سيفاته‌ ڕه‌هاو ته‌واوه‌كانى خواى په‌روه‌ردگار هيچ كه‌س په‌ى پێ نابات

سيفاته ڕه هاو ته واوه كانى خواى په روه ردگار هيچ كه س په ى پێ نابات (إحاطة) ، به ڵام بۆ زياتر ڕون بونه وه ى گه وره يى ده سه ڵاتى چه ند نمونه يه ك باس ده كه ين

1-خواى په روه ردگار تاك و ته نهايه به په رستراوێتى: هيچ كه سێك شايسته ى په رستن نييه ته نها خواى تاك و ته نها نه بێت ، ئه و خوايه ى كه هه ميشه زيندووه و مردنى به سه ردا نايات، ئه و خوايه ى كه پارێزه رى هه موو شتێكه و خۆى به خۆى ڕاوه ستاوه و پێويستى به هيچ يه كێك له دروست كراوه كانى نييه و بێ پێويسته لێيان، به ڵكو هه موو دروست كراوه كانى پێويستيان پێيه تى له هه موو شتێكدا، وه له ته واوى ژيان و هه ميشه زيندووييه كه ى ئه وه يه كه نه خه وو نه خه وه نوسكێى به سه ردا نايات، وه هه موو ئه وانه ى كه له ئاسمانه كان و زه ويدايه به نده ى ئه ون و له ژێر توانا و ده سه ڵاتى ئه ودان ، هه روه ك خواى په روه ردگار فه رمويه تى: (إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آَتِي الرَّحْمَنِ عَبْدًا لَقَدْ أَحْصَاهُمْ وَعَدَّهُمْ عَدًّا )(مريم: 93-94) واتا: هه رچى دروست كراو له ئاسمانه كان وزه ويدايه له ڕۆژى قيامه تدا ئه گه ڕێنه وه بۆ لاى خواى په روه ردگار به مل كه چى و به ندايه تيه وه و دان نان به په رستراوێتى خواى په روه ردگار، وه بآ گومان خواى په روه ردگار ئاگاى له ژماره ى هه موو به نده كانێتى و هيچيان له خواى په روه ردگار وون نابن . وه له ته واوه تى موڵك و ده سه ڵات و گه وره يى خۆيه تى كه شه فاعه ت و تكاكردنى هيچ كه س سودى نييه تا خۆى ڕێگه ى پێ نه دات، هه موو خاوه ن پله و پايه و تكاكاران به نده ى خواى په روه ردگارن، ناتوانن شه فاعه ت و تكا بكه ن تا ڕێگه يان پێ نه دات، وه خواى په روه ردگار
ڕێگه به هيچ كه س نادات تا شه فاعه ت و تكا بكات تا خۆى لێى ڕازى نه بێت، وه زانيارى و عيلمى خواى په روه ردگار ده وره ى هه موو بونه وه رانى داوه ، وه هيچ كه سێك ناتوانێت ئاگاى له زانيارى و عيلمى خواى په روه ردگار هه بێت مه گه ر كه سانێك خۆى ئاگاداريانى كردبێته وه (وه ك پێغه مبه ران (صلی الله علیه وسلم) وه هه ر له گه وره يى خۆيه تى كه كورسييه كه ى هێنده ى ئاسمانه كان و زه وى فراوانه ، وه ئاسمانه كان و زه وى پاراستووه به هه موو بونه وه رانه وه كه تيايدان، وه پاراستنيان هيچ بارگرانى و قورسى نييه به لاى خواى په روه ردگاره وه ، به ڵكو زۆر سوك و ئاسانه به لايه وه ، سه ركه وتوو زاڵه بۆ ئه نجام دانى هه ر كارێك كه خۆى ويستى لێيه تى ، به رزو بڵنده به زاتى خۆى به سه ر دروست كراوه كانيدا، وه به رزو بڵنده به گه وره يى و سيفاته كانى، ئه و خوايه به رزو بڵنده ى كه سه ركه وتوو بڵنده به سه ر هه موو دروست كراوه كانيدا وه هه موو دروست كراوه كانى مل كه چ بوونه بۆى ، ئه و خوايه ى كه هه موو سيفاتێكى گه وره يى و به رزى هه يه ، وه ئه وه ى به ڵگه بێت له سه ر بوونى ئه م هه موو سيفاته به رزو گه ورانه بۆ خواى په روه ردگار
فه رموده ى خواى په روه ردگاره كه فه رمويه تى: (اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ )(البقرة: ٢٥٥) (اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ) واتا: خواى په روه ردگار ئه و خوايه يه كه هيچ په رستراوێكى حه ق و ڕاستى تر نييه جگه له خۆى( لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ) خوايه كه نه خه وو نه خه وه نوسكێ نايباته وه ، ئه وه ش له ته واوى گه وره يى و به ده سه ڵاتيه تى كه هه ميشه به ئاگايه . (لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ) خوايه كه هه رچى موڵك و سامان و ده سه ڵاتى ئاسمانه كان و زه وى هه يه هى خۆيه تى .( مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ) كێ هه يه تكاو شه فاعه ت بكات له لاى تا ئه و ڕازى نه بێت و ڕێگه ى پێنه دات؟( يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ)خواى په روه ردگار خوايه كه زانيارى ته واوى هه يه و ئاگاى له هه موو ئه و شتانه ى كه ڕوويان داوه يان ڕوويان نه داوه هه يه ، وه ئاگاى له هه موو هه ڵس و كه وت و جوڵه ى سه ره تاو كۆتاو نهێنى و ئاشكراى هه موو به نده كانى هه يه .( وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ) هيچ كه س له دروستكراوه كانى زانياريان نيه به زانيارى خواى په روه ردگار مه گه ر ئه وه ى خۆى بيه وێت فێريان بكات (وه ك وه حى بۆ پێغه مبه ران (عليهم الصلاة والسلام). (وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا ) كورسى خواى په روه ردگار فراوانى و گه وره يى به ئه ندازه ى فراوانى ئاسمانه كان و زه وييه ، به ڕێوه بردن و پاراستنيان لاى خواى په روه ردگار هيچ قورسى و گرانيه كى تێدا نييه . (وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ) خواى په روه ردگار زۆر بڵندو به رزو گه وره يه .

2- خواى په روه ردگارئه و په رستراوه يه كه هه مووشتێك مل كه چن بۆ ده سه ڵات و گه وره ييه كه ى، وه هه موو دروست كراوه كان به گشتى: بێ گيان و ئاژه ڵ و مرۆڤ و جنۆكه و فريشته كان گه ردن كه چ و خۆ به ده سته وه داون بۆ خواى په روه ردگار، هه روه ك خواى په روه ردگار فه رمويه تى :( وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَإِلَيْهِ يُرْجَعُونَ )(آل عمران: ٨٣) واتا: ئه وه ى له ئاسمانه كان و زه ويدايه ته سليمى خواى په روه ردگار بوونه و له ژێر ده سه ڵاتى ئه ودان جا به خۆشى و حه زى خۆيان بێت يان نا ، موسڵمان به دڵ و لاشه ى ته سليمى خواى په روه ردگار بووه و بێ باوه ڕيش به لاشه ته سليمى خواى په روه ردگار بووه ، وه له ڕۆژى قيامه تدا گه ڕانه وه ته نها بۆ لاى خواى په روه ردگاره .

3- خواى په روه ردگار ئه و په رستراوه يه كه هه موو سودو قازانج و زيانێكى به ده سته ، ئه گه ر هه موو دروست كراوه كانى خواى په روه ردگار كۆ ببنه وه تا سود به يه كێك له دروست كراوه كانى بگه يه نن ناتوانن سودو قازانجى پێ بگه يه نن مه گه ر خواى په روه ردگار بۆى نوسيبَێت تا ئه و سوده ى پێ بگات، وه ئه گه ر هه موو دروست كراوه كانى كۆ ببنه وه تا زيانێك به يه كێك له دروست كراوه كانى بگه يه نن ناتوانن زه ره رو زيانى پێ بگه يه نن ( ئه گه ر بچوكترين زيانيش بێت) گه ر خواى په روه ردگار ويستى لێ نه بێت ئه و زيانه ى پێ بگات: (وَإِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ )(يونس: ١٠٧) واتا: تۆ ئه ى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)
ئه گه ر خواى په روه ردگار بيه وێت توشى ناڕه حه تيه كت بكات هيچ كه س ناتوانێت له سه رتى لابه رێت ته نها خۆى نه بێت، وه ئه گه ر بيه وێت توشى خێرو خۆشيه كت بكات هيچ كه س ناتوانێت و ڕێگر نييه له به رامبه ر فه زڵى خواى په روه ردگاردا، خێرو به ره كه ت ئه ڕێژێت به سه ر هه ر كه سێك له به نده كانى كه خۆى ويستى لێيه تى، وه خواى په روه ردگار لێخۆش بوو به به زه ييه بۆ ئه و كه سانه ى كه ته وبه ئه كه ن و ئه گه ڕێنه وه بۆ لاى با كاتى خۆى چه ندێك تاوانيان كردبێت و هاوه ڵيشيان بۆ بڕياردابێت . خواى په روه ردگار ئه و خوايه به ده سه ڵاته يه كه ده سه ڵاتى به سه ر هه ر هه موو شتێكدا هه يه ، هيچ شتێك بێ ده سه ڵات و بێ تواناى ناكات، هه روه ك فه رمويه تى: (إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ )(يس: ٨٢) واتا: بڕيارو فه رمانه كانى خواى په روه ردگار وايه كاتێك بيه وێت هه ر شتێك بكات پێى بفه رموێ ببه يه كسه ر ئه بێت. خواى په روه ردگار ئه و خوايه يه كه عيلم و زانياريه كه ى ده وره ى هه موو شتێكى داوه و له هه موو نهێنى و شاراوه كان ئاگاداره : ئه وه ى كه ڕووى داوه و ئه وه ى كه ئێستا ڕوو ئه دات، وه ئه وه ى كه هێشتا ڕووى نه داوه ئه گه ر ڕوو بدات به چى شێوه يه ك ئه بێت له هه ر هه مووى ئاگاداره و عيلمى پێيـان هه يه . تفسير ابن كثير 1/344، 2/138، والسعدي 2/356، 2/372.

4- خواى په روه ردگار فه رمويه تى: (إِنَّ اللَّهَ لَا يَخْفَى عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ )(آل عمران: ٥) واتا: بێ گومان خواى په روه ردگار هيچ شتێكى لێ وون نابێت نه له ئاسمانه كان و نه له زه ويدا. وه هه روه ها فه رمويه تى:( وَمَا يَعْزُبُ عَنْ رَبِّكَ مِنْ مِثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ وَلَا أَصْغَرَ مِنْ ذَلِكَ وَلَا أَكْبَرَ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ ) (يونس: ٦١) واتا: په روه ردگارى تۆ هيچ شتێكى لێ وون نابێت و شاراوه نييه لاى نه له ئاسمانه كان و نه له زه ويدا ئه گه ر ئه و شته به كێشى ده نكه گه رديله يه ك بێت يان بچوكتر يان گه وره تريش بێت هه مووى نوسراوه و ديارى كراوه له كيتابێكى ديارى كراودا كه (لوح المحفوظ)ـة. وه هه روه ها فه رمويه تى:( وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ )(الأنعام: ٥٩) واتا: كليلى نهێنيه كان لاى خواى په روه ردگارن و هيچ كه س نايان زانێت ته نها خۆى نه بێت، وه هه موو ئه و شتانه ى كه ديارن و به رچاون له ووشكانى و ده رياكاندا خواى په روه ردگار ده يان زانێت و ئاگاى لێيانه ، وه هيچ گه ڵا دارێك له ده شتايى و ناو شارو دێيه كاندا ناوه رێت خواى په روه ردگار ده يان زانێت و ئاگاى لێيانه ، وه هيچ ده نكه دانه وێڵه يه ك نييه له ناو جه رگه و تاريكاييه كانى زه ويدا ئيللا خواى په روه ردگار عيلم و زانيارى پێى هه يه كه چۆن ئه ڕوێت و چه ند ئه ڕوێت، وه هيچ وشكايى و ته ڕاييه ك نييه ، وه هه موو ئه و شتانه ى كه بوونه و ڕوويانداوه
يان هێشتا نه بونه و ڕوويان نه داوه گه ر ببن و ڕوو بده ن چۆن ئه بن خواى په روه ردگار ئاگاى له هه موويان هه يه و له كيتابێكى ديارى كراودا كه (لوح المحفوظ)ــه نوسيوێتى كه ئه بێ چۆن ببن و ڕوو بده ن. خواى په روه ردگار نوسيويانێى له كاتێكدا هه موويان ئه زانێت له به ر گه وره يى و گرنگيه كه ى، واتا : بزانن ئه وه ى پاداشت و سزاى تێدا نييه هه مووى نوسراوه ئه ى ئه بێ ئه و كارانه ى كه پاداشت و سزايان تێدايه چۆن نه نوسرابێت؟ تفسير القرطبي رحمه الله تعالى (7/5) . وه هه روه ها فه رمويه تى : (إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ )(الأنفال: ٧٥) واتا: خواى په روه ردگار عيلم وزانيارى به هه موو شتێك هه يه . گومانى تێدانييه هه ر كه سێك ئه م سيفاتانه و سه رجه م سيفاته به رزو پيرۆزو گه وره كانى خواى په روه ردگارى ناسى ئه و كاته ته نها خواى په روه ردگار به تاك و ته نها ده په رستێت و هاوارى بۆ ده كات و پشتى پێ ده به ستێت، چونكه ته نها ئه و په رستراوى تاك و ته نها و ڕاسته قينه يه و شايسته ى ئه وه يه كه هه موو جۆره كانى په رستن ته نها بۆ ئه و ئه نجام بدرێت .

(مافی گشت موسڵمانێکه بۆسودوه رگرتن و بڵاوکردنه وه ی گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده )