چۆنیه‌تی نوێژى ته‌راويحله‌مانگی ڕه‌مه‌زان

چۆنیه تی نوێژى ته راويحله مانگی ڕه مه زان


1 ـ ڕێپێدانى ( مشروعيتهُ) :

كردنى نوێژى ته راويح به جه ماعه ت دورسته له به ر ئه و فه رمووده يه كه ( عائشه ) ـ ڕه زاى خواى لێبێت ـ ده يگێرێـته وه : " أَنَّ رَسُوڵ اللهِ (صلی الله علیه وسلم) خَرَجَ في جَوْفِ الليلِ فَصَلَّى في المَسْجِدِ ، وَصَلَّى رِجَالٌ بِصَلاتِهِ ، فَأَصْبَحَ النَّاسُ فَتَحَدَّثُوا ، فَاجْتَمَعَ أَكْثَرُ مِنْهُم ، فَصَلَّى فَصَلُّوا مَعَهُ ، فَأَصْبَحَ النَّاسُ فَتَحَّدثُوا فَكَثُرَ أَهْلُ المَسْجِدِ مِنَ الليلةِ الثَّالِثَةِ فَخَرجَ رسولُ اللهِ (صلی الله علیه وسلم)
فَصَلَّى بِصَلاتِهِ ، فَلَمَّا كَانَتْ الليلةُ الرابعة عَجَزَ المسجدُ عَنْ أهلِهِ حَتَّى خَرَجَ لِصَلاة الصُّبْحِ ، فَلَمَّا قَضَى الفَجْرَ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ فَتَشَهَّدَ ثُمَّ قالَ : " أَمَّا فَإِنَّه لَمْ يَخْفَ عَلَيَّ مَكَانَكُم وَلكني خَشِيْتُ أنْ تُفْرَضَ عَلَيْكُم فَتَعْجزُوا عَنْهَا " ، فَتُوفيَّ رَسولُ اللهِ (صلی الله علیه وسلم)
وَالأَمْرُ عَلَى ذَلِكَ (أخرجهُ البخاري : ( 3 / 220 ) رقم : ( 924 ) و ( 2012 ) ، و مسلم رقم : ( 761 )). واته : پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)
له ناوه ندى شه ودا ده رچوو نوێژى له مزگه وتدا كرد ، هه ندى له پياوان به نوێژه كه ى ئه وه وه نوێژيان كرد ، كه ڕۆژ بووه وه خه ڵكى باسيان لێوه كرد ، له شه وى دووه مدا له وان زياتر كۆ بووه وه ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)
نوێژى كرد و خه ڵكيش له گه ڵيدا ، كه ڕۆژ بووه وه خه ڵكى ديسان باسيان لێوه كرد ، و خه ڵكى ناو مزگه وته كه زۆر تر بوو له شه وى سێيه م ، كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)
ده ركه وت نوێژيان كرد به نوێژه كه يه وه ، به ڵام كه شه وى چواره م بوو مزگه وت رێىى خه ڵكى نه ده كرده وه ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)
ده رنه چو له ماڵ
تا كاتى نوێژى به يانى ئه نجا ده رچو بۆ نوێژى به يانى ، وه كاتێ نوێژى به يانى ئه نجامدا ڕووى تێ كردن و شايه تمانى هێناو پاشان فه رمووى : " سه رباره ت به من جێگاى ئێوه شاراوه نه بوو لێم ( واته : من ئاگادارم بووم كه ئێوه هاتوون بۆ مزگه وت ) ، به ڵام له وه ترسام له سه رتان فه رز بێت و پێتان ئه نجام نه درێ " وه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)
وه فاتى كرد و كار هه ر له سه ر ئه وه بوو .

به ڵام كه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)
گه ڕايه وه بۆ لاى خواى په روه ردگار خۆى و شه ريعه ت جيگير بوو ، و ترسى فه رز بوونى نه ما ، وه ڕێ پآدانى كردنى نوێژه كه ى به جه ماعه ت مايه وه به هۆى نه مانى هۆكاره كه ى ، چونكه هۆكار ده سورێته وه له گه لێ كرداردا به بوونى و نه بوونى ( العِلَّةُ تَدُورُ مَعَ المَعْلُولِ وُجُودَاً وَعَدَمَاً ) . تا خه ليفه ى هۆشمه ند و كارامه و لێهاتوو ( عمر بن الخطاب )( ڕه زای خوای لێبێت) ئه م سوننه ته ى زيندو كرده وه هه ر وه كو چۆن ( عبد الرحمن بن عبدٍ القاريُّ )( ) بتنوين ( عَبْدٍ ) ، و ( القاريُّ ) مشددة الياء ـ دون إضافة ـ انظر ( اللباب في تهذيب الأنساب ) : (3 / 6 ـ 7 ) لابن الأثير .) ده گێرێته وه و ده فه رمووێ : " له گه ڵ ( عمر بن الخطاب ) دا ( ڕه زای خوای لێبێت)
ده رچووم بۆ مزگه وت شه ويك له ڕه مه زاندا بينميان خه ڵكى كۆمه ل كۆمه ڵ جياوازن ، پياوى وا هه بوو بۆ خۆى نوێژى ده كرد ، وه پياوى واش هه بوو
كۆمه ڵيك له گه ڵيدا نوێژيان ده كرد ، جا ( عمر ) : فه رمووى : من وا ئه بينم ئه گه ر ئه وانه له سه ر يه ك قورئان خۆين كۆ بكرێنه وه باشتره ، پاشان ئه مه له دڵدا جێگير بوو و له سه ر ( أُبي بن كعب ) كۆى كردنه وه ، پاشان له شه وێكى تردا له گه لێدا ده رچووم و خه ڵكيش به نوێژى قورئان خوێنه كه يان نوێژيان ده كرد ، ( عمر ) فه رمووى : ئه مه باشترين بيدعه يه * ، وه ئه و نوێژه ى كه له سه رى ده خه ون ( واته : دواى هه ستان له خه و نوێژى ته راويح بكات ) چاكتره له وه ى كه يه ك سه رى پآى هه ڵ ده ستن ( دواى نوێژى عيشا ) ، جا خه ڵكى له سه ره تاى شه ودا ( واته : دواى نوێژى عيشا ) هه ڵدستان بۆ نوێژى ته راويح (أخرجهُ البخاري : ( 4 / 218 ) رقم : ( 2010 )) .

2 ـ ژماره ى ڕكاته كانى :

خه ڵكى جياوازن له ديارى كردنى ڕكاته كانى ، ووته ى گونجا و بۆ رێنمووى پێغه مبه ر محمد (صلی الله علیه وسلم)
ئه وه يه كه هه شت ركات بێ جگه له ويتره كان ، له به ر فه رمووده ى ( عائشه ) ـ ڕه زاى خواى لێبێت ـ كه فه رموويه تى : " مَا كَانَ النَّبيُّ (صلی الله علیه وسلم)
يَزِيْدُ في رَمَضَان وَلا في غَيْرِهِ عَلَى إِحْدَى عَشْرَة رِكْعَةٍ " (أخرجهُ البخاري : ( 3 / 16 ) رقم : ( 1147 ) و ( 2013 ) ، ومسلم رقم : ( 736 )).

* براى موسوڵمان :

أ ـ مه به ستى عمر (ڕه زای خوای لێبێت)له ڕسته ى " نعمت البدعه هژه " ئه وه نىيه كه كرداره كه ى عمر (ڕه زای خوای لێبێت)بيدعه بێت له زاراوه ى شه رعدا ، چونكه هه ر وه كو ئاشكرايه بيدعه : شتێكى تازه يه ده خرێته سه ر ئايينى ئيسلامى پيرۆز و هيچ بنه وايه كى له قورئان يان له سوننه ته كانى پێغه مبه ردا (صلی الله علیه وسلم)نىيه ، به ڵام كرده وه كه ى عمر (ڕه زای خوای لێبێت)بنه واى هه يه له سوننه تى پێغه مبه ردا (صلی الله علیه وسلم)به ڵام له ترسى فه رز بوونى وازى لێهێناوه ، وه كه ترسى فه رز بوونى نه ما عمر ئه و سوننه ته ى زيندوو كرده وه .

ب ـ به كار هێنانى زاراوه ى ( بيدعه ) له لايه ن عمره وه به كار هێنانێكى زمانه وانيه و هيچى تر ، جا به ئاگه به له ووته ى ئه و كه سانه ى كه ده ڵێن : ئه مه به ڵگه يه له سه ر ئه وه ى كه ( بيدعه ى حه سه نه ) له ئاييندا هه يه !!! چونكه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى : " كُلُّ بدعةٍ ضلالة ، وكل ضلالة في النار " . خواى په روه ردگار پارێزه رى من و ئێوه يش بێت له گومڕايى و گومڕا بووان و گومڕاكه ران . بڕوانه كتێبى : ( علم أصول البدع ) ل : ( 126 ـ 129 ) نووسينى : علي حسن الحلبي ، و ( البدعة وأثرها السيء في الأمة ) ل : ( 22 ـ 24 ) نووسينى : سليم الهلالي . قال الحافظ ـ رحمه الله ـ في (الفتح) (4/54) : ((هذا مع كونها أعلم بحال النبي (صلی الله علیه وسلم) ليلاً من غيرها)) . واته : ئه مه له گه ڵ ئه وه يشدا كه زاناترين كه سه به حاڵى پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) له شه ودا له جگه له خۆى .واته : پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)
له يازده ركات زياترى نه ده كرد له ڕه مه زاندا و جگه له ڕه مه زانيش دا . ووته كه ى ( عائشه ) ـ ڕه زاى خواى لێبێت ـ له گه ڵ فه رمووده ى (جابر بن عبدالله) دا ( ڕه زای خوای لێبێت)
يه ك ده گرنه وه ، كه ده گێرێته وه : " أَنَّ النَّبيَّ (صلی الله علیه وسلم)
أَحْيَى بِالنَّاسِ لَيْلَةً في رَمَضَان ، صَلَّى ثَمَاني رَكَعَاتٍ وَأَوْتَرَ " (أخرجهُ لبن حبان في ( صحيحه ) رقم : ( 920 ) ، والطبراني في ( الصغير ) ص : ( 108 ) ، وابن نَصْر في ( قيام الليل ) ص : ( 90 ) . وسندهُ حسنٌ في الشواهد ) . واته : پێعه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)
شه وێكى ڕه مه زانى زيندوو كرده وه له گه ڵ خه ڵكدا هه شت ركات نوێژى كردوو پاشان ويتره كانى كرد . هه روه ها كاتێك ( عمر بن الخطاب ) ئه م سوننه ته ى زيندوو كرده وه خه ڵكى له سه ر يازده ركات كۆ كرده وه به پێى سوننه تى ( صحيح ) هه ر وه كو ئيمامى ( مالك ) : ( 1 / 115 ) بة ( سَنَد ) ێكى ( صحيح ) له ڕێگه ى ( محمد بن يوسف ) لة ( السائب بن يزيد ) ده گرێـته وه كه فه رموويه تى : " ( عمر بن الخطاب ) فه رمانى به ( أُبى بن كعب ) و ( تميم الداريَّ ) كرد كه پێش نوێژى خه ڵكى بكه ن به يازده ركات ، فه رمووى : قورئان خوێنه كان له سوره ته (100) سه د ئه يه تيه كانيان ده خوينده وه ، به شێوه يه ك خۆمان به گالۆكه كانه وه ڕاده گرد له به ر درێژى وه ستان ، و وبڵاوه مان لێ نه ده كرد تا كاتى سه ره تاى ده ركه وتنى فه جر " . وه ( يزيد بن خصيفه ) پێچه وانه يه تى و فه رموويه تى " به بيست ركات " به ڵام ئه مه ( شاژه ) چونكه ( محمد بن يوسف ) ( أوثق ) تره له (يزيد بن خصيفة) ، وه به هاوشێوه كانى ئه مه ناوترێت ( زيادة الثقة ) ىه كه وه رده گيرێ ، چونكه ( زيادة الثقة ) پێچه وانه كردنى تێدا نىيه ، به ڵكو زياده ى ( علم ) ى تێدايه له سه ر ئه وه ى كه ( ثقة ) ى يه كه م گێراويه يته وه ، هه روه كو له ( فتح المغيث ) دا : ( 1 / 199 ) هاتووه وه له (محاسن الاصطلاح) دا : ( ص 185 ) وه له ( الكفاية ) دا : ( ص 424 ـ 425 ) هاتووه ، پاشان ئه گه ر ڕيوايه تى ( يزيد ) ( صحيح ) بێ ئه وا كرده وه يه و ڕيوايه تى ( محمد بن يوسف ) ووته يه ، ووته ش پێشخراوه له سه ر كرده وه [ القولُ مُقدمٌ على الفعلِ ، كما هو مقرر في علم أصول الفقه ] . هه روه ها ( عبدالرزاق ) له ( المصنف ) دا : ( 7730 ) لة ( داود بن قيس ) و وجگه له ويش له ( محمد بن يوسف ) له ( السائب بن يزيد ) ه وه ده يگێريته وه : " كه ( عمر ) خه ڵكى كۆ كردوه ته وه له ڕه مه زاندا به ئيمامه تى ( أُّبَي بن كعب ) وه به ئيمامه تى ( تميم الداري ) له سه ر بيست و يه ك ركات ، وه له و سوره تانه يان ده خوێند كه له (100) سه د ئايه تيه كان بوون ، وه نزيك ده ركه وتنى فه جر بڵاوه يان لێ ده كرد . به ڵام ئه م ڕيوايه ته پێچه وانه ى ئه وه يه كه (مالك) له (محمد بن يوسف) له (السائب بن يزيد) ده يگێرێته وه ، وه ڕواڵه تى (إسناد)ى ڕيوايه ته كه ى (عبدالرزاق) (صحيح)ة ، چونكه هه موو ، (رجال)ه كانى (ثقات) ن . وه هه ندێكيان ئه م ڕيوايه ته ى كردۆته به ڵگه به گومانى ئه وه ى كه فه رمووده كه ى ( محمد بن يوسف ) ( مضطرب ) ه ، ئه وه ش بۆ به لاخستنى ( محمد بن يوسف ) و رێگه خۆش كردن بۆ ووته يان به بيست ركاتى فه رمووده كه ى ( يزيد بن خصيفة ) . به ڵام ئه م گومانه ڕه ت ده كرێـته وه ، چونكه فه رمووده ى (مضطرب) ئه و فه رمووده يه يه كه له لايه ن يه ك ڕاويه وه دووجار يان زياتر ، يان له لايه ن دوو ڕاويه وه به چه ند ڕوويه كى جياواز و نزيك له يه ك و يه كسان بێ ئه وه ى يه كێكيان له وى تريان باشتر دابنرێت ده گێڕرێته وه (تدريب الراوي : ( 1 / 262 ) .) . ئه م مه رجه ش بوونى نيه له فه رمووده ى (محمد بن يوسف )دا چونكه ڕيوايه تى (مالك) (أرجح) تره له ڕيوايه تى (عبدالرزاق) به هۆى (حفظ)ه وه . ئه م پێشه كيه مان ووتووه بۆ سه لماندنى بێ گه ردى (إسناد)ي (عبد الرزاق) لة (العلل) به ڵام كار پێچه وانه ى ئه وه يه ، ڕوون كردنه وه شى به م پێيه يه :

أ ـ ئه وانه ى كه كتێبى (المُصَنَّف) يان گێراوه ته وه له (عبدالرزاق)ه وه زياد له يه ك كه سن ، يه كێك له وانه : (إسحاق بن إبراهيم بن عباد الدَّبَري) ة .

ب ـ ئه م فه رمووديه له گێرانه وه ى (الدَّبَري) يه له ( عبدالرزاق ) ه وه ، وه ئه وه كتێبى( الصوم ) ى گێراوه ته وه (المُصَنَّف : ( 4 / 153 ) .) .

ج ـ ( الدَّبَري ) كاتێك نووسراوه كانى ( عبدالرزاق ) ى لێوه بيستووه كوڕێكى حه وت ساڵان بووه (ميزان الإعتدال : ( 1 /181 )) .

د ـ (الدَّبَري) خاوه نى فه رمووده نه بووه و پياوى ئه م گۆڕه پانه ش نه بوو (ميزان الإعتدال : ( 1 / 181 ) 9) .

هـ ـ بۆيه هه ڵه ى زۆر بووه له گێرانه وه كانى له ( عبدالرزاق )ه وه ، وه زۆر فه رمووده ى ( منكر )ى له ( عبدالرزاق ) ه وه گێراوه ته وه ، وه هه ندێك له زانايان هه ڵه كانى ( الدَّبَري ) و گۆرينه كانى يان ( تصحيفاتهُ ) كۆ كردۆته وه له ( المصنف ) ى ( عبدالرزاق ) (ميزان الإعتدال : ( 1 / 181 )) . له وه ى پێشووش ئاشكرا ده بێت كه ئه م ڕيوايه ته ( منكر )ه چونكه ( الدَّبَري ) پێچه وانه ى له خۆى ( أوثق ) ترى كردووه ، وه ئه وه ش كه دڵ بۆى ئارام بگريت ئه وه يه كه ئه م فه رمووده يه له گۆڕينه كانێتى ، له يازده ركاته وه ، ئه وه شت زانى كه گۆرينى زۆره
. بۆيه ئه م ڕيوايه ته ( منكر )ه و گۆڕاوه ، بۆيه كردنه به ڵگه ى به لا ده نرێت ، وه ئه وش جێگيره له سوننه تى ( صحيح ) ه وه كه ده گێرێته وه له ( الموطأ ) : ( 1 / 115 ) به ( سند )يكى ( صحيح ) له ( محمد بن يوسف ) له ( السائب بن يزيد ) ه وه ، جا به ئاگا به

.

نووسينى :سليم الـهلالـي و علي حسن علي عبد الـحميد

وه رگێڕانىمامۆستا عدنان بارام


~~~~~~~~~~~~~~~~~~~