كڕين و فرۆشتنى ئاڵتون و پاره‌ گۆڕينه‌وه‌ به‌ قه‌رز حه‌رامه‌ و ده‌بێت به‌ ريـبـا

كڕين و فرۆشتنى ئاڵتون و پاره‌ گۆڕينه‌وه‌ به‌ قه‌رز حه‌رامه‌ و ده‌بێت به‌ ريـبـا

بسم الله‌ الرحمن الرحیم

خواى گه‌وره‌ سه‌باره‌ت به‌ حوكمى ريبا و سه‌رئه‌نجامه‌كه‌ى و دواڕۆژى ريبا خۆران و ترسناكى وازنه‌هێنان له‌ ريبا فه‌رموويه‌تى : (وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا) [سورة البقرة : 275]. (يَمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ) [سورة البقرة : 276] .  (الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الـمسِّ ) [سورة البقرة : 275] . (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ فَإِن لـم تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ) [سورة البقرة : 278 ـ 279] . وه‌ پێغه‌مبه‌رى خواش  (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رموويه‌تى :   ((الربا ثلاثةٌ وسبعون باباً أيسرها مثل أن ينكح الرجل أمه)) صحيح الجامع الصغير رقم: (3539) ، و سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم : (1871 ) : (4 /488 ) . وقال (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) : ((درهم ربا يأكلهُ الرجلُ وهو يعلـم أشدُّ من ستةٍ وثلاثينَ زنيّة)) صحيح الجامع الصغير رقم : (3375 ) ، و السلسلة الصحيحة رقم : (1033 ) : (3 /39 ) .وعن جابر (ڕه‌زای خوای لێبێت) قال : ((لعن رسول الله (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) آكل الربا وموكله وكاتبه وشاهديه ، وقال : هم سواء)) صحيح مسلـم  رقم : (1598) يعنـي : هم سواء في الإثـم .

حوكمي ريبا

 ريبا حه‌رامه‌ به‌ هه‌موو جۆرو به‌شه‌كانيه‌وه‌ ،چونكه‌ خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : (وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا) . واته‌ : خوا كڕين و فرۆشتنى حه‌ڵاڵ  كردووه‌ و ريباى حه‌رام كردووه‌ .  وه‌ هه‌ڵس و كه‌وت و ته‌عامول كردن به‌ ريبا به‌ هه‌ر شێوه‌يه‌ك بێت حه‌رامه‌و يه‌كێكه‌ له‌ تاوانه‌ گه‌وره‌كان ، چونكه‌ خواى گه‌وره‌ هه‌ڕه‌شه‌ له‌ ريبا خۆران ده‌كات و فه‌رمانيان پێ ده‌كات كه‌وا وازبێنن له‌ ريبا ، وه‌ ئه‌گه‌ر  وازنه‌هێنن ئه‌وا با بڕيارى ئاشكراكردنى جه‌نگ و حه‌رب بده‌ن له‌ گه‌ڵ خوا و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌يدا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ، وه‌ك له‌و ئايه‌تانه‌دا ده‌ه‌رده‌كه‌وێت كه‌ باسى ريبا خواردن و سه‌رئه‌نجامى ريبا و وازنه‌هێنان له‌ ريبا ده‌كات .

چه‌ند تێبينىيه‌ك :

وه‌ له‌ به‌ر گه‌وره‌يى تاوانى ريبا پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) له‌عنه‌تى كردووه‌ له‌و كه‌سه‌ى كه‌ :  ريبا ده‌خوات : (آكل الربا) ، وه‌ ئه‌وه‌ى كه‌ ريبا ده‌دات به‌ ده‌رخواردى ريبا خۆره‌كه‌دا : (موكله) ، وه‌ ئه‌وه‌ى كه‌ به‌ند (عه‌قد ) ى ريباكه‌ ده‌نوسێت : (كاتبهُ) ، وه‌ ئه‌و دوو شايه‌ته‌ى كه‌ شايه‌تى ده‌ده‌ن له‌ سه‌ر به‌ند (عه‌قد) ى ريباكه‌دا له‌ نێوان ريبا خۆر و ئه‌وه‌ى ده‌يدات به‌ ده‌رخوارديا : (شاهديه) . وه‌ ئه‌م كه‌سانه‌ هه‌موويان له‌ تاوانى ريبادا وه‌ك  يه‌ك وان . هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) گه‌وره‌يى تاوانى ريباى بۆمان روون كردووه‌ته‌وه‌ له‌ چه‌ندين فه‌رمووده‌ى صه‌حيحدا وه‌ك ئه‌و فه‌رموودانه‌ى كه‌ تيايدا فه‌رموويه‌تى :

- "ريبا حه‌فتا و سێ  (73 )  ده‌رگايه‌ : ئاسان ترين و سوك ترينيان وه‌ك ئه‌وه‌ وايه‌ كه‌ : پياو زينا و داوێن پيسى له‌ گه‌ڵ دايكى خۆيدا بكات" ( نعوذ بالله ) .

- "درهه‌مێك له‌ ريبا كه‌ پياو بيخوات و بيشزانێت ئه‌و درهه‌مه‌ به‌ ريبا په‌يداى كردووه‌ ، ئه‌وا تاوان و تۆڵه‌ و خراپى و سزاى خواردنى ئه‌و درهه‌مه‌ توند و زياتره‌ له‌ : (36) سى و شه‌ش زينا و داوێن پيسى  ئه‌نجام دان"  (نعوذ بالله).

پرسيارێكى راسته‌وخۆ : ئايا ئه‌م هه‌موو ئايه‌ت و فه‌رموودانه‌ى  خوا و پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) به‌س نىيه‌ بۆ وازهێنانى ئه‌وانه‌ى كه‌وا هه‌ڵس و كه‌وت و ته‌عامول به‌ ريبا ده‌كه‌ن و ريبا ده‌خۆن و ده‌يده‌ن به‌ ده‌رخواردى خێزان و منداڵكانياندا ئه‌گه‌ر خۆيان به‌ ئيماندار و ئوممه‌تى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ده‌ژمێرن  ؟؟؟!!! له‌وانه‌يه‌ هه‌ندێك موسڵـمانى خۆخه‌ڵه‌تێنه‌ر بڵێت : ڕاسته‌ ريبا حه‌رامه‌ به‌ڵام من نازانم ئه‌م  كار و كه‌سابه‌ته‌ى كه‌ من ده‌يكه‌م به‌ ريبا ده‌ژمێرێت  وه‌ نه‌م  زانيوه‌ من هه‌ڵس و كه‌وت به‌ ريبا ده‌كه‌م !!!

له‌ وه‌ڵامدا ده‌ڵێم : به‌ڵێ ڕاسته‌ نازانێت ! چونكه‌ زۆرينه‌ى خه‌ڵكى ئه‌م سه‌رده‌مه‌ ئه‌م ئايه‌ته‌ى قورئانى پيرۆز ده‌يانگرێته‌وه‌ كه‌ خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( يَعْلـمونَ ظَاهِرًا مِّنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ ) [سورة الروم : 7] . واته‌ : شاره‌زان سه‌باره‌ت به‌ ڕواڵه‌تى ژيانى دونيا و كه‌ چى ئه‌وان سه‌باره‌ت به‌ ڕۆژى دوايى بێ ئاگا و غافڵن. به‌ڵێ سه‌باره‌ت به‌ ڕواڵه‌تى ژيانى دونيا زۆر ده‌زانن و له‌ هه‌موو بواره‌كانى دونيادا ئاگادارن و ڕۆژانه‌ هيچ نه‌بێت ده‌بێت كورته‌ى هه‌واڵه‌كان بزانن. به‌ڵام ئه‌گه‌ر باسى ئاين و قورئان و فه‌رمووده‌كانى پێغه‌مبه‌ر  (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) بكه‌يت ، يان هيچ نه‌بێت ئه‌گه‌ر يرسيارى حوكمى ئه‌و كاره‌ى لێبكه‌يت كه‌ ئه‌و پێى هه‌ڵده‌سێت ، ده‌بينيت هيچ نازانێت و نه‌شيويستوه‌ بزانێت ، چونكه‌ ئه‌و سه‌رقاڵى كه‌سابه‌ت و كۆكردنه‌وه‌ى پاره‌يه‌ و هيچ كاتى به‌ ده‌سته‌وه‌ نىيه‌ بۆ ئه‌وه‌ى بتوانێت هه‌ندێك له‌ دين و ئاينه‌كه‌ى شاره‌زا ببێت و ناتوانێت و پێى ناكرێت يان هه‌ر نايه‌وێت حوكمى شه‌رعى كاروكه‌سابه‌ته‌كه‌ى بزانێت ، وه‌ يان ده‌ڵێن ئێمه‌ سه‌رقاڵى كه‌سابه‌تين و دونياش ده‌يوێت هه‌وڵى بۆ بدرێت !!!

له‌ وه‌ڵامدا ده‌ڵێم : ئه‌مه‌ پێچه‌وانه‌ى داواكارى و فه‌رمانى خواى گه‌وره‌يه‌ كه‌ فه‌رموويه‌تى : (وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا) [سورة القصص : 77] . واته‌ : با مه‌به‌ست و هه‌وڵ و تێكۆشان و ماندوو بوونت بۆ ماڵى دوا ڕۆژ و قيامه‌ت بێت ، وه‌ به‌شى دونياش له‌ بير مه‌كه‌ . لێره‌دا ده‌بين خواى په‌روه‌ردگار ته‌نها به‌شێكى بۆ دونيا داناوه‌ بۆ ئه‌وه‌ى موحتاج نه‌بيت ! به‌ڵام ئه‌مڕۆ به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ زۆرينه‌ى خه‌ڵك هه‌موو هه‌وڵ و ماندووبوونێكيان بۆ دونيايه‌ و به‌شێكى كه‌مى بۆ قيامه‌ته‌ ! ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ش هه‌بێت !!! بۆيه‌ ئه‌م جۆره‌ كه‌سانه‌ عوزر و بيانويان نىيه‌ بۆ ئه‌و نه‌زانينه‌يان چونكه‌ خۆيان كه‌م ته‌رخه‌م بوون و چه‌ندين ئايه‌ت و فه‌رمووده‌يان پشت گوێ خستووه‌ كه‌ خواى گه‌وره‌ و پێغه‌مبه‌ره‌ پايه‌ به‌رزه‌كه‌شى (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رمانيان به‌ پرسيار كردن كردووه‌ له‌ كاتى نه‌زانيندا له‌وانه‌ : خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت : ( فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلـمونَ ) [سورة الأنبياء : 7] . واته‌ : پرسيار له‌ زانايان و ئه‌هلى عيلـمى شه‌رعى بكه‌ن ئه‌گه‌ر ئێوه‌ نازانن. وه‌ پێغه‌مبه‌رى خۆشه‌ويستمان (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ده‌فه‌رموێت : ((ألا سألوا إذ لـم يعلـموا ، فإنـما شفاء العيِّ السؤالُ ...)) صحيح سنن أبـي داود رقم : (326). ئايا بۆ پرسياريان نه‌كرد كاتێك نه‌يان زانى ، چونكه‌ شيفا و چاره‌سه‌رى نه‌زانين ته‌نها له‌ پرسيار كردن دايه‌. جا بۆ ئه‌وه‌ى موسڵـمان نه‌كه‌وێته‌ ناو كارى حه‌رامه‌وه‌ زانايان ده‌فه‌رموون : هه‌ر موسلـمانێك كاروكه‌سابه‌تێكى كرد پێويسته‌ و فه‌رزه‌ له‌ سه‌رى به‌ وردى حوكمى ئه‌و جۆره‌ كاروكه‌سابه‌ته‌ بزانێت كه‌ ئه‌و پآى هه‌ڵده‌سێت ئه‌گه‌ر چى له‌ بواره‌كانى تريشدا سوننه‌ته‌ شاره‌زا ببێت به‌ڵام پيًويست نأبـيت له‌ سه‌رى ته‌نها كاروكه‌سابه‌ته‌كه‌ى خۆى نه‌بێت. بۆ نموونه‌ : پاره‌ گۆڕ ده‌بێت حوكم و ئادابه‌كانى پاره‌ گۆڕينه‌وه‌ بزانێت به‌ ووردى (أحكام وآداب صرف العملات). وه‌ زه‌ڕه‌نگه‌ر ده‌بێت حوكم و ئادابه‌كانى  كڕين و فرۆشتن و گۆڕينه‌وه‌ى زێڕ و زيو بزانێت به‌ ووردى (أحكام وآداب بيع وشراء وتبديل الذهب والفضة)... هتد . سه‌باره‌ت به‌مه‌ ئيمامى عمر (ڕه‌زای خوای لێبێت) فه‌رموويه‌تى : (( لا يَـبِـعْ في سوقنا إلا من قد تفقه في الدين )) صحيح سنن الترمذي للألبانـي رقم : (487). واته‌ : با له‌ ناو بازاڕى ئێمه‌ى موسڵـماندا هيچ كه‌سێك كڕين فروشتن نه‌كات ئيللا كه‌سێك نه‌بێت كه‌ له‌ دين و شه‌رع شاره‌زا و تێگه‌يشتووه‌. وه‌ له‌ ريوايه‌تێكى تردا فه‌رموويه‌تى : ((لا يتجر في سوقنا إلا من فقه و إلا أكل الربا )) التمهيد لابن عبد البر : (2 / 247) ، وتفسير القرطبـي : (3 / 352).

جا براى موسلـمانم : له‌ خوا بترسه‌ و بيرێك له‌ خۆت و كرده‌وه‌كانت بكه‌ره‌وه‌ و بزانه‌ چه‌ندێك هه‌وڵت داوه‌ خۆت بپارێزيت له‌ تاوانه‌كان به‌ گشتى و ريباش به‌ تايبه‌تى... وه‌ چه‌ندێك خه‌مى قيامه‌ت و دين و ئاينه‌ پيرۆزه‌كه‌ى ئيسلامت له‌ دڵدايه‌ ؟؟؟ وه‌ به‌ چاوى سوكه‌وه‌ سه‌يرى تاوانه‌كان مه‌كه‌ و به‌ تايبه‌تيش تاوانى ريبا چونكه‌ وه‌ك له‌ پێشه‌وه‌ روونمان كرده‌وه‌ بۆمان ده‌ركه‌وت ريبا چه‌ند تاوانێكى گه‌وره‌يه‌ و سه‌رئه‌نجامه‌كه‌شى خه‌سارۆمه‌ندى دونيا و قيامه‌تى تيادايه‌ ... جا وه‌ك صه‌حابه‌ به‌ڕێز و هاوه‌ڵه‌ خۆشه‌ويسته‌كانى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم)  سه‌يرى تاوانه‌كان بكه‌ بۆ ئه‌وه‌ى به‌رو فه‌تان و تياچوون هه‌نگاو هه‌ڵنه‌گريت !!!

ئه‌نه‌سى كوڕى مالك هاوه‌ڵى به‌ڕيز و خه‌زمه‌تكارى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم)  لۆمه‌ى نه‌وه‌كانى دواى خۆيانى (تابعين) ده‌كرد و ده‌يفه‌رموو : ((إنكم لتعملون أعمالاً هي أدق في أعينكم من الشعر ، كُـنا نعدها على عهد رسول الله (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) من الـموبقات)) (1) أي من الذنوب الـمـهـلكـات. (1)صحيح البخاري رقم : (6127) ، ومسند الإمام أحمد رقم : (11008) واللفـظ لـهُ . واته‌ : ئێوه‌ هه‌ندێك كرده‌وه‌ ده‌كه‌ن له‌ پێش چاوتان بچوكتر و سوك تره‌ له‌ ته‌ڵه‌ موو ، به‌ڵام ئێمه‌ى صه‌حابه‌ له‌ سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌ردا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) به‌و تاوانانه‌مان ده‌ژمارد كه‌وا مرۆڤـ له‌ نه‌وا ده‌بات و ده‌يفوتێنێت.

قال الحسن البصري و محمد بن سيرين : (و اللهِ إِنَّ هؤلاء الصيارفة لأكلةُ الربا ، و إنهم قد أَذِنوا بحربٍ من الله و رسولهِ ... ) [تفسير ابن كثيـر : 1 / 302] . واته‌ : سوێد بێت به‌ خوا ئه‌و پاره‌ گۆڕانه‌ ريبا خۆرن ، وه‌ ئه‌وان جه‌نگيان ڕاگه‌ياندووه‌ دژ به‌ خوا و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ى (صلی الله‌ علیه‌ وسلم). ئه‌مه‌ سه‌باره‌ت به‌ پاره‌ گۆڕه‌كانى سه‌رده‌مى ئه‌وان ، ئه‌ى ده‌بێت پاره‌ گۆڕه‌كانى سه‌رده‌مى ئێستا چۆن بن ؟؟؟!!!

-- كڕين و فرۆشتن و گۆڕينه‌وه‌ى ئاڵتون به‌ قه‌رز حه‌رامه‌ و جۆرێكه‌ له‌ جۆره‌كانى ريبا خوارن :

كڕين و فرۆشتنى زێڕ و زيو به‌ قه‌رز حه‌رامه‌ و ده‌بێت به‌ ريبا ، بۆيه‌ ده‌بێت زه‌ڕه‌نگه‌ر هه‌موو پاره‌كه‌ به‌ ته‌واوى له‌ كڕيار وه‌رگرێت ئه‌نجا زێڕه‌كه‌ يان زيوه‌كه‌ بدات به‌ كڕيار ئه‌گينا كڕين و فرۆشتنه‌كه‌يان ده‌بێت به‌ ريبا ، هه‌روه‌ها كڕين و فرۆشتنى زه‌ڕه‌نگه‌ر له‌ گه‌ڵ بازرگانه‌كاندا ده‌بێت به‌ نه‌قدى بێت نه‌ك به‌ قه‌رز. وه‌ ئه‌گه‌ر ئافره‌تێت ويستى وابوو زێڕه‌ كۆنه‌ به‌كار هاتووه‌كه‌ى بگۆڕێته‌وه‌ به‌ زێڕێكى نوێ و تازه‌ ده‌بێت گۆڕينه‌وه‌كه‌ به‌رامبه‌ر به‌ يه‌كتر و يه‌كسان بێت و ده‌ست به‌ ده‌ستيش بێت نه‌ك به‌ قه‌رز ، ئه‌گينا گۆڕنه‌وه‌كه‌ ده‌بێت به‌ ريبا. جا بۆ ئه‌وه‌ى نه‌كه‌وێته‌ ناو ريبا خواردنه‌وه‌ ده‌بێت زێڕه‌ كۆنه‌ به‌كار هاتووه‌كه‌ى له‌ لاى دوكانێك بفرۆشێت و پاره‌كه‌ى به‌ نه‌قدى وه‌رگرێت ، ئه‌نجا ئه‌گه‌ر ويستى هه‌بوو زێڕى نوێ و تازه‌ بكڕێت ئه‌وا ده‌چێت له‌ دوكانێكى تر زێڕى نوێ و تازه‌ ده‌كڕێت به‌ پاره‌ و ده‌ست به‌ ده‌ست و بێ دواكه‌وتن . چونكه‌ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رموويه‌تى : ((لا تبيعوا الذهب بالذهب إلاّ مثلاً بمثل ، ولا تُشِفُّوا بعضها على بعض ... ، ولا تبيعوا غائباً بناجزٍ )) صحيح البخاري رقم : (2177) ، وصحيح مسلـم رقم : (1584).واته‌ : زێڕ مه‌فرۆشن به‌ زێڕ ئيللا به‌رانبه‌ر به‌ يه‌ك نه‌بێت ، وه‌ با هه‌ندێكيان له‌وه‌ى تريان زياتر نه‌بێت ، وه‌ هى ئاماده‌ نه‌بوو مه‌فرۆشن به‌ ئه‌وه‌ى كه‌ ئاماده‌يه‌ ، واته‌ با ده‌ست به‌ ده‌ست بێت و به‌ قه‌رز نه‌بێت .  

قال الـحافظ ابن حجر : (قوله : " الذهب بالذهب " : و يدخل في الذهب : جميع أصنافه : من مضروبٍ و منقوشٍ ، و جيدٍ و رديءٍ ، وصحيحٍ و مكسورٍ ، و خالصٍ و مغشوشٍ ، و نقل النووي تبعاً لغيره في ذلك الإجماع ) فتح الباري شرح صحيح البخاري : (4 / 480).

وقال الشيخ محمد بن إبراهيم وابن باز وابن العثيمين وصالـح الفوزان : (بيع الذهب بهذه الأوراق النقدية لا يصح إلاَّ بشرط الـحلول والقبض) .

-- كڕين و فرۆشتن و گۆڕينه‌وه‌ى پاره‌ به‌ قه‌رز حه‌رامه‌ و جۆرێكه‌ له‌ جۆره‌كانى ريبا خوارن :

ئه‌مه‌ش له‌ به‌ر ئه‌وه‌يه‌ كه‌ پاره‌ حوكمى ئاڵتون و زيو وه‌رده‌گرێت له‌ ڕووى زه‌كات دان و ريبا و گۆڕينه‌وه‌دا ، چونكه‌ له‌ سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌ردا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) دينار ئاڵتون بووه‌ و درهه‌ميش زيو بووه‌ ، بۆيه‌ پاره‌ش حوكمى ئاڵتون و زيو دراوه‌ به‌ سه‌ريدا .  

قال العلماء فـي تعريف الصرف : (الصرف : هو بيع الأثـمان بعضها ببعض ) تيسير العلاّم شرح عمدة الأحكام : (2 / 199).

(الصرف : هو مبادلة نقد بنقد ، وهو نوع من أنواع البيع لكنه يختص بالنقود) الـمعاملات الـمالية الـمعاصرة للشيخ خالد بن علي ، ص : (62). وهذا البيع يجوز فيه التفاضل و الزيادة ، أمّا النسيئة أو التأجيل أو التأخير فلا يجوز مطلقاً لأنّه رباً ملعونٌ فاعلهُ .

قال الحافظ ابن حجر العسقلانـي رحمهُ الله : (الصرف : دفعُ ذهبٍ و أخذُ فضةٍ وعكسه ، وله شرطان : منع النسيئة مع اتفاق النوع و اختلافهِ ، و هو الـمجمع عليه ، و منع التفاضل في النوع الواحد و هو قول الجمهور ... ) فتح الباري شرح صحيح البخاري : (4 / 482).

وقال أيضاً : (و اشتراط القبض في الصرف متفق عليه ) الفتح : (4 / 484) .

وقال الشيخ صالـح الفوزان : (الصرف : هـو بيـعُ نقـدٍ بنقـدٍ ، سَـواء اتـحـد الـجنـس أو اختلف ، وسواء كان النقـد من الذهـب أو الفضـة أو من الأوراق النقديـة الـمتعامـل بـهـا في هـذا الزمـان ، فـإنَّـها تأخذ حكـم الذهـب والفضـة ، لاشتراكهـمـا معـاً في عـلـة الربـا ، وهـي الثمـنـيـة .

ـ فـإذا بيـع نقـدٌ بجنسـهِ ، كـذهبٍ بذهـب ، أو فضـة بفضـة ـ أو ورق نـقـدي بـمثـلـهِ كـدولار بـمثلـهِ ، أو دراهـم ورقيـة سعوديـة بـمثـلهـا ، وجـبَ حيـنـئـذٍ التسـاوي فـي الـمقـدار والتقـابـض فـي الـمجـلـس.

ـ وإنْ بيـع نقـدٌ بنقـدٍ من غيـر جنسـهِ ، كـدراهـم سعوديـة ورقيـة بدولارات أمريكـيـة مـثـلاً ، وكـذهـب بفضـة وجبــت حـيـنـئـذٍ شـيءٌ واحـد ، وهـو الحلـول والتـقـابـض فـي الـمجلـس ، وجـاز التفاضـل فـي الـمـقـدار ) الـمـلـخـص الفـقـهـي : ( 2 / 15 ـ 16 ).

عن أبـي الـمنهال قال : سألت البراء بن عازب و زيد بن أرقم ـ رضي الله عنهم ـ عن الصرف ، ... فكلاهما يقول : (( نـهـى رسول الله (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) عن بيع الذهب بالوَرِق ديناً )) صحيح البخاري رقم : (2180 ـ 2181) .

فهذا الـحديث دليل صريح على تحريم بيع عملةٍ بعملةٍ أخرى ديناً .

قال ابن دقيق العيد في ((إحكام الأحكام )) : ( وهو نصٌ في تحريم ربا النسيئة فيما ذكر فيه ، وهو الذهب بالوَرِق ، لاجتماعهما في علة واحدة : وهي النقدية ) العـدة في شرح إحكام الأحكام : (3 / 542).

وفـي رواية أخرى : ((أنّ النبي (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) قال : ما كان يداً بيدٍ فخذوهُ ، وما كان نسيئةً فردوهُ )) صحيح البخاري رقم : (2497) و (2498).

قال الحافظ: (معنى قوله : ((ما كان يداً بيدٍ فخذوهُ )) أي : ما وقع لكم فيه التقابض في الـمجلس فهو صحيح فأمضوه ، وما لـم يقع لكم فيه التقابض فليس بصحيح فاتركوه ) فتح الباري شرح صحيح البخاري : (5 / 199).

زياتر لة عيَراقدا ئةم سـآ شيَوازةي ريبا رِوو دةدةن و لة بازارِةكانيدا بة ئاشكرا بة دي دةكريَن :

1 ـ الزيادة الـمشروطة التي يأخذها الدائن من الـمديون مقابل التأجيل. واته‌ : ئه‌و مه‌بله‌غه‌ زياده‌يه‌ كه‌ به‌ مه‌رج ده‌گيرێت و كابراى قه‌رز ده‌ر له‌ كابراى قه‌رزارى وه‌ر ده‌گرێت له‌ به‌رامبه‌ر دوا خستنى هێنانه‌وه‌ى قه‌رزه‌كه‌.

- زۆرينه‌ى هه‌ر زۆرى خه‌ڵك وا له‌ ريبا تێگه‌يشتووه‌ كه‌ له‌ شێوازى يه‌كه‌مدا ڕوون كراوه‌ته‌وه‌ .

- له‌ بازاڕه‌كانى ئه‌م ڕۆژگاره‌دا به‌ گشتى و له‌ ناو بازاڕى پاره‌گۆڕه‌كاندا به‌ تايبه‌تى زياتر شيوازى دووه‌م به‌ر چاو ده‌كه‌وێت و زۆرينه‌ى كاسبكار و كڕيار و بفرۆشه‌كان تێيدا ده‌تلێنه‌وه‌ و ريبا خواردن زاڵا بووه‌ به‌ سه‌ريانه‌وه‌ .

- شێوازى سێيه‌م زياتر پاره‌گۆڕه‌كان تێى ده‌كه‌ون ، و هه‌روه‌ها ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ شتومه‌ك به‌ دوو مه‌عمه‌له‌ ده‌فرۆشن ، بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر (سه‌لاجه‌يه‌ك)  بفرۆشێت ئه‌وا ده‌ڵێت :

 1 ـ به‌ نه‌قدى به‌ (300.000) دينار .

 2 ـ وه‌ ئه‌گه‌ر به‌ قه‌رز بيبه‌يت و به‌ (قسط) نرخه‌كه‌يم بۆ بهێنيته‌وه‌ ئه‌وا به‌ (350.000) ديناره‌ . ئه‌م جۆره‌ كڕين فرۆشتنه‌ش ده‌بێت به‌ ريبا چونكه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رموويه‌تى : ((مَنْ باع بيعتين فـي بَيعَـةٍ ، فلـهُ أوكسهـما أو الـربا)) سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم : (2326) ، فائدة : للوقوف على حكم بيع التقسيط على هذا الشكل وأقوال العلماء فيه وأنهُ من الربا الـملعون فاعلهُ راجع "السلسلة" : (5 / 419 ـ 427) فستجد فيه الكلام الشافـي والقول الفصل فـي هذه الـمسألة . واته‌ : هه‌ر كه‌سێك دوو كڕين و فرۆشتن له‌ يه‌ك مامه‌ڵه‌دا بكات ، ئه‌وا يان كه‌مترينيانى بۆ ده‌بێت يان ريبا ، به‌ واتايه‌كى تر : بفرۆش ده‌ڵێت : به‌ نه‌قدى به‌ (100) دينار ، و به‌ قه‌رزيش به‌ (150) دينار ، جا ئه‌گه‌ر كڕيار به‌ (100) دينار بيكڕێت كه‌ نرخه‌ كه‌مه‌كه‌يه‌ ئه‌وا دروسته‌ ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌ (150) دينار بيبات به‌ قه‌رز ئه‌وا ده‌بێت به‌ ريبا .

- كڕێن و فرۆشتن و گۆرينه‌وه‌ى پاره‌ و ئاڵتون به‌ (ته‌له‌فون و فاكس و ئه‌نته‌رنێت) حه‌رامه‌ و ده‌بێت به‌ ريبا ، چونكه‌ له‌م حاڵه‌ته‌دا مه‌رجى (ده‌ست  به‌ ده‌ست) جێبه‌جێ نابێت بۆيه‌ ده‌بێت به‌ ريبا .

- وه‌ پێويسته‌ ئه‌وه‌ش بزانرێت : تاوانى ريبا و خواردنى پاره‌ى ريبا گه‌وره‌تر و ترسناك تره‌ له‌ تاوانى عاره‌ق و بيره‌ و ويسكى فرۆشتن ! ئه‌مه‌ش له‌ به‌ر ئه‌و هه‌موو ئايه‌ت و فه‌رموودانه‌ى كه‌ باسى گه‌وره‌ى و ترسناكى تاوانى ريبا ده‌كه‌ن وه‌ك له‌ پێشه‌وه‌ باسمان لێوه‌ كرد . وه‌ك ئه‌وه‌ى كه‌سێك هه‌زار (1000) دينار به‌ قه‌رز بدات به‌ كه‌سێكى تر به‌ڵام به‌ مه‌رجێك كابراى قه‌رزار هه‌زار و سه‌د (1100) دينار بهێنێته‌وه‌ بۆى له‌ به‌رامبه‌ر دوا خستنى هێنانه‌وه‌ى هه‌زار ديناره‌كه‌ ، وه‌ له‌ ناو خه‌ڵكدا زياتر ئه‌م جۆره‌ به‌ ريبا ده‌زانرێت ، و بێ ئاگان له‌ جۆره‌كانى تر .

2 ـ بيع النقد بغيره  مع التأجيل فقط دون الزيادة . وه‌ك ئه‌وه‌ى كه‌سێك سه‌د (100) دۆلار بفرۆشێت به‌ كه‌سێكى تر و يه‌كسه‌ر ئه‌و سه‌د دۆلاره‌ بدات به‌ كابراى كڕيار به‌رامبه‌ر به‌ هه‌زار (150.000) دينار ، به‌ڵام كابراى كڕيار دواى ماوه‌يه‌ك (150) هه‌زار ديناره‌كه‌ ته‌سليم به‌ بفرۆشه‌كه‌ بكات ، ئه‌گه‌ر چى ئه‌و ماوه‌يه‌ چه‌ند كاتژمێرێكى كه‌ميش بێت. جا بۆ ئه‌وه‌ى نه‌كه‌ونه‌ ناو ريبا خواردنه‌وه‌ ده‌بێت هه‌ردووكيان پێش ئه‌وه‌ى له‌ مه‌جلسى كڕين و فرۆشتنه‌كه‌دا جيا ببنه‌وه‌ پاره‌كه‌يان ته‌سليم به‌ يه‌كتر بكه‌ن ، وه‌ ئه‌گه‌ر يه‌كێكيان بڵێت چاوه‌ڕوان بكه‌ هه‌تا ده‌چم له‌ دوكانه‌كه‌ى درهاوسێم بۆت دێنم يان دواى پێنج (5) ده‌قيقه‌ى تر وه‌ره‌وه‌ ئه‌وا ئه‌م جۆره‌ كڕين و فرۆشتنه‌ ده‌بێت به‌ ريبا.

3 ـ بيع النقد بغيره مع  التأجيل و مع الزيادة. وه‌ك ئه‌وه‌ى كه‌سێك سه‌د (100) دۆلار بفرۆشێت به‌ كه‌سێكى تر به‌رامبه‌ر به‌ سه‌دوپه‌نجاويه‌ك هه‌زار (151.000) دينار به‌ قه‌رز. واته‌ : ئه‌گه‌ر كڕين و فرۆشتنه‌كه‌ به‌ نه‌قدى بێت ئه‌وا سه‌د دۆلار به‌ سه‌دوپه‌نجاهه‌زار ديناره‌ ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌ قه‌رز بيبات ئه‌وا به‌ سه‌دوپه‌نجاويه‌ك هه‌زار دينار پێى ده‌فرۆشيت ، هه‌زار دينار زياترى لـێوه‌ر ده‌گرێت له‌ به‌رامبه‌ر دوا خستنى هێنانه‌وه‌ى سه‌دوپه‌نجا هه‌زار ديناره‌كه‌.

وه‌ ئه‌م شێوازه‌ش دوو جۆر ريباى له‌ خۆ گرتووه‌:

أ / ربا الفضل : ريباى زياده‌ ، چونكه‌ هه‌زار دينار زياترى لێ وه‌رده‌گرێت له‌ به‌رامبه‌ر دوا خستنى هێنانه‌وه‌ى سه‌دوپه‌نجا هه‌زار ديناره‌كه‌.

ب / ربا النسيئة : ريباى دوا خستن ، چونكه‌ كڕين و فرۆشتنى پاره‌كه‌ به‌ قه‌رز بوو .

پوخته‌ و ناوه‌ڕۆكى ئه‌م نووسراوه‌ :

- ريبا حه‌رامه‌ و تاوانێكى زۆر زۆر گه‌وره‌ و ترسناكه‌ .

- كڕين و فرۆشتنى ئاڵتون به‌ قه‌رز حه‌رامه‌ و جۆرێكه‌ له‌ جۆره‌كانى ريبا خوارن .

- گۆڕينه‌وه‌ى ئاڵتونى به‌كار هاتوو به‌رانبه‌ر به‌ ئاڵتونى تازه‌ ده‌بێت وه‌زن به‌ وه‌زن و وه‌كو يه‌ك و ده‌ست به‌ ده‌ستيش بێت ئه‌گينا ده‌بێت به‌ ريبا .

- گۆڕينه‌وه‌ى پاره‌ به‌ پاره‌ ده‌بێت ده‌ست به‌ ده‌ست و به‌ نه‌قدى بێت و نابێت به‌ قه‌رز ئه‌نجام بدرێت ئه‌گينا ده‌بێت به‌ ريبا .

- زياد كردنى نرخى هه‌ر شتێكى فرۆشراو له‌ به‌ر دوا خستنى هێنانه‌وه‌ى نرخه‌كه‌ى له‌ لايه‌ن كڕياره‌وه‌ ده‌بێت به‌ ريبا .

-  كڕێن و فرۆشتن و گۆرينه‌وه‌ى پاره‌ به‌ پاره‌ و ئاڵتون به‌ پاره‌ به‌ ڕيِگاى (ته‌له‌فون و فاكس و ئه‌نته‌رنێت) حه‌رامه‌ و ده‌بێت به‌ ريبا .

بۆ زياتر شاره‌زا بوون له‌م بابه‌ته‌ ئه‌م نامه‌يه‌ بخوێنه‌ره‌وه‌ نامه‌يه‌كى كراوه‌ بۆ پاره‌گۆڕ و بازرگان و زه‌ڕه‌نگه‌ره‌كان وريا و ئاگاداريان ده‌كاته‌وه‌ له‌ ريبا خواردن

پوخته‌ى فه‌تواى (مجمع الفقه الإسلامـي ، هيئة كبار العلماء ، مفتـي عام المملكة العربية السعودية الشيخ محمد بن إبراهيم والشيخ ابن باز ، وفتوى الشيخ ابن العثيمين وصالـح الفوزان وغيرهم من علماء هذا العصر)

ئاماده‌كردنى : مامۆستا محمد عبدالرحمن