|
فەرموودەعه‌قیده - بیروباوەڕی ڕاستڕوونکردنەوەی شەرعیبەهەشت و دۆزەخبیدعە و داهێنراوەکانبابەتی گشتی + وته‌ی زانایان و دانایان پەروەردە و خێزانبابەتی عەرەبیتاوان و حەرامکراوەکاننزا و پاڕانەوەژیاننامه و ڕووداو و بەسەرهاتەکانمانگی ره‌مه‌زانگۆشەی فه‌توا
|
هۆكاره‌كانی به‌ڕه‌كه‌ت له ماڵه‌كاندا هۆكاره‌كانی به‌ڕه‌كه‌ت له ماڵه‌كاندا
بسم الله كردن و زیكر و یادی خوا كردن پێغه‌مبه‌ری خوا صلی الله علیه وسلم فه‌رمویه‌تی : ( إِذَا دَخَل الرَّجُل بَيتَه ، فَذَكَرَ اللهَ – تَعَالَى - عِندَ دُخُولِهِ ، وَعِندَ طَعَامِهِ ، قَالَ الشَّيطَانُ لِأَصْحَابِهِ : لاَ مَبِيتَ لَكُم وَلاَ عَشَاءَ ، وَإِذَا دَخَلَ فَلَم يَذْكُر الله – تَعَالَى - عِندَ دُخُولِهِ ، قَالَ الشَّيطَان : أَدْرَكْتُمُ المَبِيت ؛ وَإِذا لَمْ يَذْكُرِ اللهَ – تَعَالَى - عِندَ طَعَامِه ، قالَ : أَدرَكتُم المَبِيتَ وَالعَشَاءَ ) رواه مسلم . واته : كاتێك پیاو ده‌چێته‌وه ماڵه‌وه ؛ بسم الله و یادی خوا بكات له‌كاتی چوونه ژووره‌وه و له‌كاتی خواردنی ؛ شه‌یتان به هاوه‌ڵانی ده‌ڵێت : له‌م ماڵه نه‌شوێنی مانه‌وه‌تان بۆ هه‌یه ؛ وه نه‌خواردنتان بۆ هه‌یه ؛ وه ئه‌گه‌ر له‌كاتی چوونه ژووره‌وه‌ی یادی خوا نه‌كات ؛ ئه‌وا شه‌یتان ده‌ڵێت : شوێنی مانه‌وه‌تان ده‌ست كه‌وت ؛ وه ئه‌گه‌ر له‌كاتی خواردنی یادی خوای نه‌كرد ؛ ئه‌وا شه‌یتان ده‌ڵێت : شه‌وێنی مانه‌وه و خواردنیشتان ده‌ست كه‌وت .
ئه‌نجامدانی نوێژه‌كان له‌كاتی خۆیدا خوای په‌روه‌ردگار فه‌رمویه‌تی : ( وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا ۖ لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا ۖ نَحْنُ نَرْزُقُكَ ۗ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَىٰ ) . طه : 132 . واته : ئه‌ی موحه‌ممه‌د (صلی الله علییه وسلم) فه‌رمان بكه به ئه‌ندامانی خێزانه‌که‌ت به نوێژ کردن و خۆشت خۆڕاگر و به‌رده‌وام به له‌سه‌ر به‌جێ هێنانی ؛ ئێمه داوای ڕۆزیت لێ ناکه‌ین به‌ڵکو ئێمه ڕزق و ڕۆزی تۆ ده‌ده‌ین ؛ وه سه‌ره‌نجامی چاك بۆ پارێزکاران و خواناسانه .
خوێندنه‌وه‌ی قوڕئانی پیرۆز پێغه‌مبه‌ری خوا صلی الله علیه وسلم فه‌رمویه‌تی : ( اقرؤا سورة البقرة فإن أخذها بركة وتركها حسرة ولا تستطيعها البطلة ) . (مسلم : 804) . واته : سوڕه‌تی به‌قه‌ڕه بخوێننه‌وه چونكه به‌ڕاستی خوێندنه‌وه و وه‌رگتن و كرده‌وه پێكردنی خێر و به‌ره‌كه‌ته ؛ وه وازهێنان لێی مایه‌ی په‌شیمانییه ؛ وه سحر باز و جادووگه‌ران توانای ئه‌و سوڕه‌ته‌یان نیه به‌رگه‌ی ناگرن .
ته‌قوا و خۆپارێزی له‌تاوان خوای په‌روه‌ردگار فه‌رمویه‌تی : ( وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَٰكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ ) . الأعلراف : 96 . واته : ئه‌گه‌ر دانیشتوانی شاره‌کان باوه‌ڕیان بهێنایه و خۆیان بپاراستایه (له قه‌ده‌غه کراوه‌کانی خوا) به‌ڕاستی ده‌رگای به‌ره‌کاتی ئاسمان و زه‌ویمان بۆ ده‌کردنه‌وه ؛ به‌ڵام بڕوایان نه‌هێنا (به پێغه‌مبه‌ره‌که‌یان) ئینجا ئه‌وانمان گرت و سزامان دان به‌هۆی ئه‌و خراپانه‌وه‌ی ده‌یان کرد . كۆبوونه‌وه له‌سه‌ر خواردن هاوه‌ڵێكی به‌ڕێز هاته‌لای پێغه‌مبه‌ری خوا صلی الله علیه وسلم فه‌رمووی : يا رسول اللهِ ، إِنَّا نَأْكُلُ وَلا نَشْبَعُ . قَالَ : ( فَلَعَلَّكُمْ تَفْتَرِقُونَ ؟ ) قَالُوا : نَعَمْ . قَالَ : ( فَاجْتَمِعُوا عَلَى طَعَامِكُمْ ، وَاذْكُرُوا اسْمَ اللهِ عَلَيْهِ ، يُبَارَكْ لَكُمْ فِيهِ ) . رواه أبو داود وابن ماجه ، وحسنه الألباني . واته : ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم – ئێمه كاتێك خواردن ده‌خۆین تێرنابین ؟ پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم – فه‌رمووی له‌وانه‌یه ئێوه به‌یه‌كه‌وه نان نه‌خۆن ؟ پیاوه‌كه فه‌رمووی : به‌ڵێ ؛ پێغه‌مبه‌ری خوا - صلی الله علیه وسلم – فه‌رمووی : له‌سه‌ر خواردنتان كۆببنه‌وه و به‌یه‌كه‌وه خواردن بخۆن ؛ وه بسم الله بكه‌ن ؛ ئه‌وكات خوای په‌روه‌ردگار به‌ره‌كه‌ت ده‌خاته ناو خواردنتان .
به‌یانی زوو ده‌رچوون له‌ماڵه‌وه بۆ به‌ده‌ست هێنانی ڕزق پێغه‌مبه‌ری خوا – صلی الله علیه وسلم فه‌رمویه‌تی : اللهم بارك لأُمتي في بكورها ، وفي اللفظ الآخر : بُورك لأُمَّتي في بكورها . رواه أَبو داود والترمذيُّ وَقالَ: حديثٌ حسن . واته : خوایه به‌ره‌كه‌تی ئوممه‌ته‌كه‌م بخه‌یته به‌یانی زووه‌وه ؛ وه له فه‌رموده‌یه‌كی تردا هاتووه فه‌رمویه‌تی : به‌ره‌كه‌تی ئوممه‌ته‌كه‌م له به‌یانی زوودایه . سه‌حابه‌یه‌كی به‌رێز به‌ناو سه‌خری كوڕی وه‌داعه - ڕه‌زای خوای لێبێت – به‌كرده‌وه كردنی به‌م فه‌رمووده‌یه خوای په‌روه‌رگار به‌ره‌كه‌تێكی زۆری خسته ناو بازرگانیه‌كه‌یی و ماڵێكی زۆر ی به‌ده‌ست هێنا .
پشت به‌ستن به‌خوای په‌روه‌ردگار خوای په‌روه‌ردگار فه‌رمویه‌تی : (وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّـهِ فَهُوَ حَسْبُه ) . الطَّلَاقِ:2 -3 . واته : هه‌ركه‌سێك پشت به‌خوا ببه‌ستێت ئه‌وا خوابه‌سه بۆی له‌هه‌موو شتێكدا . وه پێغه‌مبه‌ری خوا – صلی الله علیه وسلم فه‌رمویه‌تی : ( لَوْ أَنَّكُمْ تَوَكَّلْتُمْ عَلَى اللَّهِ حَقَّ تَوَكُّلِهِ لَرَزَقَكُمْ كَمَا يَرْزُقُ الطَّيْرَ، تَغْدُوا خِمَاصاً وَتَرُوْحُ بِطَاناً ) . حديث صحيح . واته : ئه‌گه‌ر ئێوه به‌ڕاست پشت به‌خوا ببه‌ستن ئه‌وا خوای په‌روه‌ردگار رزقتان پێ ده‌به‌خشێت وه‌ك چۆن به به‌باڵنده ده‌به‌خشێت ؛ باڵنده كاتێك به‌یانی زوو له‌هێلانه‌كه‌ی ده‌چێته ده‌ره‌وه به‌زگێكی خاڵی و برسیه‌وه ؛ خوای په‌روه‌ردگار رزقی پێ ده‌به‌خشێت و ئێواره به زگێكی پڕ و تێره‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه ناو هێلانه‌كه‌ی .
ڕاست گۆیی له‌كڕین و فرۆشتندا پێغه‌مبه‌ری خوا – صلی الله علیه وسلم – فه‌رمویه‌تی : « البَيِّعَانِ بِالْخِيَارِ مَا لَمْ يَتَفَرَّقَا ، فَإِنْ صَدَقا وَبيَّنَا بُورِكَ لَهُمَا فِي بَيْعِهِمَا ، وَإِنْ كَتَمَا وَكَذَبَا مُحِقَتْ بَرَكَةُ بَيْعِهِمَا » . متفق عليه . واته : كڕیاڕ و فرۆشیار به‌كه‌یفی خۆیانن له هه‌ڵبژاردبن و ڕازی بوون به‌كڕین و فرۆشتنه‌كه به‌و مه‌رجه‌ی له‌یه‌كتر جیانه‌بووبنه‌وه ؛ جا هه‌ركاتێك له‌كاتی كرین و فرۆشتنیادا ڕاستگۆبوون و كه‌م و كوڕیه‌كانیان ڕوون كرده‌وه ئه‌وا به‌ره‌كه‌ت ده‌كه‌وێته كڕین و فرۆشتنه‌كه‌یان ؛ به‌ڵام ئه‌گه‌ر عه‌یب و كه‌م و كوڕیه‌كان بشارنه‌وه و درۆبكه‌ن ئه‌وا به‌ره‌كه‌ت لاده‌درێت له كڕین و فرۆشتنه‌كه‌یان .
ماڵ به‌خشین خوای په‌روه‌ردگار فه‌رمویه‌تی : قُلْ إِنَّ رَبِّي يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَهُ ۚ وَمَا أَنْفَقْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ ۖ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ . سبأ : 39 . واته : ئه‌ی پێغهمبهر صلی الله علیه وسلم) پێیان بڵێ : به‌ڕاستی په‌روه‌ردگارم ڕزق و ڕۆزی ده‌به‌خشێت به هه‌رکه‌س له به‌نده‌کانی یا لێی ده‌گرێته‌وه ، ئێوه‌ش هه‌ر شتێك ده‌به‌خشن ئه‌و زاته پێتان ده‌به‌خشێته‌وه - به باشتر و زیاتر - ؛ چونکه ئه‌و خوایه چاکترین ڕزق و ڕۆزیی به‌خشه . وه پێغه‌مبه‌ری خوا – صلی الله علیه وسلم – فه‌رمویه‌تی : ( مَا نَقَصَ مَالُ عَبدٍ مِن صَدَقَةٍ ) . رواه الترمذي وقال: حديثٌ حسنٌ صحيحٌ . واته : ماڵی هیچ به‌نده‌یه‌ك به به‌خشیك كه‌م ناكات – به‌ڵكو زیاد ده‌كات و به‌ره‌كه‌ت دار ده‌بێت - .
جێ به‌جێ كردنی په‌یوه‌ندی خزمایه‌تی پێغه‌مبه‌ری خوا – صلی الله علیه وسلم – فه‌رمویه‌تی : ( مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُبْسَطَ له فِي رِزْقِهِ ، وأَنْ يُنْسَأَ لَهُ فِي أَثَرِهِ , فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ ) . أَخْرَجَهُ الْبُخَارِيُّ . واته : هه‌ركه‌سێك پێی خۆشه ڕزقی زۆر فراوان بێت ؛ وه ته‌مه‌نی درێژبێت ؛ ئه‌وا با سه‌ردانی خزم و كه‌س و كاری بكات .
شوكر و سوپاسگوزاری كردنی خوای په‌روه‌ردگار خوای په‌روه‌ردگار فه‌رمویه‌تی : ( .. لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ ۖ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ ) . ابراهيم : 7 . واته : ئه‌گه‌ر سوپاسگوزارو شوکرانه بژێر بن ، ئه‌وا ڕزق و ڕۆزی و نازو نیعمه‌تتان به‌سه‌ردا ده‌ڕێژێنم و زیادی ده‌که‌م ، به‌ڵام : ئه‌گه‌ر ناشوکر بن ، به‌ڕاستی ئه‌و کاته ئیتر تۆڵه و سزای من زۆر به ئازار ده‌بێت .
ته‌وبه كردن و داوای لێ خۆشبوون كردن له‌خوای په‌روه‌ردگار خوای په‌روه‌ردگار- له‌باسی پێغهمبهر نوح و گه‌له‌كه‌ی - فه‌رمویه‌تی : ( فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا . يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا . وَيُمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَيَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَيَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهَارًا ) . نوح : 10 – 12 . واته : به‌رده‌وام پێم ده‌گوتن ، ئێوه داوای لێخۆشبوون له په‌روه‌ردگارتان بکه‌ن چونکه به‌ڕاستی ئه‌و زاتێکی لێخۆشبووه ؛ بارانتان به لێزمه بۆ ده‌بارێنێت ؛ وه ماڵ و سامان و نه‌وه‌تان پێ ده‌به‌خشێت ، هاوڕێ له‌گه‌ڵ باخ و باخاتدا ، ڕوبارو چه‌م و جۆگه‌تان بۆ به‌دی ده‌هێنێت .
خۆبه‌دوورخستن له ریبا - سوو خوای په‌روه‌ردگار فه‌رمویه‌تی : ( يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ ۗ ... ) . البقرة : 276 . واته : خوا ، ( ریبا – سوو ) ، ته‌فروتونا ده‌کات و به‌ره‌که‌تی لێ هه‌ڵده‌گرێت ، به‌ڵام پاداشتی خێر و سامان به‌خشین بره‌وی پێ ده‌دات و به‌ره‌که‌تی تێ ده‌خات .
وه‌رگێڕانی : مامۆستا هه‌ڵگورد گه‌ڵاڵه‌یی . 21 / 1 / 2021 |
