گەورەيى ڕۆژى هەينى و هندێ لەتايبەتمەندى و سوننەتەكانى

هەريەكێك لەئومەتەكان ڕۆژێكى تايبەتيان بۆديارى كراوە
وەك چۆن خواى گەورە ڕۆژانى شەممەى ديارى كرد بۆ جوەكان و يەكشەممەش بۆ مەسيحيەكان،
ڕۆژى هەينيشى ديارى كردووە بۆ موسڵمان، كەواتا ڕۆژى هەينى يەكێكە لەو سێ جەژنانەى خوا دايارى كردووە بۆ ئومەتى ئيسلام،
لەئەبوهوڕەيڕە هاتووە كە پێغەمبەر صلى الله عليەوسلم لەيەكێك لە هەينيەكاندا فەرمووى: « يَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِينَ إِنَّ هَذَا يَوْمٌ جَعَلَهُ اللَّهُ عِيدًا لِلمُسْلِمِينَ.»رواه مالك وقال الشيخ الألبانى:(صحيح) انظر حديث رقم : 2258 فى صحيح الجامع واتە: ئەى كۆمەڵى موسڵمانان ئەمە ڕۆژێكە خواكردوويەتى بەجەژن بۆموسڵمانان.
*_ڕۆژى هەينى ئەوڕۆژەيە خواى گەورە گەورەترى كردووە بەسەر تەواوى ڕۆژەكانى ترى حەفەتەدا
پێغمەبەر صلى اللەعليەوسلم دەفەرموێت: سَىِّدُ الأَىَّامِ يَوْمُ الْجُمُعَةِ . أخرجه الحاكم برقم 1026)واتە: گەورەى ڕۆژەكان ڕۆژى هەينييە.
*_ چاكترين ڕۆژ كەخۆرى تێدا هەڵدێت ڕۆى هەينييە: پێغمەبەر صلى اللەعليەوسلم دەفەرموێت: خَىْرُ يَوْمٍ طَلَعَتْ فِيهِ الشَّمْسُ يَوْمُ الْجُمُعَةِ ، فِيهِ خُلِقَ آدَم ، و فِيهِ أُهْبِطَ ، وَفِيهِ تِيبَ عَلَىْهِ ، وَفِيهِ مَاتَ ، وَفِيهِ تَقُومُ السَّاعَةُ . رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَالتِّرْمِذِىُّ وَصَحَّحَهُ . واتە:چاكترين ڕۆژ كەخۆرى تێدا هەڵبێت ڕۆژى هەينييە، خوائادەمى لەڕۆژى هەينيدا دروست كردووە، هەرلەڕۆژى هەينيدا براوەتەبەهەشت، هەرلەڕۆژى هەينيدا لەبەهەشت دەركراوە، وەلەڕۆژى هەينيشدا تەوبەى لێ وەرگيراوە، وەلەڕۆژى هەينيشدا مردووە، وەلەڕۆژى هەينيدا قيامەت هەڵدەستێت.
*__خواى گەورە لەڕۆژى قيامەتدا ڕژى هەينى زيندوودەكاتەوە بۆ ئوممەتەكەى پێغەمبەر صلى اللەعليەويلم دەفەرموێت: إنّ الله يَبْعَثُ الأَىَّامَ يَوْمَ القيَامَةِ على هَىْئَتِها وَيَبْعَثُ الجُمُعَةَ زَهْرَاءَ مُنِيرَةً لأَهْلِها... رواه الحاكم (1/277)، و البيهقى، وصححه الألبانى فى صحيح الجامع (1872). واتە:خواى گەورە لەڕۆژى قيامەتدا ڕۆژەكان زيندوودەكاتەوە لەسەر شێوەى خۆيان، ڕۆژى هەينيش زيندوودەكاتەوە گەشو ڕووناك بۆ خەڵكەكەى.

هندێ لە تايبەت مەندى و سوننەتەكاى ڕژى هەينى
1ــ لێدانى صەلاوەتى زۆر لەسەر پێغەمبەرمان صلى اللەعليەوسلم صەلاواتدان لەپێغەمبەر لەهەموو ڕۆژەكاندا ئەجرو پاداشتى زۆرە بەڵام لەشەوو ڕۆژى هەينيدا ئەوپاداشتە چەند بەرامبەر دەبێتەوە پاداشتەكەى زۆر زياتر دەبێت
پێغەمبەرصلى اللەعليەوسلم دەفەرموێت:إِنَّ مِنْ أَفْضَلِ أَىَّامِكُمْ يَوْمَ الْجُمُعَةِ ، فَأَكْثِرُوا عَلَىَّ مِنَ الصَّلاةِ فِيهِ ، فَإِنَّ صَلاتَكُمْ مَعْرُوضَةٌ عَلَىَّ ، قَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، وَكَىْفَ تُعْرَضُ عَلَىْكَ صَلاتُنَا وَقَدْ أَرَمْتَ ؟ يَقُولُونَ قَدْ بَلِيتَ؟. واتە:ڕۆژى هەينى باشترين ڕژتانە، جا زۆر سەڵاواتم لەسەرلێبدەن، چونكە سەلاواتەكانتانم پيشان دەدرێت، گوتيان: ئەى پێغەمبەرى خوا چۆن صەواتەكانمان پيشانت دەدرێن لەكاتێكدا تۆ (لاشەت ڕزيوە) ((مەبەست دواى مردنيەتى)) ؟؟ ئەويش فەرمووى: إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ عَلَى الأَرْضِ أَنْ تَأْكُلَ أَجْسَادَ الأَنْبِيَاءِ. رواه وأبو داود رقم 1047) و قال الألبانى : صحيح واتە: بەڕاستى خوا حەڕامى كردووە لەسەر زەوى جەستەى پێغەمبەران بڕزێنێت.
2ــ دوعاو پاڕانەوەى زۆر لەوڕژەدا
چونكە لە ڕۆژى هەينيدا سەعاتێك هەيە هەركەسێ دوعاى تێدابكات ئيللا خواى گەورە دوعاكەى گيرادەبێت، بۆيەش كاتەكەى ديارى نەكراوە بۆئەوەى ئينسانى موسڵمان زۆرترين دوعاى تێدا بكات و بەدواى ئەوكاتەدا بگەڕێ وەك شەوى قەدر ئەبوهوڕەيڕە دەڵێت پێغەمبەرصلى الله عليەوسلم باسى ڕۆژى هەينى كرد فەرمووى: فيهِ سَاعَةٌ لاَ ىُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ وَهُوَ ىُصَلِّى، يَسْأَلُ اللهَ تَعَالَى شَىْئًا إِلاَّ أَعْطَاهُ إِىَّاهُ. صحيح رواه البخارى (935)، ومسلم (852). واتە: لەڕۆژى هەينيدا كاتێكى تێدايە هەربەندەيەكى موسڵمان لەوكاتەدا نوێژبكات و داواى هەرشتێك لەخوابكات ئللا خواى گەورە پێى دەدات.
2ــ خوێندنى سوڕتى كهف
سوڕتى كەهف سونەتەبخوێندرێت لەڕۆژانى هەينيدا يان لەشەوەكەيدا پێغەمبەرصلى الله عليەوسلم دەفەرموێت:مَنْ قَرَأَ سورةَ الكهفِ فى يومِ الجُمُعَةِ أضاءَ له من النورِ ما بينَ الجُمُعَتَينِ . رواه الحاكم وصححه . واتە:هەركەسێك لەڕۆژى هەينيدا سوڕەتى كەهف بخوێنێت نێوان هەردوو هەينيەكەى بۆ ڕوناك دەبێتەوە. لەفەرموودەيەكى تردا هاتووە پێغەمبەرصلى الله عليەوسلم دەفەرموێت: مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْكَهْفِ لَىْلَةَ الْجُمُعَةِ أَضَاءَ لَهُ مِنَ النُّورِ فِيمَا بَىْنَهُ وَبَىْنَ الْبَىْتِ الْعَتِيقِ.رواه الدارمى وقال الألبانى:صحيح ،انظر صحيح الترغيب والترهيب 1/455)
3ــ غوسل كردن
سوننەتە بۆهەمووئەوكەسانەى دەيانەوێت ئامادەى نوێژى هەينى بن لەپێشدا غوسلێك لەخۆيان دەربكەن، بۆئەوەى بەو پەڕى پاكى و خاوێنييەوە ئامادەبن لەمزگەوت، پێغەمبەرصلى الله عليەوسلم دەفەرموێت: إِذَا جَاءَ أَحَدُكُمْ إِلَى الْجُمُعَةِ فَلْيَغْتَسِلْ . أخرجه البخارى فى: 11 كتاب الجمعة. واتە: ئەگەر هەريەكێك لەئێوە هات بۆنوێژى هەينى بالەپێشدا خۆى بشوات.
*_وە لەڕيوايەتێكيتردا هاتووە پێغەمبەرصلى الله عليەوسلم دەفەرموێت:حَقٌّ على كُلِّ مُسْلِمٍ الغُسْلُ يَوْمَ الجُمُعَةِ. رَوَاهُ أَحْمَدُ . واتە:لەسەر هەمووموسڵمانێك پێويستە خۆى بشوات لەڕژى هەينيدا.
*_ جابزانن غوسلى جومعە تەنها لاشەپاك ناكاتەوە لەچڵك، بەڵكو مرۆڤ يش پاك دەكاتەوە لەتاوان، پێغەمبەرصلى الله عليەوسلم دەفەرموێت:« لَا يَغْتَسِلُ رَجُلٌ يَوْمَ الْجُمُعَةِ ، وَيَتَطَهَّرُ بِمَا اسْتَطَاعَ مِنْ طُهْرٍ ، وَيَدَّهِنُ مِنْ دُهْنِهِ ، أَوْ يَمَسُّ مِنْ طِيبِ بَىْتِهِ ثُمَّ يَرُوحُ إلَى الْمَسْجِدِ وَلَا ىُفَرِّقُ بَىْنَ اثْنَىْنِ ، ثُمَّ ىُصَلِّى مَا كُتِبَ لَهُ ، ثُمَّ ىُنْصِتُ لِلْإِمَامِ إذَا تَكَلَّمَ إلَّا غُفِرَ لَهُ مَا بَىْنَ الْجُمُعَةِ إلَى الْجُمُعَةِ الْأُخْرَى » رواه الْبُخَارِىُّ . واتە:هيچ پياوێك نييە ڕۆژى هەينى خۆى بشوات و زۆربەجوانى لاشەى پاك بكاتەوە، بەوڕۆنەى لەماڵەوەهەيەتى سەرو ڕيشى چەوربكات وە لەوبۆنەى هەيەتى خۆى بۆن خۆش بكات پاشان بچێت بۆ مزگەوت و دووكەس لەيەك جيانەكاتەوە بەبازدان بەسەرياندا، ئينجا ئەوەندەى بۆيداندراوە نوێژبات ، پاشان گوێ لەئيمام بگرێ ئيللا خوا لەگوناحەكانى نێوان ئەو حەفتەيەو حەفتەى پێشوترى خۆش دەبێت.
_ كەواتا خۆڕزاندنەوە بە پۆشينى جلوبەرگى جوان و خۆبۆن خۆشكردن و پرچ داهێنان سونەتن لەم ڕۆژەدا بۆئەوكەسانەى دەچن بۆنوێژى هەينى.

4ــ زوو چوون بۆنوێژى هەينى،
پێغەمبەرصلى الله عليەوسلم دەفەرموێت«إِذَا كَانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ كَانَ عَلَى كُلِّ بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ مَلاَئِكَةٌ يَكْتُبُونَ الأَوَّلَ فَالأَوَّلَ فَإِذَا جَلَسَ الإِمَامُ طَوَوُا الصُّحُفَ وَجَاءُوا يَسْتَمِعُونَ الذِّكْرَ ، فَمَثَلُ الْمُهَجِّرِ كَالَّذِى ىُهْدِى بَدَنَةً ، ثُمَّ كَالَّذِى ىُهْدِى بَقَرَةً ، ثُمَّ كَالَّذِى ىُهْدِى الْكَبْشَ ، ثُمَّ كَالَّذِى ىُهْدِى الدَّجَاجَةَ ، ثُمَّ كَالَّذِى ىُهْدِى الْبَىْضَةَ » أخرجه البخارى فى كتاب الجمعة برقم (881) 2/425 ومسلم فى كتاب الجمعة برقم (850) 2/472.
.واتە:كەڕۆژى هەينى داهات لەسەر هەردەرگايەك لەدەرگاكانى مزگەوتدا فريشتە دەوەستن و ناوى هەمووئەكەساەدەنوسن كە بەدواى يەكدا دێن بۆمزگەوت، جاكاتێك ئيمام دێت ئەوان پەڕاوەكانيان دەپێچنەوە، ئەوانيش گوێ لە وتارەكە دەگر،
جا نمونەى ئەوكەسەى زوودێت بۆمزگەوت وەك كەسێكە كەوشترێكى كردبێتە خێر، ئەوەى دوا ئەودێت وەكو كەسێك وايە مانگايەكى كردبێتە خێر، ئەوەى دواى ئەويشدێت خێرى وەكو كەسێك وايە كەمەڕێكى كردبێتە خێر، ئەوەى دواى ئەويشدێت خێرى وەكو كەسێك وايە كە مريشكێكى كردبێتە خێر، ئەوەى دواى ئەويشدێت خێرى وەكو كەسێك وايە هێلكەيەكى كردبێتە خێر.

5ــ هەرموسڵمانێك لەشەوى هەينى يان لە ڕۆژەكەيدا بمرێت پارێزراودەبێت لەفيتنەى ناو گۆڕ،

پێغەمبەرصلى الله عليەوسلم دەفەرموێت:مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَمُوتُ يَوْمَ الجُمُعَةِ أَوْ لَىْلَةَ الجُمُعَةِ إِلاَّ وَقَاهُ الله تَعَالَى فِتْنَةَ الْقَبْرِ ) ) » أخرجه أحمد برقم 6582) ، والترمذى برقم 1074)وقال الالبانى حسن( 5773). واتە:هەرموسڵمانێك لە ڕۆژى هەينيدا يان لەشەوەكەيدا بمرێت ئيلاخواى گەورە لە تاقى كردنەوەو سزاى گۆڕدەي پارێزێت.

ئاماده كردنى مامؤستا : معروف ملا محمد