‌م جۆره‌ زياره‌ته‌ سێ جۆره‌
 1. كه‌سێك كاتێك زياره‌ت و سه‌ردانى گۆڕه‌كان ئه‌كات مه‌به‌ستى پێى داوا كردنه‌ له‌ مردوه‌كان (جا داواى خێرو خۆشى بێت يان داواى لابردنى نه‌خۆشى بێت يان داواى منداڵا كردن و.....) ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌ وه‌ك كه‌سانى بت په‌رست وان.
2: كه‌سێك كاتێك زياره‌ت و سه‌ردانى گۆڕه‌كان ئه‌كات مه‌به‌ستى پێى پاڕانه‌وه‌يه‌ له‌ خواى گه‌وره‌ به‌ مردوه‌كان، وه‌ك بلێت: خوايه‌ لێت ئه‌پاڕێمه‌وه‌ به‌ حه‌قى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ت (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ، يان خوايه‌ لێت ئه‌پاڕێمه‌وه‌ به‌ حه‌قى فڵان شێخ و پياو چاك، ئه‌م جۆره‌ سه‌ردانه‌و به‌و مه‌به‌سته‌ زياره‌ت و سه‌ردانێكى داهێنراوه‌ له‌ ئيسلامدا، به‌ڵام ئه‌و كاره‌ى نابێته‌ شيرك، وه‌ پێى ده‌رناچآ له‌ ئيسلام هه‌ر چۆن به‌ كارى يه‌كه‌ميان ده‌ر ئه‌چێت له‌ ئيسلام. هه‌ركه‌سێك گومانى وابێت پاڕانه‌وه‌ له‌ لاى گۆڕه‌كان گيرايه‌وه‌و وه‌ڵام دراوه‌يه‌، يان بڵێت پاڕانه‌وه‌ له‌لاى گۆڕه‌كان باشتره‌ وه‌ك پاڕانه‌وه‌ له‌ مزگه‌وتدا، ئه‌و كاره‌ به‌ يه‌كده‌نگى زانايان كارێك و گومانێكى خراپه‌ .( الدرر السنية في الأجوبة النجدية 6/165-174.
3 : نوێژ كردن له‌كاتى خۆر هه‌ڵ هاتن و خۆر ئاوابووندا يه‌كێكن له‌ هۆكاره‌كانى هاوه‌ڵ بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى نوێژ كردن له‌و كاته‌دا خۆ شوبهاندنه‌ به‌و كه‌سانه‌ى كه‌ سوجده‌ ئه‌به‌ن بۆ خۆر له‌و دوو كاته‌دا، پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رمويه‌تى: ( لا تحروا بصلاتكم طلوع الشمس ولا غروبها فإنها تطلع بين قرني شيطان ) صحيح مسلم ، كتاب صلاة المسافرين، باب الأوقات التي نهي عن الصلاة فيها ، 1/568، برقم 828.  واتا: مه‌گه‌ڕێن به‌دواى نوێژ كردندا (نوێژ مه‌كه‌ن) له‌و كاته‌ى كه‌ خۆرهه‌ڵدێت و له‌و كاته‌ى كه‌ ئاوا ئه‌بێت چونكه‌ خۆر له‌ نێوان هه‌ردوو شاخى شه‌يتاندا هه‌ڵدێت وده‌رئه‌كه‌وێت . موسڵمانى خۆشه‌ويست كورته‌ى ئه‌م باسه‌ ئه‌وه‌يه‌: ئه‌و هۆكارانه‌ى كه‌سه‌ر ئه‌كێشن بۆ شيه‌ريك بڕياردان بۆ خواى په‌روه‌ردگار: ئه‌و هۆكارانه‌ن كه‌ ڕێگه‌ن بۆ هاوه‌ڵ بڕياردان (شيركى گه‌وره‌ن) بۆ خواى په‌روه‌ردگار، وه‌ له‌و هۆكارانه‌ى كه‌ لێره‌دا باس نه‌كراون : وێنه‌ گرتن و كێشانى، وه‌ جێ به‌ جێ كردنى نه‌زر له‌ شوێنێك كه‌ بتى تێدا په‌رستراوه‌، يان جه‌ژنێك له‌ جه‌ژنه‌كانى سه‌رده‌مى نه‌زانى و بآ باوه‌ڕى تێدا ئه‌نجام درابێت، وه‌ جگه‌ له‌م هۆكارانه‌. الإرشاد إلى صحيح الاعتقاد، للعلامة الدكتور صالح الفوزان، ص54-70، 113-152.
نوسينى د. سعيد بن علي بن وهف القحطاني وه‌رگێڕانى  م.شاخوان جواد أحمد