|
فەرموودەعه‌قیده - بیروباوەڕی ڕاستڕوونکردنەوەی شەرعیبەهەشت و دۆزەخبیدعە و داهێنراوەکانبابەتی گشتی + وته‌ی زانایان و دانایان پەروەردە و خێزانبابەتی عەرەبیتاوان و حەرامکراوەکاننزا و پاڕانەوەژیاننامه و ڕووداو و بەسەرهاتەکانمانگی ره‌مه‌زانگۆشەی فه‌توا
|
چۆنيه‌تى عه‌قيقه كردن بۆ منداڵ چۆنيه‌تى عه‌قيقه كردن بۆ منداڵ پێشه‌كى الحمدلله رب العالمين ، والصلاة والسلام
على نبينا محمد وآله وصحبه ومن تبعهم باحسان إلى يوم الدين ، وبعد . به‌ڕێزان به پشتيوانى خواى گه‌وره له‌م
چه‌ند لاپه‌ڕه‌يه دا باس له چۆنيه‌تى عه‌قيقه كردن ده‌كه‌ين بۆ منداڵ ، عه‌قيقه
بريتى يه له‌و عيباده‌ته‌ى كه پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم) هانى موسوڵمانانى
داوه به ئه‌نجام دانى له كاتى له دايك بوونى منداڵيان ، ان شاءالله به كورتى باس
له مانا و حوكم و چۆنيه‌تى ئه‌م عيباده‌ته ده‌كه‌ين ، زۆر به داخه‌وه زۆرێك له
موسوڵمانان بێ ئاگان له‌م عيباده‌ته ، كاتێك خواى گه‌وره منداڵيان پێ ده‌به‌خشێت
، له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م نيعمه‌ته‌دا ئاماده نييه عه‌قيقه (مه‌ڕه منداڵه) بۆ منداڵه‌كه‌ى
له پێناو خواى گه‌وره بكات ، به‌ڵكو هه‌ر نازانێت عه‌قيقه هه‌ر چيشه ، داواكارم
له خواى گه‌وره ئه‌م نوسراوه بكات به ووريا كه‌ره‌وه‌و فێربوونى موسوڵمانان له‌م
عيباده‌ته‌دا . ماناى ووشه‌ى (العقيقه) ووشه‌ى ( العقيقه): له زمانى عه‌ره‌بيدا
له ووشه‌ى (العَقُّ) وه‌رگيراوه كه به ماناى پچڕان دێت ، ئه‌م ووشه‌يه له زمانى
عه‌ره‌بيدا به‌م مووانه ده‌وترێت كه به سه‌رى منداڵ وه‌يه له كاتى له دايك بوون
دا ، ئينجا له ڕۆژى حه‌وته‌م ده‌پچڕێنرێت و ده‌تراشرێت . وه له ڕووى شه‌رعه‌وه ، ووشه‌ى (العقيقه) به‌و ئاژه‌ڵه ده‌وترێت
كه‌له ڕۆژى حه‌وته‌مى له دايك بوونى منداڵدا سه‌ر ده‌بڕدرێت . الفقه الميسر فى ضوء
الكتاب والسنة: 196. حوكمى عه‌قيقه كردن هه‌ندێك له زانايان ئه‌م عيباده‌ته‌يان
به واجب داناوه به به‌ڵگه‌ى چه‌ند فه‌رمووده‌يه‌كى صحيح ، بۆ نموونه عائيشه دايكى
باوه‌ڕداران فه‌رموويه‌تى: (أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
أَنْ نَعُقَّ عَنْ الْغُلَامِ شَاتَيْنِ وَعَنْ الْجَارِيَةِ شَاةً) صحيح الارواء
1166. واته: پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه
وسلم) فرمانى به ئێمه كرد كه بۆ منداڵى كوڕ دوو مه‌ڕ بكه‌ين به عه‌قيقه وه بۆ
كچ يه‌ك . وه له فه‌رمووده‌يه‌كى تردا فه‌رموويه‌تى:
(كُلُّ غُلَامٍ مُرْتَهَنٌ بِعَقِيقَتِهِ) صحيح الارواء: 1165. واته: هه‌موو منداڵێك ڕه‌هنكراوه به‌رامبه‌ر به عه‌قيقه بۆ كردنه‌كه‌ى
، هه‌ندێك له زانايان ده‌ڵێن واته: منداڵ ئه‌گه‌ر عه‌قيقه‌ى بۆ نه‌كرێت و پاشان بمرێت
، ئه‌وا ئه‌م منداڵه له ڕۆژى دواييدا شه‌فاعه‌ت بۆ دايك و باوكى ناكات بۆ چوونه
به‌هه‌شت ، وه هه‌ندێك له زانايان ده‌ڵێن منداڵ ئه‌گه‌ر عه‌قيقه‌ى بۆ نه‌كرێت ناپارێزرێت
له به‌ڵاو ناخۆشى . وه هه‌ندێك زاناى تر ئه‌م عيباده‌ته‌يان
به سونه‌تى موئه‌كه‌ده داناوه ، واته پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم) له‌سه‌ر
ئه‌م عيباده‌ته به‌رده‌وام بووه‌و وازى لێ نه‌هێناوه ، بۆيه پێويسته موسوڵمانانيش
ئه‌وانه‌ى تواناى عه‌قيقه‌كردنيان هه‌يه شوێن پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله عليه وسلم)
بكه‌ون و ئه‌م عيباده‌ته ئه‌نجام بده‌ن و ڕه‌زيل و ده‌ست گيراو نه‌بن له خێرو چاكه‌كردندا
، به‌ڕاستى ئه‌و ماڵه‌ى سوودى بۆ مرۆڤ هه‌يه بريتى يه له‌وه‌ى كه له‌به‌ر خاترى
خواى گه‌وره سه‌رف ده‌كرێت و بۆى ده‌بێت به توێشوێك بۆ ڕۆژى دوايى ، جا بۆيه موسوڵمانان
نابێت كه‌م ته‌رخه‌م بن له‌م عيباده‌ته دا به گومانى ئه‌وه‌ى هه‌ندێك له زانايان
به سونه‌تيان داناوه . حيكمه‌ت و سووده‌كانى عه‌قيقه‌كردن 1) سوپاس كردنى خواى گه‌وره له‌سه‌ر ئه‌و
نيعمه‌ته‌ى كه به مرۆڤ ده‌به‌خشێت ، به‌ڕاستى منداڵ نيعمه‌تێكه له نيعمه‌ته‌كانى
دونيا ، مرۆڤ دڵى پێ خۆش ده‌بێت ، هه‌ر بۆيه‌شه بۆ كوڕ ده‌بێت دوو مه‌ڕ يان دوو بزن
سه‌ر ببڕدرێت به‌ڵام بۆ كچ ته‌نها يه‌كيان سه‌ر ده‌بڕدرێت ، چونكه خه‌ڵكى زياتر خۆشحاڵ
ترن به كوڕ ، ئه‌گه‌ر چى له ئيسلام دا شه‌رت ته‌قواو له خوا ترسانه . 2) پاراستنى منداڵ له شه‌يتان و به‌ڵاو
ناخۆشى ، هه‌ر وه‌كو چۆن خواى گه‌وره ئيسماعيلى كوڕى پێغه‌مبه‌ر ابراهيمى پاراست له‌سه‌ر
بڕينى و كردن به‌قوربانى به سه‌ربڕينى ئاژه‌ڵێك
له جياتى . 3) ئاشنابوون و زانينى خه‌ڵك به له دايك
بوونى منداڵه‌كه‌و ناوزانين و دوعا بۆ كردنى. 4) كۆبوونه‌وه‌ى فه‌قيرو دۆست و دراوسێ
به يه‌كه‌وه له‌كاتى خواردنى گۆشتى عه‌قيقه‌كه. أحكام الحقيقه:9. ژماره و چۆنيه‌تى ئه‌و ئاژه‌ڵه‌ى ده‌كرێت
به عه‌قيقه ئه‌و ئاژه‌ڵه‌ى ده‌كرێت به عه‌قيقه بريتى يه له
(بزن) يان (مه‌ڕ) ، بزن ده‌بێت ساڵێكى ته‌واو كردبێت چووبێته ناو دوو ساڵيه‌وه ،
وه مه‌ڕ ده‌بێت شه‌ش مانگ يان ساڵێكى ته‌واو كردبێت ، بۆ منداڵى كوڕ ده‌بێت دوو دانه
له بزن يان له مه‌ڕ بكڕێت به عه‌قيقه ، به‌ڵام بۆ كچ ته‌نها يه‌ك دانه ده‌كرێت
به عه‌قيقه ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر كه‌سێك ته‌نها تواناى كڕينى يه‌ك دانه‌ى هه‌بوو بۆ كوڕه‌كه‌ى
ئه‌وه دروسته ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر تواناى دوانى هه‌بێت ئه‌وه ده‌بێت دوان بێت . الشرح
الممتع: 492/7. وه ئه‌و مه‌ڕو بزنه‌ى ده‌كرێت به عه‌قيقه
ده‌بێت بێ عه‌يب بن وه‌كو ئه‌و مه‌ڕو بزنه‌ى ده‌كرێن به قوربانى ، وه هه‌ندێك له
زانايان به دروستيان دانه‌وه ووشتر يان مانگا
بكرێت به عه‌قيقه به مه‌رجێك مانگا ده‌بێت دوو ساڵى ته‌واو كردبێت ، وه ووشتر ده‌بێت
پێنج ساڵى ته‌واو كردبێت ، به‌ڵام باشتر وايه مه‌ڕ يان بزن بكرێت به عه‌قيقه ، چونكه
ته‌نها باسى بزن و مه‌ڕ كراوه له فه‌رمووده صه‌حيحه‌كان ، وه دروسته مرۆڤ گۆشتى
عه‌قيقه بكات به سێ به‌شه‌وه ، به‌شێكى لێ بخوات ، وه به‌شێكى بكاته خێر ، وه
به‌شێكى بكات به هه‌ديه ، وه باشتر وايه گۆشته‌كه به‌لێندراوى بدات به خه‌ڵك
و ده‌عوه‌تيان بكات ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر نه‌گونجا دروسته به خاوى دابه‌ش بكرێت به‌سه‌ر
دۆست و دراوسێ و فه‌قيران . فتاوى اللجنة الدائمة: 10/457 ، و 11/442. . وه دروست نيه له جياتى حه‌يوان كڕين
و سه‌ربڕين ، به كيلۆ گۆشت له لاى قه‌ساب بكڕدرێت بۆ مه‌به‌ستى عه‌قيقه . فتاوى
الشبكة الاسلامية:13/015896. وه دروست نيه له جياتى حه‌يوان سه‌ر
بڕين بۆ عه‌قيقه ، پاره بكرێت به خێر . فتاوى اللجنة الدائمة: 10/465. وه نابێت مريشك ، يان كه‌ڵه‌شێر ، يان
مراوى ، وه غه‌يرى ئه‌وانه‌ش له په‌له‌وه‌ر
بكرێن به عه‌قيقه . فتاوى اللجنة الدائمة: 10/462. ڕۆژى ئه‌نجام دانى عه‌قيقه سوننه‌ت وايه له ڕۆژى حه‌وته‌م عه‌قيقه
بكرێت ، بۆ نموونه ئه‌گه‌ر ڕۆژى سێ شه‌م منداڵه‌كه له دايك بوو ئه‌وه له حه‌فته‌مين
ڕۆژ عه‌قيقه‌كه‌ى بۆ ده‌كرێت كه ده‌كاته ڕۆژى دووشه‌م ، وه ئه‌گه‌ر له ڕۆژى جومعه
له دايك بوو ئه‌وه له ڕۆژى پێنج شه‌ممه عه‌قيقه‌ى بۆ ده‌كرێت ، وه ئه‌گه‌ر له
ڕۆژى حه‌فته‌م نه‌كرا ئه‌نجام بدرێت ، دروسته له چوارده‌مين ڕۆژ بكرێت ، وه ئه‌گه‌ر
له چوارده‌مين ڕۆژ نه‌كرا دروسته له بيست و يه‌كه‌مين ڕۆژ ئه‌نجام بدرێت ، وه ئه‌گه‌ر
نه‌گونجا له بيست و يه‌كه‌مين ڕۆژ ئه‌نجام بدرێت ئه‌وه دروسته له‌هه‌ر ڕۆژێكى تر
بێت به گوێره‌ى توانا ، به‌م شێوه‌يه زانايان ڕه‌حمه‌تى خوايان لێ بێت فه‌رموويانه
. مجموع فتاوى ورسائل العثيمين: 25/221. تراشينى مووه‌كانى سه‌رى منداڵ ئه‌و عه‌قيقه‌يه‌ى له ڕۆژى حه‌فته‌مى له
دايك بوونى منداڵدا ئه‌نجام ده‌درێت ، بريتى يه له‌سه‌ر بڕينى ئاژه‌ڵ ، وه سه‌ر تراشينى
منداڵ ، وه ناولێنانى وه خه‌ته‌نه‌كردنى ، وه ده‌م شيرن كردنى به خورماى جوتراو
. شێخ محمد بن صالح العثيمين (ڕه‌حمه‌تى خواى
گه‌وره‌ى لێبێت) ووتوويه‌تى تراشينى مووه‌كانى سه‌رى منداڵ تايبه‌ته به منداڵى كوڕ
، منداڵى كچ سه‌رى ناتراشێت ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر پێويست بوو سه‌رى كچ بتاشرێت بۆ به‌هێز
بوون و زۆر بوونى پرچى درووسته سه‌رى بتراشرێت ، وه له دواى تراشينى سه‌رى منداڵ
مووه‌كانى له‌لاى زێڕينگر ده‌كێشرێت ، به ئه‌ندازه‌ى قورسى مووه‌كانى زيو ده‌كرێت
به‌خێر بۆ فه‌قيران ، يان پاره به ئه‌ندازه‌ى زيوه‌كه بكرێته خێر. مجموع فتاوى
ورسائل العثيمين: 25/244. يان به ئه‌ندازه‌ى زێڕ ، كاميان له توانا
دا بوو دروسته إن شاءالله. فتاوى اللجنة الدائمة: 10/15. ناونانى منداڵ به ناوێكى باش و دروست ناونانى منداڵ دروسته چ له سه‌ره‌تاى له دايك بوونى بێت يان له حه‌فته‌م ڕۆژى بێت ، وه واجبه له‌سه‌ر دايكان و باوكان ناوێكى باش و شه‌رعى له منداڵه‌كانيان بنێن ، نابێت ناوێك بيت له‌گه‌ڵ شه‌ريعه‌تى ئيسلام نه‌گونجێت ، يان نابێت ناوێك بێت ببێته مايه‌ى گاڵته كردن پێى . (خه‌ته‌نه‌كردنى) منداڵ (سونه‌تكردن) شێخ محمد بن صالح العثيمين (ڕه‌حمه‌تى خواى
گه‌وره‌ى لێبێت) ووتويه‌تى: خه‌ته‌نه كردنى منداڵى كوڕ واجبه ، به‌ڵام بۆ كچ سونه‌ته‌و
واجب نيه ، هۆكارى واجبيه‌تى سونه‌ت كردنى كوڕ بۆ مه‌سڵه‌حه‌تى شه‌رعى و ته‌ندروستى
ده‌گه‌ڕێته‌وه ، بۆ نموونه ئه‌و پارچه گۆشته‌ى كه له سه‌رووى له‌شى كوڕ هه‌يه
ئه‌گه‌ر نه‌بڕدرێت ده‌بێته مايه‌ى كۆبوونه‌وه‌و مانه‌وه‌ى ميز له‌م شوێنه‌دا ، كاتێك
ئه‌م منداڵه گه‌وره ده‌بێت به شێوه‌يه‌كى ناپاكانه نوێژه‌كه‌ى ده‌كات ،وه له
ڕووى ته‌ندروستيشه‌وه مانه‌وه‌ى ئه‌م ميزو پيسايه له‌ناو ئه‌م پارچه گۆشته ده‌بێته
مايه‌ى تووش بوون به ئيلتهاب و سووتانه‌وه‌ى ، به‌ڵام مه‌به‌ست له سوونه‌ت كردنى
كچ كه‌م كردنه‌وه‌ى شه‌هوه‌تيه‌تى نه‌ك لابردنى پيسايى بێت ، بۆيه بۆ ئافره‌ت سونه‌ته
واجب نيه. فتاوى أركان الاسلام للعثيمين:216. وه سه‌باره‌ت به ڕۆژى سونه‌ت كردنى منداڵ
شێخ ئه‌لبانى (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) ده‌ڵێت هه‌ندێك له زانايان به سونه‌تيان
داناوه ڕۆژى حه‌فته‌م بكرێت ، به به‌ڵگه‌ى دوو فه‌رمووده كه هه‌ر يه‌ك له‌م دوو
فه‌رمووده‌يه ئه‌وه‌ى تريان به‌هێز ده‌كات له صيحه‌تدا ، ئه‌گينا هه‌ر يه‌ك له‌م
دوو فه‌رموودانه به جيا لاوازن ، وه هه‌ر ڕۆژێكى تريش بێت دروسته إن شاءالله .
تمام المنة: 68. حوكمى بانگدان و قامه‌ت كردن له گوێى منداڵ به‌ڕێزان ئه‌م فه‌رموودانه‌ى باسى بانگدان
ده‌كات له گوێچكه‌ى ڕاستى منداڵ ، وه قامه‌ت كردن له گوێچكه‌ى چه‌پى ، زاناى فه‌رمووده
ناس شێخ ئه‌لبانى (ره‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) به لاوازى داناون ، بۆيه بانگ
و قامه‌ت له گوێچكه‌ى منداڵ نادرێت . سلسلة الأحاديث الضعيفة والموضوعة وأثرها السيئ
فى الأمة :1/492 . ئه‌وكه‌سه‌ى به‌منداڵى عه‌قيقه‌ى بۆ نه‌كراوه هه‌ندێك له زانايان به‌سونه‌تيان داوه
بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ى به‌منداڵى عه‌قيقه‌يان بۆ نه‌كراوه بۆخۆيان عه‌قيقه بكه‌ن ، به‌ڵام
هه‌ندێكى تريان ده‌ڵێن عه‌قيقه ته‌نها له‌سه‌ر باوكى منداڵه‌كه‌يه ، منداڵه‌كه له‌دواى
گه‌وره بوونى له‌سه‌رى نيه . تحفة المودود بأحكام المولود:88 ، رسائل وفتاوى العلامة
عبد الله بن عبد الرحمن أبى بطين :186 ، مجموع فتاوى ورسائل فضيلة الشيخ محمد بن صالح
العثيمين :25 / 222 . وصلى الله على نبينا محمد وآله وصحبه وسلم نوسين و ئاماده‌كردنى : مامۆستا . هه‌ڵگورد مستەفا گه‌ڵاڵه‌يى . |
