به‌تاڵكه‌ره‌وه‌كانى ڕۆژووئه‌وشتانه‌ی ڕۆژووبه‌تاڵ ده‌کاته‌وه‌

به تاڵكه ره وه كانى ڕۆژووئه وشتانه ی ڕۆژووبه تاڵ ده کاته وه

زۆر شت هه ن پێويسته ڕۆژووان لێيان دوور بكه وێته وه ، چونكه ئه گه ر ئه و شتانه له ڕۆژانى ڕه مه زان دا ئه نجام بدات ڕۆژووه كه ى به تاڵ ده بێته وه و تاوانه كانى زۆر ده بن ، ئه و شتانه ئه مانه ن :

1 ـ خواردن و خواردنه وه به ئه نقه ست :

خواى پايه به رز ده فه رمووێ : ( وَكُلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ) [البقرة : 187] ، له م ئايه ته وه تێده گه ين كه ڕۆژوو گرتن خۆگرتنه وه يه له خواردن و خواردنه وه ، واته : ئه گه ر ڕۆژووان خواردن و خواردنه وه بخوات ڕۆژووه كه ى به تاڵ ده كاته وه . ئه مه ش تايبه ته به كه سێك ئه و كاره ئه نجام بدات به ئه نقه ست ، چونكه ڕۆژووان ئه گه ر له كاتى له بير چوون يان به هه ڵه و ناڕازى پێى كرا ، له و كاته دا هيچى له سه ر نىيه . ئه مانه ش به ڵگه ن له سه ر ئه و ووته يه : پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) ده فه رمووێ : " إِذَا نَسِيَ فَأَكَلَ أو شَرِبَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ فَإِنَّمَا أَطْعَمَهُ اللهُ وَسَقَاهُ " (أخرجه البخاري : ( 4 / 135 ) رقم : ( 1933 ) ، ومسلم رقم : ( 1155 ) .) . واته : ئه گه ر ڕۆژووان له بيرى چوو كه به ڕۆژووه و خواردن و خواردنه وه ى خوارد ، با ڕۆژووه كه ى ته واو بكات ، ئه و كه سه خواى په روه ردگار خواردن و خواردنه وه ى پێ داوه . هه روه ها پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)ده فه رمووێ : " إِنَّ اللهَ وَضَعَ عَنْ أُمَّتي الخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا استُكْرِهُوا عَلَيْهِ " (أخرجه الطحاوي في ( شرح معاني الآثار ) : ( 2 / 56 ) ، والحاكم : ( 2 / 198 ) ، ) . واته : خواى په روه ردگار قه ڵه مى تاوانى له سه ر ئومه ته كه م هه ڵگرتووه ، ئه گه ر هه ڵه بكه ن يان له بيريان بچێته وه يان كارێكيان به زۆر پێ بكرێت بێ ڕه زامه ندى خۆيان .

2 ـ خۆڕشانه وه ى به ئه نقه ست :

چونكه ئه و كه سه ى ڕشانه وه زۆرى پێ هێنا و ڕشايه وه هيچى له سه ر نيه . پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)فه رموويه تى : " مَنْ ذَرَعَهُ الْقَيءُ فَلَيْسَ عَلَيْهِ قَضَاءٌ ، ؤمَنْ استَقَاءَ فَلْيَقْضِ " (واته : زۆرى پێهێنا .) . واته : هه ر كه سێ ڕشانه وه زۆرى پێ هێنا و ڕشايه وه قه زاى ڕۆژووى له سه ر نىيه ، به ڵام كه سێك به ئه نقه ست خۆى ڕشانه وه با قه زاى ڕۆژووه كه ى بكاته وه .

3 ـ بێ نوێژى و زه يستانى :

ئه گه ر ئافره ت بێ نوێژى و زه يستانى به سه ردا هات له كاتى به ڕۆژووبوندا ـ سه ره تاى ڕۆژ بێت يان كۆتاى ـ ڕۆژووه كه ى ده شكێنێت و نابێ به رده وام بێ ، چونكه ڕۆژووى ئه و ڕۆژه ى له سه ر ناكه وێت ئه گه ر به ڕۆژوويش بێ . پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)فه رموويه تى : " ألَيْسَ إِذَا حَاضَتْ لَمْ تُصَلِّ ، وَتُفْطِرُ في رَمَضَان ، فَهَذَا نُقْصَانُ دِيْنِهَا " (أخرجه أبو داود : (2/310) ، والترمذي : (3/79) ، وابن ماجه : (1/536) ، وأحمد : (2/ 498) ) . واته : ئايا ئافره ت كه كه وته بێنوێژيه وه واز له نوێژ و ڕۆژوويش ناهێنێت ؟ فه رموويان : به ڵێ ، فه رمووى : ئه وه يه كه مى ئايينه كه ى . وه له ڕيوايه تێكى تردا : چه نده ها شه و ده مێنێته وه نوێژ ناكات و ڕۆژووش ناگرێت له ڕه مه زان دا ئه وه يه كه مى ئايينه كه ى(أخرجه مسلم رقم : ( 79 ) و ( 80 ) عن ابن عمر و عن أبي هريرة .). فه رمانى قه زا كردنه وه شى ـ واته : ڕۆژووش له فه رمووده يه ك دا له ( معاذة ) وه هاتووه كه ده فه رمووێ : " پرسيارم له ( عائيشه ) كرد و ووتم : بۆ چى ئافره ت له دواى بێ نوێژى دا قه زاى ڕۆژووه كه ى ده كاته وه و قه زاى نوێژه كانى ناكاته وه ؟ فه رمووى : ئايا تۆ ( حه رورى ) (1)( (1) الحروى : نيسبه ته بۆ لاى ( حروراء ) شارێكه نزيكه ى دوو ( ميل ) دووره له شارى (الكوفة) وه ، به و كه سه يش بير و باوه ڕى ( خه وارج ) ى هه بێت ئه وترێت : (حه رورى) چونكه يه كه م كۆمه ڵى ( خه وارج ) له م جێگايه وه سه رى هه ڵداوه دژ به ـ خه ليفه ى پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)ـ ( على ) (ڕه زای خوای لێبێت)، بۆيه نيسبه ت ده درێنه پاڵ ئه م شاره . ئه مه ووته ى ئيمامى ( الحافظ بن حجر ) ه له كتێبى : ( فتح الباري ) دا : ( 4 / 424 ) . وه بڕوانه : (اللباب ) : ( 1 / 359 ) ى ( ابن كثير ) .ئه و (حه روريانه ) : وا پێويست ده كه ن له سه ر ئافره ت ئه گه ر پاك بووه وه له بێنوێژى قه زاى ئه و نوێژانه ى بكاته وه كه له كاتى بێنوێژيه كه يدا له ده ستى چوون بۆيه (عائيشه ) ـ ڕه زاى خواى لێبێت ـ له وه ترسا كه (معاذة) پرسياره كه ى له (خه وارج)ه وه وه رگرتبێت ، ئه و كۆمه ڵه ى هه موو كاتێ به بۆچوونه كانيان ڕه خنه يان له فه رمووده كانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)ده گرت ، يان به پێوانه كانيان (الأقيسة) ، نمونه شيان له م ڕۆژگاره مان دا زۆره !!! وه بڕوانه به شى : (التوثيق عن الله ورسوله) له كتێبى : ( دراسات منهجية في العقيدة السلفية ) دانانى : سليم الهلالي .) ت ؟! ووتم : نه خێر من ( حه ورى ) نيم ، به ڵام ته نها پرسيار ده كه م ، فه رمووى : له سه ر ده مى پێغه مبه ردا (صلی الله علیه وسلم)ده كه وتينه بێنوێژيه وه فه رمانمان پێ ده كرا قه زاى ڕۆژه كانمان بكه ينه وه و فه رمانى قه زاكردنه وه ى نوێژمان پێ نه ده كرا (أخرجه البخاري : ( 4 / 429 ) رقم ( 321 ) ، ومسلم رقم : ( 335 ) .) .

4 ـ ده رزى لێدانێك مه به ست پێى خواردن پێدان بێت ( الحقن الغذائية ) :

ئه مه ش بريتى يه له گه ياندنى هه ندێ شتى خوارده مه نى بۆ گه ده به مه به ستى خواردن پێدانى هه ندێك له نه خۆشه كان ، ئه م جۆره ش ڕۆژووى ڕۆژووان به تاڵ ده كاته وه ، چونكه ئه م خواردنه ده كرێته ناو له شه وه (انظر ( حقيقة الصيام ) ص : ( 55 ) لشيخ الإسلام ابن تيمية .) ، به ڵام ئه گه ر ده رزيه كه نه ده گه يشته گه ده به ڵام ده كرايه خوێنه وه ، ئه مه شيان هه مان حوكمى هه يه چونكه جێگه ى خواردن پێدان و خواردنه وه ده گرێته وه ، چونكه چه ندين نه خۆش به هۆى ئه م جۆره ده رزيانه وه له كاتى بێ ئاگايى و له هۆش خۆ چووندا خواردنيان پێ ده درێت ، وه كو : ( گلوكۆز ) و ( سلاين ) ، هه روه ها ئه و كه سانه ى كه تووشى ته نگه نه فه سى سنگ بوون ، هه ندێ شتيان ده درێتێ ، به هه مان شێوه ڕۆژووه كه يان به تاڵ ده كاته وه .

5ـ جووت بوون له گه ڵ خێزان دا :

ئيمامى ( الشوكانى ) له كتێبى : ( الدراى المضية ) دا : ( 2 / 22 ) فه رموويه تى : ( جووت بوون له گه ڵ خێزان دار ڕۆژوو به تاڵ ده كاته وه ئه گه ر كه سێك ئه نجامى بدات به ئه نقه سته وه ، به ڵام ئه گه ر له كاتى له بير چووندا ئه نجام بدرێت ، هه ندێك له زانايان ده يخه نه ڕيزى ئه و كه سه ى خواردن و خواردنه وه ى خواردبێت له كاتى له بير چوون دا ) . هه روه ها ئيمامى ( ابن القيم ) له كتێبى : ( زاد المعاد ) دا : ( 2 / 60 ) فه رموويه تى : (( به ڵگه ى قورئان له سه ر ئه وه يه كه جووت بوون له گه ڵ خێزان دا ڕۆژوو به تاڵ ده كاته وه ، هه ر وه كو چۆن خواردن و خواردنه وه ڕۆژوو به تاڵ ده كه نه وه ، خيلافيش له وه دا نيه )) . به ڵگه كه شى له قورئانى پيرۆزدا ئه م ئايه ته يه : ( فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا كَتَبَ اللّهُ لَكُمْ ) [سورة البقرة : 187] ، له م ئايه ته دا خواى په روه ردگار ڕێده دات به جووت بوون له گه ڵ خێزاندا . ئه وه شمان بۆ ده ر ده كه وێت كه ڕۆژوو گرتن خۆگرتنه وه يه له جووت بوون له گه ڵ خێزاندا و خواردن و خواردنه وه ، وه هه ر كه سێك ڕۆژووه كه ى به تاڵ بكاته وه به جووت بوون له گه ڵ خێزاندا ، پێويسته له سه ر ڕۆژووه كه ى قه زا بكاته وه و كه فاره تيش بدات ، به ڵگه ش له سه ر ئه مه فه رمووده ى (أبو هريره ) يه (ڕه زای خوای لێبێت)كه له پێغه مبه ره وه (صلی الله علیه وسلم)ده گێڕێته وه و ده فه رمووێت : " أَتَاهُ رَجُلٌ فَقََالَ : يَا رَسَوُلَ اللهِ هَلَكْتُ ؟ قَالَ : وَمَا أَهْلَكَكَ ؟ قَالَ : وَقَعْتُ عَلَي امْرَأَتي في رَمَضَانَ ، قَالَ : هَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تَعْتِقَ رَقَبَةً ؟ قَالَ : لا ، قَالَ : هَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تَصُومَ
شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ ؟ قَالَ : لا ، قَالَ: فَهَلْ تَسْتَطِيعُ أَنْ تُطْعِمُ سَتِّينَ مِسْكِينَا ؟ قَالَ : لا قَالَ : اجْلِسْ ، فَجَلَسَ ، فَأُتِيَ النَّبيُّ (صلی الله علیه وسلم)بِعَرَقٍ فِيهِ تَمْرٌ ، قَالَ : تَصَدَّقْ بِهِ ، قَالَ : مَا بَيْنَ لابَتَيْهَا أَحَدٌ أَفْقَرَ مِنَّا ، قَالَ : فَضَحِكَ النَّبيُّ (صلی الله علیه وسلم)حَتَى بَدَتْ أَنْيَابُهُ ، قَالَ : خُذْهُ فَأَطْعِمْهُ أَهْلَكَ "
( ثبت الحديث بألفاظ مختلفة عن البخاري : (11/516) رقم : (6709) و (1936) ، ومسلم رقم : (1111) ، والترمذي رقم : (724) ،). واته : پياوێك هاته خزمه تى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)و پێى فه رموو : تياچووم ئه ى پێغه مبه رى خوا ، ئه ويش پێى فه رموو : چى له ناوى برديت ؟ فه رمووى : له گه ڵ خێزانه كه مدا جووت بووم له مانگى ڕه مه زاندا ، فه رمووى : ئايا ده توانيت كۆيله يه ك ڕزگار بكه يت ؟ فه رمووى : نه خێر ، فه رمووى : ئايا ده توانيت دوو مانگ له سه ر يه ك به ڕۆژوو بيت ؟ فه رمووى : نه خێر ، فه رمووى : ئايا ده توانيت خواردنى شه ست هه ژار بده يت ؟ فه رمووى : نه خير ، فه رمووى باشه دانيشه و چاوه ڕآ بكه ، ئه ويش دانيشت ، له و كاته دا سه به ته يه ك خورمايان هێنا بۆ پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم)فه رمووى : ئه م خورمايه به ره و بيكه به خێر ، فه رمووى : له نێوان ئه م په ڕو ئه و په ڕى ئه م شاره دا كه سێكى تر نيه له ئێمه هه ژارتر بێت ، (أبو هريره ) (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رمووێت : پێغه مبه رى خوا (صلی الله علیه وسلم) پێكه نى تا دانه كانى ده ركه وت و فه رمووى : بيبه ، به خواردنى خێزانه كه تى ده .

نووسينى :سليم الـهلالـى و على حسن على عبد الـحميد

وه رگێڕانى مامۆستا عدنان بارام

(مافی گشت موسڵمانێکه بۆ سودوه رگرتن و بڵاو کردنه وه ی گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده )