ئاداب و دروست و نادروستی سەردانی گۆڕستان

ئاداب و دروست و نادروستی سەردانی گۆڕستان

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين،وبعد:

ده بێت بزانرێت بۆ چى سه ردانى گۆڕستان ده كرێت؟

له ڕاستيدا سه ردانى گۆڕستان سودێكى زۆرى هه يه بۆ كه سێك باوه ڕى به ڕۆژى دوايى هه بێت، مه به ست له سه ردانى گۆڕستان ئه وه يه كه وا مرۆڤـ به گشتى و موسڵمان به تايبه تى يادى ئه وه بكاته وه كه وا له پاش مردن زيندوو بونه وه و لێپرسينه وه و پاداشت وسزا هه يه له سه ر كردارى چاك و خراپ ، وه بيربكاته وه ئه و مردووانه ى كه وا تۆ ئێستا سه ردانى گۆڕه كانيان ده كه يت وه كو تۆ زيندوو بوون له دونيادا به ڵام ژيانيان كۆتايى هات و جارێكى تر ناگه ڕێنه وه بۆ ژيانى ئه م دونيايه ، وه په شيمان بوونه وه يش دادى هيچ كه سێك نادات، وه كاتێك بير له م باسانه ده كه يته وه ده بێت به هانده رێك بۆت بۆ ئه وه ى زياتر سوور بيت له سه ر كردارى چاك و خۆت به دوور بگرى له كردارى خراپ، ئه مه مه به سته له سه ردانى گۆڕستان، بۆ په ند و (عيبره ت) وه رگرتن وه ك پێغه مبه رى خوا (صلی اللە علیە وسلم) فه رموويه تى:( إنـي نهيتكم عن زيارة القبور فزوروها ، فإنَّ فيها عبرة ، ولا تقولوا ما يُسخط الرب)(صحيح الجامع الصغير) رقم : (6789). واته : من له سه ره تادا قه ده غه م كردبوو كه وا سه ردانى گۆڕستان بكه ن، به ڵام سه ردانى بكه ن، چونكه به ڕاستى په ندو ئامۆژگارى زۆرى تێدايه ، وه ووته يه ك نه ڵێـن كه وا په روه ردگارى پـێ توڕه بێت. وه هه روه ها له فه رمووده يه كى تردا پێغه مبه رى خوا(صلی اللە علیە وسلم) فه رموويه تى:( كنت نهيتكم عن زيارة القبور ، ألا فزوروها فإنَّها ترق القلب، وتدمع العين و تذكر الآخرة، ولا تقولوا هجرا)(صحيح الجامع الصغير) رقم : (4584). واته : من له سه ره تادا قه ده غه م كردبوو كه وا سه ردانى گۆڕستان بكه ن، به ڵام سه ردانى گۆڕستان بكه ن، چونكه به ڕاستى دڵتان نه رم ده كات، و فرمێسك له چاوتان ده رده هێنێ، و پاشه ڕۆژتان بيرده خاته وه ، وه كاتێك كه سه ردانى گۆڕستان ده كه ن ووته ى خراپ و نابه جێ مه ڵـێـن.

ئيمامى (النووى) ( ڕه حمه تى خواى لـێ بێت) فه رموويه تى : ( له فه رموده كه ى پێغه مبه ردا(صلی اللە علیە وسلم) كه فه رموويه تى : " لا تقولوا هجراً " والـهجرُ : واته قسه ى به تاڵ و ناته واو وناڕێك ، هه روه ها ده فه رمێت: بۆيه له سه ره تاى ئيسلامه وه سه ردانى گۆڕستان قه ده غه كرابوو چونكه ئه و خه ڵكه ى كه وا پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) له گه ڵياندا ده ژيا تازه موسڵمان ببوون و تازه له كوفر ڕزگاريان ببوو، به ڵام پاش ئه وه ى كه وا ئاينى ئيسلام به رپا بوو،و به جوانى ڕوون كرايه وه ،پاشان ڕێگه درا به سه ردانى گۆڕستان ، بۆ ئه و مه به ستانه ى كه باسمان كرد)بڕوانه كتێبى : (الـمجموع) : (5 /310)). به ڵام ئه گه ر سه ردانى گۆڕستان بۆ ئه م مه به ستانه نه بوو به ڵكو بۆ مه به ستى خراپ و نابه جـێ بوو وه ك : پاڕانه وه له مردووه كان ، و ته واف كردن به ده ورى گۆڕه كان ، و ئاژه ڵ سه ربڕين له سه ريان، و نه زر كردن بۆيان كه له م سه رده مه دا باوه وده كرێن، ئه مانه هه مووى حه رامه و به ڵكو هاوه ڵ بڕياردان و شيركن (واته : هه ركه سێك هاوار بكاته مردوو يان بپاڕێته وه له گۆڕِو مه رقه د و شه خص ونه زرگاودارو به رد ئه وا شيرك و هاوه ڵى بڕياڕ داوه بۆخواى تاك و ته نها له په رستندا، با هه رچه نده ئه و مردووه يش يان خاوه ن گۆره كه يش پياو چاك بوو بێت،چونكه ئێمه ى موسڵمان فه رمانمان پـێكراوه ته نها خوا بپه رستين و ته نها هاوار بكه ينه خوا و ته نها له و بپاڕێينه وه ئه مه ماناى ئيسلامى ڕاسته قينه يه ، نه ك وه ك ئه و كارانه ى كه وا ئه مڕۆ ده كرێن له سه ر گۆڕستان و گۆڕى پياو چاكان، به داخه وه هه ندێ كه س هه يه كاتێ ئامۆژگارى ده كه يت و پێى ده ڵێت هاوار مه كه ره مردوو و نه زر مه كه بۆيان و مه پاڕێره وه لێيان له وه ڵامدا ده ڵێت: من نايان په رستم، ئه م پياو چاكانه ڕێز و پايه يان به رزه لاى خوا بۆيه داوايان لـێ ده كه م و هانايان بۆدێنم !

به ڵام ئه گه ر به جوانى له قورئانى پيرۆز و فه رمووده كانى پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) وورد ببينه وه ده بينين ئه و كه سانه ى كه وا خواى گه وره له قورئاندا باسيان ده كات كه وا بـێ باوه ڕ بوون هه ر ئه م كارانه يان ده كرد كه وا هه ندێك له خه ڵكانى ئه مڕۆ ده يكه ن، وه ك: پاڕانه وه و هاوار كردن و نه زركردن بۆ گۆڕى مردووان و ته واف كردن و ئاژه ڵ سه ربڕين له سه ر گۆڕه كانيان ئه م كارانه هه مووى په رستنن (عيباده تن) نابـێ بۆ كه س ئه نجام بدرێت جگه له خواى باڵاده ست ، چونكه هه ركه سێك عيباده ت بۆ دروست كراوێكى خوائه نجام بدات- جا ئه و دروست كراوه مردوو بێت يان قه بر بێت يان دار بێت يان شه خص بێت- ئه وا ئه و كه سه هاوه ڵ په يداكار و (مُشْڕك)ـه چونكه په رستنى (عيباده تى) بۆ غه يرى خواجێبه جێ كردووه ،وه ئه م كارانه يش وه ك زانيت عيباده تن و ئه نجام دانى بۆ هه ركه سـێك و هه ر شتێك بێت جگه له خواى گه وره ئه وا هاوه ڵ بڕيار دانه بۆ خواى تاك و ته نها. وه هه ر كه سێك هاوه ڵ بڕيار بدات بۆ خواى گه وره ئه وا خواى گه وره هه ڕه شه ى كردووه كه وا به هه ميشه ى و هه تا هه تايى له دۆزه خدا ده يهـێڵـێته وه و لێى خۆش نابێت وه ك له قورئان دا فه رموويه تى :( إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء وَمَن يُشْرِكْ بِاللّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِيدًا) [سورة النساء : 116]. واته : به دڵ نيايى خواى گه وره نابورێ و خۆش نابـێ له كه سێك كه وا هاوه ڵى بۆ بڕيار دابێت، وه خۆش ده بێت له هه موو تاوانێكى تر جگه له شيرك و هاوه ڵ بڕياردان ئه ويش بۆ كه سێك كه وا خوا ويستى لـێ بێت،وه هه ركه سێك هاوه ڵ بۆ خوا بڕيار بدات ئه وا زۆر زۆر گومڕا بووه . وه ئه وه ش بزانه كه وا هاوه ڵ بڕياردان بۆ خواى تاكو ته نها ده بێته هۆى به تاڵ بوونه وه وپوچه ڵ كردنه وه ى كاره چاكه كانى مرۆڤـ وه ك خواى گه وره ده فه رمێت:( لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِين) [سورة الزمر : 65] . واته : ئه گه ر هاوه ڵ بڕيار بده يت بۆ خواى تاك و ته نها ئه وا كرده وه كانت پوچه ڵ ده بێـته وه ، وله پاشه ڕۆژيشدا ره نجه ڕۆ و زه ره رمه ند ده بيت . وه باش بزانه كه وا هاوار كردنه گۆڕى پياوچاكان و شه خص و دار وبه رد هيچ سودێكى نىيه و وه ڵامت ناده نه وه وه ك خواى گه وره ده فه رمێت: ( وَلا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللَّهِ مَا لا يَنْفَعُكَ وَلا يَضُرُّكَ فَإِنْ فَعَلْتَ فَإِنَّكَ إِذاً مِنَ الظَّالِمِين)[يونس : 106]. واته : داوا مه كه و مه پاڕێره وه جگه له خوا له شتانێك كه وا سودت پـێ ناگه يه نێ و زيانيشت لـێ لانادات، وه ئه گه ر وات كرد ئه وا تۆ له موشريك و هاوه ڵ بڕيارده ران ده بيت، هه روه ها ده فه رمێت: ( وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُو مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَهُمْ عَنْ دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ وَإِذَا حُشِرَ النَّاسُ كَانُوا لَهُمْ أَعْدَاءً وَكَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ كَافِرِينَ)  [الأحقاف : 5 ـ 6]. واته : كێ هه يه گومڕا تر بێت له و كه سه ى كه وا ده پاڕێته وه و هاوار ده كات له غه يرى خوا، هاوار ده كاته كه سانێك كه وا گوێ يان له هاوارى ئه و نى يه ، وه تا ڕۆژى دوايش وه ڵامى هاوار و پاڕانه وه كه ى ناده نه وه و ئه وان بێ ئاگان له هاوار كردنى ئه م هاوه ڵ  بڕيارده رانه ، وه كاتێكيش خه ڵكى كۆده كرێـته وه بۆ لێپرسينه وه ئه وانه ى كه وا په رستراون ده بن به دوژمنى ئه و كه سانه ى كه وا له دونيادا په رستوويانن . چونكه پاڕانه وه په رستنه (عيباده ته ) و خواى گه وره به په رستن باسى كردوه و پێغه مبه رى خوايش(صلی اللە علیە وسلم) فه رموويه تى : ( الدعاء هو العبادة )(صحيح سنن الترمذي) رقم : (2969) ، و(صحيح الجامع الصغير) رقم : (3407). واته : پاڕانه وه په رستنه (عيباده ته ). وه هه ر كه سێك بڵـێت من نايان په رستم به ڵكو وه ك واسيته يه ك داواى لـێ ده كه م بۆ ئه وه ى له خوا نزيكم بكه نه وه ، ئه وا ئه م واسيته دانانه خۆى له خۆيدا دروست نى يه و به ڵكو كوفره ،وه ك خواى گه وره له قورئانى پيرۆزدا ده فه رمێت: ( أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّار ) [سورة الزمر : 3] . واته : ته نها بۆ خوايه ديندارى و خوا په رستى پاك و پوخت به دڵسۆزى ونيه ت پاكىيه وه ،وه ئه و كه سانه ى كه وا جگه له خواى گه وره كه سانێكى تريان كردووه به په رستراوى خۆيان له ئه ولياو پياو چاكان و عيباده تيان بۆ ئه نجام ده ده ن، كاتێك لێيان بپرسى بۆچى په رستن ئه نجام ده ده ن بۆ ئه و گۆڕ ودار وبه رد وپياوچاكانه ؟! له وه ڵامدا ده ڵێن: ئێمه نايان په رستين، به ڵكو داوايان لـێ ده كه ين تاوه كو ئه و پياوچاكانه و ئه و مردوانه له خوا نزيكمان بكه نه وه ،چونكه ئه مانه خاتريان لاى خوا زۆره به ڵكو خوا له به رخاترى ئه م مردوانه و له به ر ئه م دار و به ردانه لێمان خۆش ببـێ، به ڵام خواى گه وره و ميهره بان ده فه رمێت: به دڵنيايىيه وه خواى گه وره بڕيار ده دات له نێوانياندا له سه ر ئه و جياوازى يه ى كه وا بويانه له سه ر ئايين،وه خواى گه وره ڕێنمايى كه سێك ناكات كه وا بـێ باوه ڕ و كافر و درۆزن بێت، ئه وه ى كه وا ئامۆژگارى چاك ده كرێ و ڕێگاى ڕاستى بۆ ڕوون ده كرێـته وه به ڵام واز ناهێنێت له ڕێگاى كوفر و گومڕايى، چونكه هه رچه ند باسى ڕێگاى ڕاستى بۆ بكه ى ئه و به درۆى ده خاته وه .

جا خوێنه رى به ڕێز ئێستايش له و خه ڵكانه زۆر زۆرن ! وه كاتێك بانگيان ده كه يت بۆ سه ر ڕێگاى ڕاست بۆ سه ر ئيسلامى پيرۆز به لايانه وه سه يره ! وه كاتێك ئامۆژگاريان ده كه يت كه پاڕانه وه و ته واف كردن و نه زر كردن عيباده تن و نابێت بۆ هيچ كه سيك و هيچ شتێك ئه نجام بدرێت ته نها بۆ خوا نه بێت، ده ڵێن ئه م قسانه سه يره ، به ڵام نازانن سه ير ئه وه يه كه وا ئه وان هاوه ڵيان بۆ خوا بڕيار داوه به خۆيان بزانن ياخود نه زانن. خوێنه رى به ڕێز وه ك بۆمان ده ركه وت سه ردانى گۆڕستان بۆ سوود وه رگرتنه ، بۆ ئه وه يه كه وا زياتر باوه ڕمان پته وبێت و زياتر ترسى خواى گه وره له دڵه كانماندا بچه سپێنێت، و زياتر يادى خواى گه وره بكه ينه وه و به رده وام له چاكه كارى دا بين و به دوور بين له كردارى خراپ و ناپه سه ند، ئه مه بوو مه به ست له سه ردانى گۆڕستان.

بۆيه دروسته و ڕه وايه سه ردانى گۆرى بـێ باوه ڕيش بكه يت بۆ ئه وه ى په ندى لـێ وه ربگريت و زياتر بگه ڕێيته وه بۆ لاى خوا، له فه رموده يه كى (صحيح) دا هاتووه جارێكيان پێغه مبه رى خوا(صلی اللە علیە وسلم) (زار قبر أمه فبكي، وأبكي من حوله، فقال استأذنت ربي في أن أستغفر لها، فلم يؤذن لـي ، واستأذنته في أن أزور قبرها فأذن لـي، فزوروا القبور فإنها تذكر الموت)(صحيح مسلم) رقم : (976) .واته : پێغه مبه رى خوا(صلی اللە علیە وسلم) سه ردانى گۆڕى دايكى كرد، له سه ر گۆڕه كه ى ده ستى كرد به گريان و ده گريا، ئه وه نده گريا تاوه كو ئه وانه ى ده وروبه ريشى هێنايه گريان و ئه وانيش ده ستيان كرد به گريان، وه فه رمووى: داوام كرد له په روه ردگارم ڕێگه م بدات داواى لـێ خۆشبوون بكه م بۆ دايكم، ڕێگه ى نه دام، وه داوام كرد كه وا رێگه م بدات سه ردانى گۆره كه ى بكه م ڕێگه ى دام، وه ئێوه ش سه ردانى گۆڕستان بكه ن چونكه سه ردانى گۆڕستان مردنتان دێنێته وه ياد.

سوننه ته كانى سه ردانى كردنى گۆڕستان :

1 ـ كاتێك ده چيت بۆ گۆڕستانى موسڵمانان به مه به ست په ند و ئامۆژگارى وه رگرتن سوننه ته سه لاميان لـێ بكه يت : وه ك پێغه مبه رى خۆشه ويستمان(صلی اللە علیە وسلم) هاوه ڵانى خۆى فێرده كرد كه وا ئه گه ر چوونه سه ر گۆڕستانى موسوڵمانان بڵێن:(السلام عليكم أهل الديار من المؤمنين والمسلمين، وإنا إن شاء الله بكم لاحقون (أنتم لنا فرط، ونحن لكم تبع) أسالُ الله لنا ولكم العافية)(صحيح مسلم) رقم : (975) . واته : سڵاوى خواتان لـێ بێت ئه ى ئه هلى ئه م گۆڕستانه له باوڕداران و موسڵمانان، ئێمه يش (إن شاء الله) پێتان ده گه ين ، ئێوه پێشمان كه وتن، و ئێمه يش به شوێنتان دێين، وه داواده كه م له خواى گه وره له ئێوه و ئێمه يش خۆش بێت.

2 ـ وه سوننه ته دوعاى خێريان بۆ بكه يت و داوا بكه يت له خواى گه وره له تاوانه كانيان خۆش بێت: وه ك عائيشه ى دايكمان(خوايان لێ ڕازى بێت) فه رموويه تى :(كان رسول الله(صلی اللە علیە وسلم) يخرج إلـى البقيع، فيدعو لـهم ، فسأله عائشة عن ذلك ؟ فقال إنـي أمرت أن أدعو لـهم)(أخرجه أحمد) : (6 / 252) بسند صحيح على شرط الشيخين ، قالهُ الألبانـي فـي "أحكام الـجنائز" ص : (239) . واته : پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده رده چوو بۆ گۆڕستانى به قيع، دوعاى خێرى بۆ ده كردن، عائيشه (خوايان لێ ڕازى بێت) پرسيارى لـێ كرد ئه ويش فه رمووى: من فه رمانم پـێ كراوه له لايه ن خواوه كه وا بۆيان بپاڕێمه وه . وه سه لام كردن و دوعاى خێر بۆ كردن ته نها بۆ مسوڵمانان ده بێت، واته ئه گه ر چوينه سه ر گۆڕى بـێ باوه ڕێك يان گۆڕستانى بـێ باوه ڕان، نه سڵاويان لـێ ده كه ين، وه نه دوعاى خێريان بۆ ده كه ين، چونكه دروست نى يه وه ك له قورئاندا هاتووه خواى گه وره فه رموويه تى : ( مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَنْ يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُوا أُولِي قُرْبَى مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ) [سورة التوبة : 113]. واته : بۆ پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) وبڕواداران نى يه وه نابـێ داواى لێبوردن و لێخۆشبوون بكه ن له خوا بۆ بـێ باوه ڕان و هاوه ڵ په يداكه ران با هه ر چه نده نزيكتان بن وه ك دايك و باوك، پاش ئه وه ى كه بۆيان ڕوون بووه وه كه ئه وان دۆزه خين، واته به بـێ باوه ڕى مردوون. به ڵكو مرۆڤى سه رسه خت و بـێ باوه ڕ ده بێت له پاش مردنى موژده ى دۆزه خى پـێ بده يت وه ك پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) فه رموويه تى:( حيثما مررت بقبر كافرٍ فبشره بالنار)(صحيح الـجامع الصغير) رقم : (3165) و(سلسلة الأحاديث الصحيحة) رقم : (18) . واته : هه ر كاتێك تێپه ڕ بوويت به لاى گۆڕى بێ باوه ڕێكدا ئه وا موژده ى ئاگرى پێ بده .

* ئه و شتانه ى كه حه رامه له گۆڕستاندا ئه نجام بدرێن :

پێويسته بزانرێت كه وا هه ندێ كارى نابه جـێ هه يه نابێ بكرێت، چونكه ئه و كارانه تاوانن ئه گه ر ئه نجام بدرێن :

يه كه م: گۆڕ (قبر) هه ڵبه ستن به گه چ و چيمه نتۆ و ئه و شتانه .

دووه م: دانيشتن له سه ر گۆڕ.

سێهه م: خانوو دروستكردن له سه ر گۆڕستان يان مزگه وت دروستكردن له سه رى.

چواره م : خۆڵ زياده كردنه سه ر گۆڕ واته نابـێ خۆڵـى سه ر گۆره كه له يه ك بست (شبر) زياتر به رز بكرێته وه .

پێنجه م : نووسينى ئايه ت و شيعر و ئه و شتانه ، كه وا ئه مانه هه مووى باوه و ده كرێت له ناو گۆڕستانى مسوڵمانان . به ڵگه يش له سه ر نادروستى ئه م كارانه زۆرن له فه رمووده كانى پێغه مبه رى خۆشه ويستمان (صلی اللە علیە وسلم) ،جابرى كوڕى عبدالله(خوايان لێ ڕازى بێت) ده فه رمێت:( نهى رسول الله(صلی اللە علیە وسلم) أن يُجصص القبر، وأنْ يُقعَد عليه ، وأن يُبنـى عليه (أو يُزاد عليه) ، وأن يُكتب عليه)(صحيح مسلم) رقم : (970) وانظر (أحكا الـجنائز) ص : (260) . واته : پێغه مبه رى خوا(صلی اللە علیە وسلم) قه ده غه ى كردووه گۆڕ هه ڵبه سترێت و گه چ كارى و چيمه نتۆ بكرێت، وه يان له سه رى دابنيشرێت، وه يان خانووى له سه ر بكرێت، وه يان خۆڵـى زياده ى له سه ر بكرێت وه يان له سه رى بنوسرێت). وه له فه رموده يه كى تردا هاتووه كه وا (أبو سعيد الـخدري) (ڕەزای خوای لێبێت) ده يگێڕێته وه و فه رموويه تى :( أن النبي (صلی اللە علیە وسلم) نـهى أن يُبنى على القبر)(صحيح سنن ابن ماجه) رقم : (1564) .

شه شه م: نوێژ كردن ڕووه و گۆر. چونكه پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) فه رموويه تى:( لا تصلوا إلـى القبور ولا تجلسوا عليها)(صحيح مسلم) رقم : (972) . واته : نوێژ مه كه ن ڕووه و گۆڕستان، واته نوێژ مه كه ن به ره و ڕووى گۆڕ، ودامه نيشن له سه ر گۆڕ .

حه وته م: نوێژ كردن له ناو گۆڕستان. چونكه پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت: (الأرض كلّها مسجد إلاَّ الـحمام و الـمقبرة) (صحيح سنن أبـي داود) رقم : (492) . واته : زه وى هه مووى مزگه وته و شياوه بۆ نوێژ كردن ته نها حه مام و گۆڕستان نه بێت . وه ئه نه سى كوڕى مالك (ڕەزای خوای لێبێت) فه رموويه تى:( نـهى النبي (صلی اللە علیە وسلم) عن الصلاة بين القبور)(رواهُ البزار) رقم : (441) وصححهُ الألبانـي فـي "أحكام الـجنائز" ص : (270) . واته : پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) نوێژ كردنى له نێوان گۆڕستاندا قه ده غه كردووه . ئه م فه رمودانه كه وا نوێژ كردنيان له ناو گۆڕستاندا قه ده غه كردووه بۆ هه موو نوێژێكه فه رز بێت يان سوننه ت، وه هه روه ها نوێژى مردويش ده گرێـته وه (صلاة الجنازة) مه گه ر كه سێك مردبێت و نێژرابێت ئه و كاته دروسته نوێژى مردووى له سه ر بكه يت له ناو گۆڕستان .

هه شته م: مزگه وت دروستكردن له سه ر گۆڕستان. پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمێت:( لعنة الله على اليهود والنصارى اتـخذوا قبور أنبيائهم مساجد)(صحيح البخاري) رقم : (5815) . واته : له عنه تى خوا له گاورو جووله كه بێت،چونكه گۆڕى پێغه مبه ره كانيان كردووه به مزگه وت واته : نوێژيان تێدا ده كرد. وه هه وره ها ده فه رموێت:( قاتل الله اليهود اتـخذوا قبور أنبيائهم مساجد)(صحيح البخاري) رقم : (437) و(صحيح مسلم) رقم : (530) . واته : له عنه تى خوا له جووله كه بێت ، كه وا گۆڕى پێغه مبه ره كانيان ده كرد به مزگه وت و نوێژيان له لاى گۆڕه كانيان ده كرد . له به ر ئه مه حه رامه بۆمسوڵمانان كه نوێژ بكه ن له لاى گۆڕستان يان مزگه وت بگه ن له سه ر گۆڕستان.

نۆيه م : ڕۆيشتن و تێپه ڕبون به ناو گۆڕستاندا به پێڵاوه وه له به ر فه رموده كه ى (بشير الـخصاصية) (ڕەزای خوای لێبێت) كه فه رموويه تى :( بينما أماش رسول الله(صلی اللە علیە وسلم)  ... أتى على قبور المسلمين ... فبينما هو يـمشي إذ حانت منه نظرة فإذا هو برجل يـمشي بين القبور عليه نعلان فقال: يا صاحب السبتين ألق سبيتك ، فنظر فلما عرف الرجلُ رسولَ اللهِ(صلی اللە علیە وسلم) خلع نعليه فرمى بـهما)(صحيح سنن أبـي داود) رقم : (3230) وانظر (أحكام الـجنائز) ص : (252) . واته : جارێكيان له گه ڵ  پێغه مبه رى خوادا (صلی اللە علیە وسلم) ڕێم ده كرد ... تاوه كو ڕۆيشته سه ر گۆڕستانى موسڵمانان ... بينى پياوێك به ناو گۆڕستاندا ده ڕوات و جوتێ نه على له پـێ كردووه ، پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم)
پێى فه رموو : ئه ى كابراى نه عل له پـێ، نه عله كانت داكه نه ، كابراش ته ماشاى كرد، كه پێغه مبه رى(صلی اللە علیە وسلم) ناسى، نه عله كانى داكه ند و فڕٍێى دايه ده ره وه ى گۆڕستان.

ده يه م : شكاندنى ئێسكى مردووى موسڵمان، ئه ويش به چه ند هۆيه ك ده بێت. يه كه م به هه ڵ گێڕانه وه ى گۆڕه كه به بـێ عوزر، يان تێپه ڕبوون به سه ر گۆڕه كاندا ، گۆڕى وا هه يه كۆنه و ته پيوه ، تێپه ڕيون به سه ر گۆڕه كاندا زيانى هه يه چونكه مرۆڤى موسڵمان به زيندوويى و مردوويى هه ر ڕێزى هه يه ، له به ر ئه م فه رمووده يه ى پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) كه فه رموويه تى :( إنَّ كسر عظم الـمسلم ميتاً مثل كسره حياً)(صحيح الـجامع الصغير) رقم : (2143) . واته : به ڕاستى شكاندنى ئێسكى مردوى موسڵمان وه ك شكاندنى وايه به زيندوويى.

يانزه يه م : قورئان خوێندن له سه ر گۆڕستان. له به ر فه رموده كه ى (أبو هريرة) (ڕەزای خوای لێبێت) كه فه رموويه تى : پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) فه رمووى:(لا تجعلوا بيوتكم مقابر، إنَّ الشيطان ينفر من البيت الذي تقرأ فيه سورة البقرة)(صحيح مسلم) رقم : (780) . واته : ماڵه كانتان مه كه ن به گۆڕستان، كه قورئانى تێدا نه خوێنن چونكه به ڕاستى شه يتان دوور ده كه وێته وه له و ماڵه ى كه وا سوره تى (البقرة)ى تێدا ده خوێنرێت. كه وا بوو ئه و كه سانه ى كه وا له سه ر گۆڕستان قورئان ده خوێنن بۆ مردووه كان كارێكه پێچه وانه ى ئاينى ئيسلامه ، و خراپيان كردوه نه ك خێر وچاكه .

دوانزه يه م : نابێت له كاتێكدا كه دوعاى خێر ده كه ى بۆ مردووه كان و داواى لـێ خۆش بوونيان بۆ ده كه ى ڕوو بكه يته گۆڕه كان، چونكه كارێكى ناشه رعىيه ، به ڵكو ده بێت ڕوو بكرێته قيبله . ئيمامى (النووى) فه رموويه تى :( قال الإمام أبو الـحسن محمد مرزوق فـي "الـجنائز" : فمن قصد السلام على الميتٍ سلم عليه من قبل وجهه، و إذا أراد الدعاء تـحول عن موضعه وأستقبل القبلة)(الـمجموع للنووي) : (5 / 311) . واته : هه ركه سێك ويستى سڵاو بكات له مردوويه ك ئه وا له لاى ڕووى گۆڕه كه ى سڵاوى لـێ ده كات ، وه ئه گه ر ويستى دوعا بكات له و جێگه يه لاده چێت و ڕوو له قيبله ده كات. وه زۆربه ى زانايانى ئيسلام وايان فه رمووه .

سيانزه يه م : سه فه ر كردن و خۆ ئاماده كردن بۆ گۆڕستان به نيازى مانه وه و پاداشت وه رگرتن. له به ر فه رموده كه ى (أبو هريرة) (ڕەزای خوای لێبێت) كه فه رموويه تى: پێغه مبه ر (صلی اللە علیە وسلم) فه رمووى:( لا تشدُّ الرحال إلاَّ إلى ثلاثة مساجد: مسجدي هذا ، ومسجد الـحرام، ومسجد الأقصى)(صحيح البخاري) رقم : (1189) و(صحيح مسلم) رقم : (1397) . واته : خۆتان مه پێچنه وه و سه فه ر مه كه ن به نيه تى خێر و پاداشت ته نها بۆ سـێ مزگه وت نه بێت، مزگه وتى حه رام (كه عبه ى پيرۆزه )، وه مزگه وتى پێغه مبه ر(صلی اللە علیە وسلم) كه له شارى مه دينه دايه ، وه مزگه وتى ئه قصى كه له وڵاتى فه له ستين دايه . ته نها بۆ ئه م سـێ مزگه وته ڕه وايه خۆت ئاماده بكه ى به نيه تى مانه وه بۆ خوا په رستى كه وا ڕێگه ى دوورى بۆ بگريته به ر. كه وابو زانيمان مه به ست له سه ردانى گۆڕستان بۆچىيه ، وه هه روه ها زانيمان هاواركردنه مردوو يان ته واف كردن به ده ور گۆڕدا كوفره ، وه زانيمان چ شتێك سوننه ت و چاكه له گۆڕستاندا بكرێت، وه چ شتێك تاوان و سه رپێچىيه ئه گه ر له گۆڕستاندا بكرێت، هه روه ها شتى تريش ماوه به ڵام له به ر نه بوونى كات ده رفه تمان نه بوو باسيان بكه ين ، به ڵام سوپاس بۆ خواى گه وره زۆر شتى گرنگ ڕوون كرايه وه بۆ خوێنه ران. وه پێويسته له سه ر هه موومان به جوانى ئامۆژگارى خوشكان و برايانمان بكه ين كه وا ئه گه ر چوونه سه ر گۆڕستان بۆ په ند (عيبره ت) وه رگرتن بزانن كارى چاك كامه يه و كارى خراپ كامه يه ، به ڵكو توشى كوفر و بيدعه و تاوان نه بن.

وصلى الله وسلم على رسولنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين .

(ئامادەکردنی مامۆستا مالك رفعت )

مافی گشت موسڵمانێکە بۆسود وەرگرتن و بڵاوکردنەوەی گشت بابەتە کانی ماڵپەڕی فەرموودە

http://www.fermude.com/fermude%201433/w/fermude.gif