پێويستيه‌تى چاودێرى كردن و لێپرسينه‌وه‌ى منداڵان له‌لايه‌ن باوكان و دايكانه‌وه‌

) پێويستيه تى چاودێرى كردن و لێپرسينه وه ى منداڵان له لايه ن باوكان و دايكانه وه (


~~~~~~~~~~~~~~~~~

خۆشه ويستان .. باوكان و دايكانى ئازيز .. السلام عليكم ورحمة الله وبركاته :

يه كێك له و ئاواتانه ى كه مرۆڤى موسڵمان هه يه تى بريتيه له وه ى كه خواى گه وره له خۆى ڕازى بكات به وه ى ئه وه ى پێيخۆشه جێبه جێى بكات ، يه كێك له و شتانه بريتيه له خێزان دروست كردن چونكه خواى گه وره ده فه رموێت( وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ) الروم: ٢١ وه هه روه ها پێغه مبه رى ئازيزمان صلًّى الله عليه وسلم ( يَا معشر الشَّبَاب ، من اسْتَطَاعَ مِنْكُم الْبَاءَة فليتزوج) (فَإِنَّهُ أَغضّ لِلْبَصَرِ ، وَأحْصن لِلْفَرجِ) ، وَمن لم يسْتَطع فَعَلَيهِ بِالصَّوْمِ، فَإِنَّهُ لَهُ وَجَاء " . مُتَّفق عَلَيْهِ ، وَاللًّفْظ لمُسلم ) ، ئيتر دواى ئه وه ى كه خێزان دروست ده كات خواى گه وره وادروستى كردووه كه ئاره زووى منداڵ ده كات هه ر له به رئه وه شه پێغه مبه رى ئازيزمان صلًّى الله عليه وسلم ده فه رموێت
)تَزَوَّجُوا الْوَدُودَ الْوَلُودَ فَإِنِّي مُكَاثِرٌ بِكُمُ الأُمَمَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ (– سنن أبي داود ( به ڵام خواى په روه ردگار دانايى خۆى چۆنى پێ باش بێت واده كات بۆيه
هه يه پێى ده به خێشێت هى واش هه يه منداڵى ناداتێ له به ر حيكمه تێك كه خۆى ده يزانێت ، وه به و كه سه يشى پێى ده به خشێت هه يانه نێرينه يان ده داتێ هه يانه مێييه نه وه هه شيانه هه ردووكيانى ده داتێ له به ر حيكمه تى خۆى هه روه كو ده فه رموێت )لِّلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ يَهَبُ لِمَن يَشَاءُ إِنَاثًا وَيَهَبُ لِمَن يَشَاءُ الذُّكُورَ أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْرَانًا وَإِنَاثًا وَيَجْعَلُ مَن يَشَاءُ عَقِيمًا إِنَّهُ عَلِيمٌ قَدِيرٌ( الشورى: ٤٩ - ٥٠
كه واته زانيمان هه موو ئه وانه حيكمه تى خواى گه وره يه پاك و بێگه ردى بۆئه و ، ئه مانه ى ڕابوودر ده روازه ى باسه كه ى ئێمه بوو تا باسى ئه ركى باوكان و دايكان بكه ين به رامبه رى منداڵه كانيان هه ر له كاتى له دايك بوونيانه وه تا ئه و كاته ى هه موو ئه ركه كانى خۆيان به رامبه ريان جێ به جێ ده كه ن كه ئه وانه ش هه مووى به باشى باسكراوه له په رتووكه كانداو باسى ئێمه له سه ر ئه وه نيه به ڵام وه كو بيرهێنانه وه بيرتان ده خه مه وه چونكه خواى گه وره ده فه رموێت) وَذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَىٰ تَنفَعُ الْمُؤْمِنِينَ
(
الذاريات: ٥٥
كه ئه وانيش بريتين له :

1- ته حنيك – واته : شيرين كردنى ده مى منداڵ به خورما به جۆرێك له لايه ن كه سێكه وه نه رم ده كرێته وه و
مه ڵاشوى منداڵه كه ى له لايه ن كه سێكى له خواترسه وه پێ شيرين ده كرێت .

2- پێدانى شيرى دايك به و منداڵه ى خواى گه وره ده يبه خشێت دووساڵ وه كو مافێكى شه رعى ئه و منداڵه .

3- ناونانى به ناوێكى جوان كه هۆكارى گه شانه وه ى دڵ بێت و واتا دار بێت به واتاى جوان و شه رعى .

4- تاشينى سه رى و كێشانى مووه كه ى به زيو به خشينى پاره كه ى به هه ژاران تا كه سێكى خێرخواز بێت .

5- عه قيقه و نه سيكه بۆكردنى كه بريتيه له سه ربڕينى دوو مه ڕ يان دوو بزن بۆكوڕ وه مه ڕێك يان بزنێك بۆكچان ئه گه ر توانا نه بوو بۆكوڕيش به هه مان شێوه ى كچه كه ده بێت .

6- خه ته نه كردنى بۆ به دوورگرتنى ئه و منداڵه له نه خۆشى و قێزه ونى .

7- په ناى پێ بگرن به خواى گه وره له شه يتانى ڕه جمكراو و چاوى پيس و ئاژه ڵه زيان به خشه كان .

8- دابينكردنى خه رجى مناڵ له لايه ن سه رپه رشتيارييه وه تا ئه و كاته ى پشت به خۆى ده به ستێت و ده توانيت بۆخۆى خه رجى خۆى دابين بكات ئه وه بۆكوڕان و بۆكچانيش تائه و كاته ى ده چێته ماڵ و مێردى خۆى .

9- باش بوون له گه ڵيان و گرتنيانه باوه ش و گاڵته و گه پ كردن له گه ڵياندا و نواندنى سۆز بۆيان .

ئه وه ى باسكرا مافه كانى منداڵ بوو له سه ر دايك و باوك ، ئێستا ئه مه وێت ئه وه باس بكه م كه بريتيه له ئه ركى گه وره يان به رامبه ريان كه ئه ويش په روه رده كردنيانه له سه ر دينى ڕاست و دروست و ڕه وشتى جوان و شێوازى هه ڵسوكه وتى باش له گه ڵ هه موو چين و توێژێكى ناو كۆمه ڵگه دا ، ئه وه ش ئه ركه له سه ريان هه روه كو پێغه مبه رى ئازيزمان صلًّى الله عليه وسلم ده فه رموێت )كُلٌّكُمْ رَاعٍ وَكُلٌّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ الْإِمَامُ رَاعٍ وَمَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي أَهْلِهِ وَهُوَ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ وَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ فِي بَيْتِ زَوْجِهَا وَمَسْئُولَةٌ عَنْ رَعِيَّتِهَا ......... تا كۆتايى فه رمووده كه – رواه البخاري ) مه به ستى ئێمه له فه رموده كه دووان له و سيانه يه هه رچه نده يه كه ميشيان ئه ركى له سه ر شانه به رامبه ر منداڵ كه بريتين له پێشه واى وڵات و دايك و باوك ، به جۆرێك دايك و باوك به رپرسى يه كه من له به خێوكردن و په روه رده كردنى منداڵه كانيان ، ئه وانن قوتابخانه ى يه كه مى فێربوون ، له وانه وه فێرى هه موو شتێك ده بن : زوبان پشكوتون و قسه كردن – هه ڵسوكه وت – تانه ت ئه و ئاينه ى كه له داهاتووى ژيانياندا په يڕه وى ده كه ن هه روه كو پێغه مبه رى ئازيزمان صلًّى الله عليه وسلم ده فه رموێت )كلُّ مولودٍ يُولد على الفطرة ، فأبواه يهوِّدانه ويُنصرانه ويمجسانه – جامع العلوم والحكم ( واته : هه موو له دايك بوويه ك له دايك ده بێت له سه ر پاكيه تى ، جادواى ئه وه دايك و باوكى ده يكه ن به جوله كه و گاورو ئاگر په رست . كه واته ئه وانن كاريگه رى يه كه م له سه ر منداڵه كانيان ، كه ئه وه مان زانى ده بێت دان به وه دا بنێين كه ده بێت قۆڵى مه ردايه تى لێهه ڵ بماڵين بۆپه روه رده كردنى ڕۆڵه كانمان به و په روه رده يه ى كه خواو پێغه مبه ركه ى صلًّى الله عليه وسلم پێيان خۆشه به وه ى فێريان بكه ين چۆن خواى گه وره ده ناسن و خۆشيان بوێت پاش ئه وه نوێژيان فێربكه ين و بيروباوه ڕى ڕاستيان له هزردا بچێنين تا دامه زراو بن له به رامبه ر هه موو ئه و شوبهه و گومانانه ى له لايه ن كه سانێكى خراپه وه بڵاوده كرێته وه به به رنامه يه كى بۆداڕێژراوى پێشوه خت ، هه روه ها فێرى ئه وه بكرێن كێ بگرن به هاوڕێ تا له گه ڵيدا كاته كانيان به سه ر به رن چونكه وه كو زانراوه هاوڕێ ڕاكێشه ره بۆلاى ئه و شته ى له سه ريه تى و ده رونى به هۆيه وه ئاسووده ده بێت ، وه باشتر وايه جۆره كانى هاوڕێى پێ بناسێنين تا له سه ر چاو ڕۆشنى كاره كانى بكات و نه كه وێته هه ڵه وه هه روه كو پێغه مبه رى ئازيزمان صلًّى الله عليه وسلم ده فه رموێت )مَثَلُ الْجَلِيسِ الصَّالِحِ وَالسَّوْءِ كَحَامِلِ الْمِسْكِ وَنَافِخِ الْكِيرِ فَحَامِلُ الْمِسْكِ إِمَّا أَنْ يُحْذِيَكَ وَإِمَّا أَنْ تَبْتَاعَ مِنْهُ وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ مِنْهُ رِيحًا طَيِّبَةً وَنَافِخُ الْكِيرِ إِمَّا أَنْ يُحْرِقَ ثِيَابَكَ وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ رِيحًا خَبِيثَةً (بوخارى – 5534 من حديث أبي موسى الأشعري رضي الله عنه .
واته : ) وێنه ى كۆڕو دانيشتن و هاوڕێى چاك و خراپ وه كو هه ڵگرى ميسك و فوكارى كوره وايه جائه وه ى هه ڵگرى ميسكه يان ئه وه يه پێت ده به خشێت يان ئه وه يه لێى ده كڕيت يان ئه وه يه بۆنێكى خۆشى لێوه ده كه يت و ئاسووده ت ده كات ، وه ئه وكه سه ى فوكارى كوره يه واته ئاسنگه ره يان ئه وه يه پۆشاكه كه ت ده سوتێنێت يان ئه وه يه بۆنێكى ناخۆشى لێوه به دى ده كه يت و بێزارت ده كات ( كه واته ده بێت ئه وه ى لا ئاشنا بكه ين و پێى بڵێين ڕۆڵه ى شيرينم ئه گه ر هاوڕێى كه سى باش بكه يت سه ربه رزى هه ردوو دونياتى تيادايه چونكه هه رله دونيادا خه ڵكى به باشى باست ده كه ن و ده ڵێن : هاوڕێى فڵانه باشه يه هه ربه و هاوه ڵى كردنه ى تۆ يه كێ له و سێ شته باشه ت ده ستى خۆت خست يان ئه وه يه خۆى خود به خود هه موو ئاكارو ڕه وشته شيرين و جوانه كات فێرده كات به هه ڵسوكه وتى جوان و پێبه خشينى په رتووكى به سوود و به شدارى پێكردنت له كاره خێره كاندا وه كو وانه شه رعيه كان و خوله به سووده كان يان ئه وه يه تۆ هه وڵده ده يت هه ميشه هاوه ڵى بيت و پرسيارى لێبكه يت و زانستى به سوودى لێوه فێر ببيت يان ئه وه يه ناوبانگى باشى ئه و ڕوخسارى تۆ جوان ده كات له ناو كۆمه ڵگه دا ، به ڵام په نا به خواى گه وره هاوڕێى خراپ هۆكارێكى سه ره كيه بۆ ئه نجامدانى هه موو كاره ناشياوه كان و ده رده قوڵه كانى ناو كۆمه ڵگه چونكه يان ئه وه يه ڕاسته خۆ له گه ڵ خۆى ڕاپێچى تاوانه جۆراو جۆره كانت ده كات وه كو شه ريك بۆخوادانان و بيدعه پێكردن و كوشتن و زيناو ئاره ق خواردنه وه و
تاوانه كانى تريش يان ئه وه يه كه سه كه ئه نجامده رى ئه و تاوانانه يه و تۆش كه هاوه ڵى ئه وى ڕوخسارت ناشيرين ده كات له ناو كۆمه ڵگه و شوێنى نيشته جێبونتدا . كه واته ڕۆڵى باوك و دايك زۆر گرنگه بۆ ناساندنى هاوڕێ به هه ردوو جۆره كه يه و ((
باش و خراپ
))
به ڕۆڵه كه ى تا نه كه وێته هه ڵه وه و ده ست و پێى به پشكۆكه نه سوتێت و ئاسووده ى بكات تا ئه و كاته ى ئه و ڕاسته خۆ لێى به رپرسياره كه بۆكوڕ تا باڵغ بوون و پێگه يشتنه و بۆكچيش تا به شوودانيه تى ، ئيتر دواى ئه وه ده بێت ناڕاسه خۆ هه ميشه چاودێرى و سه رپه رشتيان بكات .

ئه وه ى باسكرا به شێوه يه كى گشتى بوو ئێستا بابێين يه ك به يه كى قۆناغه هه ستياره كانى ژيانى بخه ينه به ر توێژينه وه كه سه ره تا له له دايك بوونه وه تا چوونه قوتابخانه يه : له م قۆناغه دا ده بێت باوكان و دايكان زۆر به وورياييه وه هه ڵسوكه وت بكه ن و هه وڵبده ن منداڵه كه يان به باشترين شێوه په روه رده بكه ن و خۆراك و پۆشاكى حه ڵاڵى بۆدابين بكه ن و فێرى بكه ن چۆن بتوانێت ئه و زوبانه ى خواى گه وره پێى به خشيوه به باشترين شێوه به كارى بێنێت و ڕێزى ده ورو پشته كه ى لابێت و هيچ كات هه وڵى سته مكردن نه دات له وانه ى له ده ورو پشتيدان ئيتر خوشك و براى خۆى بێت يان هاوڕێى بێت چونكه ئه م قۆناغه ئه وه نده هه ستيارو به بايه خه كه نابێت باوكان و دايكان فه رامۆشى بكه ن به داخه وه زۆرێك له په روه رده كاران ئه م قۆناغه لايان بێ بابه خه چونكه نازانن ئه گه ر له م كاته دا نه توانێت فێرى شته به سووده كانى بكات ئيتر ورده ورده گه وره بوونى كاره كه ى له سه ر قورستر ده كات هه روه كو كورده وارى ده ڵێت (( توڵ به ته ڕى نه چه مێ له پاش ڕه ق بوون ناچه مێت
))
واته له كاتێكدا دارێك هێشتا ته ڕه ده توانيت به هه موو لايه كدا بيچه مێنيته وه بيچه مێنه وه و پێويستى خۆتى لێ دروست بكه به ڵام ئه گه ر ڕه ق بوو ئه وا ئيتر ئه گه ر بيچه مێنيته وه ده شكێت يان زۆر به زه حمه ت ئه و كاره ده كرێت كه واته قۆناغى له دايك بوون تا چوونه به ر پڕۆسه ى خوێندن قۆناغێكى گرنگى ژيانه و سوڕى يه كه مى خێراى ته مه نى جگه ر گۆشه كه يه تى .

قۆناغى دووه مى ته مه نى منداڵه كه ى بريتيه له چوونه قوتابخانه تا ئه و كاته ى باڵغ ده بێت و پێده گات : له م قۆناغه شدا ده بێت سه رپه رشتياران هه ميشه ئاگايان له منداڵه كانيان بێت و به به رده وامى ببن به هاوكارى قوتابخانه كانيان و زوو زوو سه ردانيان بكه ن و له هه موو گۆڕانكاريه كانى منداڵه كه يان له ناو قوتابخانه ئاگادار بن و پاش ئه وه ش ده بێت خۆيان چاودێرى هاتوچۆيان بكه ن و بزانن هاوڕێه تى كێ ده كه ن و چه نده پابه ندن و به و ڕێنمايانه ى له خێزان و مامۆستاكانيانه وه ئاڕاسته يان ده كرێت .

قۆناغى پێش ته واو بوونى سه رپه رشتيارى ڕاسته وخۆيى باوكان و دايكان له سه ر منداڵان (( پێگه يشتنيان )) : له م قۆناغه دا منداڵان به كوڕان و كچانه وه لايه نى نێريه تى و مێيه تيان ده جوڵێت و گۆڕانكاريه كى خێرا له ژيانياندا ڕوو ده دات به وه ى زۆربه ى وزه ى ئه و منداڵه ئه و ئه ندامانه ى خه رجى ده كات كه لێپرسراون له دياريكردنى نێريه تى و مێيه تى ، ئه وه ى له سه ر خێزانه ده بێت زۆر هۆشيارانه ڕه فتا بكه ن و ئه م كارانه ئه نجام بده ن :

1- دايكان بۆكچه كانيان ڕوون بكه نه وه كه ئه و گۆڕانكارييه شتێكى ئاساييه و ده بێت كچه كه ى له گه ڵيدا خۆى بگونجێنێت و واى لێنه كات تووشى خه مۆكى بكات و ڕێگه شه رعيه كانى بۆڕوون بكاته وه كه ده بێت چى بكات له كاتێكدا ئه و باره ى تووش ده بێت و ده بێت چۆنيه تى ئه نجامدانى په رستشه كانى له وبارودۆخانه دا به باشى بۆڕوون بكاته وه ، باوكانيش بۆكوڕه كانيان هه مان شت بكه ن به ڵكو زياتريش چونكه كوڕان زياتر سه ركێشترن وه ك له كچان و ئامۆژگارييان بكه ن چۆن ڕه فتاريان له ناو خێزان و ده ره وه دا ڕێكبخه ن .

2- ده بێت ئه وه يان لاڕوون بێت كه منداڵ له م ته مه نه دا له وانه يه زۆر جاران خه سار بده ن و شت بشكێنن و ڕه فتارى جۆراوجۆر ئه نجام بده ن چونكه وه كو باسمان كرد ئه و قۆناغه ئه وه ده خوازێت بۆيه ده بێت بۆخۆى چاو پۆشى لێبكات و به به رده وامى سه ردانى ئه و ناوه نده بكات كه منداڵه كه ى لێى كار ده كات كه يه ك له وانه قوتابخانه يه چونكه خۆێندن بۆمنداڵ پيشه يه و ناوه ندى كاره كه يه تى ، ئه مه بۆبكات ؟ له به رئه وه ى له نزيكه وه ئاگادارى بێت نه وه كو لادانى ڕه فتارى و ڕه وشتى تووش ببێت په نا به خواى گه وره كه زۆربه ى لادانه ڕه فتارى و ڕه وشتيه كان ده ره نجامى ئه م ته مه نه يه و تا دوا ته مه نى پێوه ى ده ناڵێ،
ئه وه ش به هاوكارى مامۆستاى قوتابخانه كه ى و به ڕێوه به رى كاره كه ى و مامۆستاى ئه و مزگه وته ى ئه و سه ردانى ده كات و ئه و كه سانه ى له و گه وره تره و منداڵه كه پێى سه رسامه و حه زى به هاوڕێيه تى هه يه به و مه رجه ى كه سايه تى شياووباش بێت له خودى خۆيدا .

ئه مه ى ڕابوود باسێكى كورت بوو سه باره ت به ئه ركى دايكان و باوكانى به ڕێز كه ده بێت له به رخاترى خواى گه وره به پله ى يه كه م و پاشان له به رخاترى جگه ر گۆشه كانيان هه ڵسن به ئه نجامدانى تا بتوانن ئه و كه ره سته خاوه ى خواى گه وره خستويه تيه به رده ستيان به باشى وه به رى بێنن و خۆيان و كۆمه ڵگه ش سوود مه ند ببن لێيان و كه سێكى وايان په روه رده كردبێت سه رى خۆيان و خێزان و كه س و كارو ميلله ت و وڵاتيان به رزبكه نه وه به كاره باشه كانيان
.

له كۆتايدا داوام له خواى گه وره يه كه توانيبێتم سوودێكم به ئيوه ى ئازيز گه ياندبێت و ئه وه ى نووسيم بيكاته توێشووى دواڕۆژم و له من و دايك و باوك و مامۆستاكانم و ئێوه ى ئازيزيش خۆش ببێت و وامان لێبكات ئه وه ى ده يكه ين و ده يڵێين و ده يبينين و ده يبيستين ته نها له پێناوى خۆيدا بێت و هيچ شتێك نه كه ينه هاوبه شى .

سُبْحانَ اللهِ وَبِحَمْدِهِ سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ




نوسينى : مامۆستا
ئاكۆ جليل كريم


http://www.fermude.com/fermude%201433/w/fermude.gif















~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~