ئه‌و شتانه‌ى كه‌ حه‌ڵاڵه‌ بۆ ڕۆژووان

ئه و شتانه ى كه حه ڵاڵه بۆ ڕۆژووان

هه ر به نده يه كى گوێڕيه ڵ ئه گه ر تێگه يشتبێ له قورئانى پيرۆز و سوننه ته كانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) گومانى نابێ كه خواى په روه ردگار ئه يه وێ كار ئاسان بكات له سه ر به نده كانى و نايه وێ كاريان له سه ر قورس بكات ، بۆيه ڕێگه ى به ڕۆژووان داوه چه ند شتێك ئه نجام بدات ، و تاوانى له سه ر
هه ڵگرتووه ئه گه ر هاتوو به و كارانه هه ستا ، ئه و كارانه و به ڵگه كانى له م خاڵانه ى خواره وه ده رده كه وێت :

1 ـ ڕۆژووان ده توانێ به له ش گرانيه وه ڕۆژ بكاته وه :

يه كێك له كرده وه كانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)ئه و بووه ، فه جرى به سه ردا ده هات و له شيشى گران بوو له جووت بوونى له گه ڵ خێزانه كانى و خۆشوشتنى پاش فه جر ئه نجام ده دا و پاشان به ڕۆژوو ده بوو . لة ( عائيشة ) و ( أم سلمة ) وه ـ ڕه زاى خوايان لێبێت ـ ده گێڕنه وه فه رموويانه : " أَنَّ النَّبيَّ (صلی الله علیه وسلم)كَانَ يُدْرِكُهُ الْفَجْرُ وَهَوُ جُنُبٌ مِنْ أَهلِهِ ، ثُمَّ يَغْتَسِلُ ويَصُومُ " (أخرجه البخاري : ( 4 / 123 ) رقم : ( 1927 ) ، و مسلم رقم : ( 1109 ) .). واته : پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)جارى وا هه بوو فه جرى به سه ردا ده هات به له ش گرانى له جووت بوونى له گه ڵ خێزانه كانى ، پاشان خۆى ده شوشت و به ڕۆژوو ده بوو .

2 ـ سيواك كردن :

پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)ده فه رمووێ : " لَوْلا أنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتي لأَمَرْتُهُمْ بِالسِّواكِ عِنْدَ كُلِّ وُضُوءٍ " (الإمام الألبانـي في (صحيح ابن ماجه) رقم : (5316) ،). واته : ئه گه ر بهاتبايه و له سه ر ئومه ته كه م ناڕه حه ت و قورس نه بوايه ، ئه وا فه رمانم پێ ده كردن له كاتى هه موو ده ستنوێژێك دا سيواك بكه ن . لێره دا ده بينين پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)ڕۆژووانى جيا نه كردووه ته وه له و كه سه ى كه به ڕۆژوو نىيه ، ئه مه ش به ڵگه ى ئه وه ى تێدايه كه سيواك كردن بۆ هه موو كه سێك دروسته ڕۆژووان بێت يان نه له كاتى هه موو ده ستنوێژ و هه موو نوێژێكدا (ئه مه ش بۆچوونى ئيمامى (البخاري) و (ابن خزيمة) و جطة لة مانيشة برِوانة ئةم كتيَبانة : (فتح الباري) : (4 / 158) ، و (صحيح ابن خزيمة) : ( 3 / 247 ) ، و (شرح السنة) : (6 / 298 ) .) . سيواك كردنيش لێره دا ووته يه كى گشتيه و كاتێكى بۆ ديارى نه كراوه ، بۆيه سيواك كردن دروسته پێش لادانى خۆر له ناوه ڕاستى ئاسمان و دواى ئه وه يش ( واته : پێش نوێژى نيوه ڕۆ و دواى ئه وه يش هه ر دروسته ڕۆژووان سيواك به كار بێنێت ) (1) سودێك ((1)له كتێبێ : ( نظم الفرائد مما في سلسلتي الألبانى من فوائد ) : ( 1 / 528 – 529 ) : ( باب / مشروعية الإستياك للصائم في أي وقت شاء : ئه م فه رمـووده يه ده گێڕێـتـه وه ، " كان يستاك آخر النهار وهو صائم " ، و ده فه رمووێت : ( باطل ) ة ( الضعيفة ، برقم : 402 ) پاشان سوودێك ده ڵێت : سوودێك : ويغني عن هذا الحديث في مشروعية السواك للصائم في أي وقت شاء أول النهار أو آخر عموم قوله (صلی الله علیه وسلم): " لولا أن أشق على أمتي ، لأمرتهم بالسواك عند كل صلاة " متفق عليه ، وهو مخرج في ( الإرواء ، رقم : 70 ) . وما أحسن ما روى الطبراني في (الكبير :20 / 70 / 133) ، وفي ( مسند الشاميين:2250 ) بإسناد يحتمل التحسين عن عبد الرحمن بن غنم قال : " سالت مغاذ بن جبل : أتسوك وأنا صائم ؟ قال : إن رسول الله(صلی الله علیه وسلم)قال : لخلوف الصائم أطيب عند الله من ريح المسك ؟ فقال : سبحان الله ! لقد أمرهم بالسواك ، وهو يعلم أنه لا بد أن يكون بفي الصائم خلوف وإن استاك ، وما كان بالذي يأمرهم أن ينتنوا أفواهم عمداً ، ما في ذلك من الخير شيء ، بل فيه شر ، إلا من ابتلي ببلاء لا يجد منه بداً . قلت : والغبار في سبيل الله أيضا كذلك : إنما يؤجر من اضطر إليه ، ولا يجد عنه محيصا ؟ قال : نعم ، فأما من ألقى نفسه في البلاء عمداً ، فما له في ذلك من أجر " . وقال الحافظ في ( التلخيص : ص 193 ) : " إسناده جيد " . ثم قال الزيلعي : " ويدخل فيه أيضا من تكلف الدوران ، وكثرة المشي إلى المساجد ، بالنسبة إلى قوله (صلی الله علیه وسلم): " وكثرة الخطا إلى المساجد " ، ومن يصنع في طلوع الشيب في شعره بالنسبة إلى قوله (صلی الله علیه وسلم): " من شاب شيبة في الإسلام " : إنما يؤجر عليها من بلي بهما " ) ا . هـ .)، خواش زاناتره .

3 ـ ئاو ڕادانه ناو ده م و لووت :

چونكه پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)ئاوى ڕاداوه به ناو ده م و لووتى دا كاتێك كه به ڕۆژوو ده بوو ، به ڵام زياده ڕه وى ( موباله غه ى ) له م دوو كاره دا قه ده غه ( مه نع ) كردووه له سه ر ڕۆژووان و فه رموويه تى : "... وَبَالِغْ في الإستِنْشَاقِ إلا أَنْ تَكُونَ صَائِمَاً " (أخرجه الترمذي : (3 / 146) ، وأبو داود : (2 / 308) ، وأحمد : (4 / 32) ، ) .واته : زياده ڕه وى و ( موباله غه ) بكه له ئاو وه ڕادانه ناو لووت دا جگه له و كاته ى كه به ڕۆژوو ده بى .

4 ـ ماچ كردن و ده ست بازى بۆ ڕۆژووان :

سه لمێنراوه له ( عائيشه ) وه ـ ڕه زاى خواى لێبێت ـ كه فه رموويه تى : " كَانَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه وسلم)يُقَبِّلُ وَهُوَ صَائِمٌ وَيُبَاشِرُ وَهُوَ صَائِمٌ ، لَكِنَّه كَانَ أَمْلَكَكُمْ لإِرْبِهِ " (أخرجه البخاري : ( 4 / 131 ) رقم : ( 1927 ) ، ومسلم رقم : ( 1106 )) . واته : پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)ماچى ده كرد له كاتى به ڕۆژوو بوونى دا و ده سبازيشى له گه ڵ خێزانه كانيدا ده كرد له كاتى به ڕۆژوو بوونى دا ، به ڵام له هه مووتان زياتر تواناى به سه ر خۆيدا هه بوو ، به ڵام : ئه م كاره (مه كروهه ) بۆ لاوان و گه نجان جگه له پيران :( عبد الله ) ى كوڕى ( عمرو ) ى كوڕى ( العاص ) (ڕه زای خوای لێبێت) ده گێڕێته وه فه رموويه تى : " كُنَّا عِنْدَ النَّبيِّ (صلی الله علیه وسلم)فَجَاءَ شَابٌ ، فَقَالَ : يَا رَسُولَ اللهِ أُقَبِّلُ وأنا صَائِمٌ ؟ قَالَ : لا ، فَجَاءَ شَيْخٌ فَقَالَ : أُقَبِّلُ وأنَا صَائِمٌ ؟ قَالَ : نَعَم ، قَالَ : فَنَظَرَ بَعْضُنَا إلى بَعْضٍ ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه وسلم): إنَّ الشَّيخَ يَمْلِكُ نَفْسَهُ " (أخرجه أحمد : ( 4 / 185 و 221 ) من طريق ابن لهيعة ، عن يزيد بن أبي حبيب ، عن قيصر التجيبي عنه ، و سنده ضعيف ، لضعف ابن لهيعة . وله شاهد أخرجه الطبراني في ( الكبير ) رقم : ( 11040 ) من طريق حبيب بن أبي ثابت ، عن مجاهد ، عن ابن عباس ، و حبيب مدلس ، وقد عنعنه . فهو به حسن ، و يراجع له ـ لزاما ـ ( الفقيه و المتفقه ) ص : ( 192 ـ 193 ) ، فإن له طرقا أخرى .).واته : لاوێك هات و پرسى: ئه ى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)ماچى خێزانه كه م بكه م له كاتى به ڕۆژوو بوونم ؟ فه رمووى : نه خێر ، پاشان پياوێكى پير هات و پرسى : ئه ى پێغه مبه رى خوا ماچى خێزانه كه م بكه م له كاتى به ڕۆژوو بوونم ؟ فه رمووى : به ڵێ . ( عبد الله ) فه رمووى : ئێمه ش هه ندێكمان سه يرى هه ندێكى ترمانى كرد ، پاشان پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)فه رمووى : پياوى پير تواناى به سه ر خۆيدا هه يه .

5 ـ تاقى كردنه وه ى ( ته حليل كردنى ) خوێن و ده رزى لێ دانێك مه به ست لێ ى خواردن پێَدان نةبيَت(انظر : (رسالتان موجزتان في الزكاة والصيام) ص : ( 23 ) للشيخ عبدالعزيز بن باز .):

چونكه هيچ له م كرده وانه ڕۆژوو به تاڵ ناكاته وه .

6 ـ كه ڵه شاخ كردن ( الحجامة ) :

يه كێك بوو له و شتانه ى كه ڕۆژووى به تاڵ ده كرده وه ، پاشان (نه سخ) كرايه وه ، ئه وه شمان پێگه يشتووه كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)ئه و كاره ى ئه نجام داوه له كاتى به ڕۆژوو بوونى . له به ر ئه و فه رمووده يه ى كه ( ابن عباس ) (ڕه زای خوای لێبێت) ده يگێڕێته وه : " أنَّ النَّبيَّ (صلی الله علیه وسلم)احتَجَمَ وَهُوَ صَائِمٌ " (أخرجه البخاري : ( 4 / 155 ) رقم : 1938 . وانظر : ( ناسخ الحديث و منسوخه ) ص : ( 334 ـ 338 ) لابن شاهين .) .واته : پێغه مبه رى خوا كه ڵه شاخى كردووه له كاتى به ڕۆژووو بوونيدا.

7 ـ چێژ (تام) كردنى خوارده مه نى (ذوق الطعام) :

به ڵام ئه م كاره به مه رجێك ئه بێ خواردنه كه ى نه ڕواته قوڕگه وه وه ، له به ر ئه و فه رمووده يه ى كه ( ابن عباس ) (ڕه زای خوای لێبێت) ده يگێڕێته وه : " لا بَأسَ أنْ يَذُوقَ الخَّلَ أو الشَّيءَ مَا لم يَدْخُلُ حَلْقَهُ وَهُوَ صَائِمٌ "( علقه البخاري : ( 4 / 154 ) . ووصله ابن أبي شيبة ( 3 / 47 ) ، والبيهقي : ( 4 / 261 ) من طريقين عنه ، وهو حسن وانظر : ( تغليق التعليق ) : ( 3 / 151 ـ 152 ) .). واته : ڕۆژووان هيچى له سه ر نيه ئه گه ر چێژ (تام) ى سركه يان هه ر شتێكى تر بكات به مه رجێك نه ڕواته قوڕگێوه ، له كاتى به ڕۆژوو بونيدا .

8 ـ كل ( سورمه ) كردن و قه تره و هاوشێوه كانى له و شتانه ى كه ده كرێته چاوه وه :

ئه و شتانه هيچيان ڕۆژوو به تاڵ ناكه نه وه ، با ئه و كه سه ش ئه نجامى ده دات هه ست به چێژ ( تام ) ه كه ى له ده م دا بكات . ئه م بۆچوونه ش بۆچونى ( شيخ الإسلام ابن تيمية ) ه يه له كتێبه به سوده كه ى ( حقيقة الصيام ) هه روه هحا بۆ چوونى ( ابن القيم ) ى قوتابىيه تى له كتێبه به نرخه كه ى ( زاد المعاد ) . ئيمامى (البخاري) يش له (صحيح) ه كه يدا هه مان بۆچوونى هه يه و ده فه رمووێت : (( ولم يرَ أنس (ڕه زای خوای لێبێت) ، والحسن ، وإبراهيم ، بالكحل باساً ))( فتح الباري : ( 4 / 153 ) . قارنه بـ ( مختصر صحيح البخاري ) رقم : ( 451 ) لشيخنا الألباني ، و ( تغليق التعليق ) : ( 3 / 152 ـ 153 ) .). واتة : ئه نه س (ڕه زای خوای لێبێت) و حه سه نى به صرى و إبراهيم بۆچوونيان وايه : كه چاو ڕه شتن به كل (سورمه ) هيچى تێدا نيه بۆ ڕۆژووان .

9 ـ ئاوى سارد كردن به سه ر سه ردا و خۆشۆردن :

ئيمامى ( البخارى ) له ( صحيح ) ه كه يدا له به شى ( باب اغتسال الصام ) ده فه رمووێت : (( وَبَلَّ (واته : ئاوى به سه ردا ده پرژاند بۆ فێنك بوونه وه له به ر تينويه تى به ڕۆژوو بوونى .) ابن عمر ـ رضى الله عنها ـ ثوبا فالقاه عليه وهو صائم ، و دخل الشعبي الحمام وهو صائم ، و قال الحسن : لا باس بالمضمضة والتبرد للصائم ))( انظر المصادر السابقة .). واتة : ( ابن عمر ) (ڕه زای خوای لێبێت) له كاتى به ڕۆژوو بوونيدا جلێك له جله كانى خۆى ته ڕ ده كرد وخۆى پێ داده پۆشى ، وه ( الشعبى ) ده ڕۆيشته حه مامه وه له كاتى به ڕۆژوو بوونيدا ، وه ( الحسن ) يش ده يفه رموو : هيچى تێدا نىيه ئه گه ر ڕۆژووان ئاو هه ڵداته ده م و خۆشى فێنك بكاته وه . پێغه مبه رى خوايش (صلی الله علیه وسلم)له كاتى به ڕۆژوو بوونى دا له تاو تينوێتى و گه رمادا ئاوى ده كرد به سه ر سه ريدا( أخرجه أبو داود رقم : (2365) ، وأحمد : (5 / 376 ، 380 ، 408 ، 430) ، وسنده صحيح .) .

نووسينى : سليم الـهلالـى و على حسن على عبد الـحميد

وه رگێڕانى مامۆستا عدنان بارام

(مافی گشت موسڵمانێکه بۆ سودوه رگرتن و بڵاو کردنه وه ی گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده )