|
فەرموودەعه‌قیده - بیروباوەڕی ڕاستڕوونکردنەوەی شەرعیبەهەشت و دۆزەخبیدعە و داهێنراوەکانبابەتی گشتی + وته‌ی زانایان و دانایان پەروەردە و خێزانبابەتی عەرەبیتاوان و حەرامکراوەکاننزا و پاڕانەوەژیاننامه و ڕووداو و بەسەرهاتەکانمانگی ره‌مه‌زانگۆشەی فه‌توا
|
ته‌رجه‌مه‌ی چه‌ند به‌یته شعرێكی جوان و كاریگه‌ر .. كه چه‌ندین په‌ند و ئامۆژگاری گرنگی له‌خۆگرتووه .. ته‌رجه‌مه‌ی چه‌ند به‌یته شعرێكی جوان و كاریگه‌ر .. كه چه‌ندین په‌ند و ئامۆژگاری گرنگی له‌خۆگرتووه .. نوسینی : ( الشاعر صالح بن عبد القدوس بن عبد الله الأزدي ) . وه‌رگێڕانی : مامۆستا هه‌ڵگورد مصطفى گه‌ڵاڵه‌یی . --------------------------- فدع الصِّبا فلقدْ عداكَ زمانُهُ وازهَدْ فعُمرُكَ مرَّ منهُ الأطيَـبُ پشت له‌دونیا بكه ؛ خۆشترین ته‌مه‌نت تیایدا ڕۆییشت . ذهبَ الشبابُ فما له منْ عودةٍ گه‌نجیه‌تی ڕۆییشت ؛ هیچ كه‌سێك نیه بیگه‌ڕێنێته‌وه . وأتَى المشيبُ فأينَ منهُ المَهربُ وه پیری هات ؛ به‌ره‌وكوێ لێی ڕابكه‌ین ؟! دَعْ عنكَ ما قد كانَ في زمنِ الصِّبا واز له‌گشت شته‌كانی سه‌رده‌می لاوێتی بێنه . واذكُر ذنوبَكَ وابِكها يـا مُذنـبُ بیر له گوناهه‌كانت بكه‌وه و بۆی بگری ئه‌ی گوناهبار . واذكرْ مناقشةَ الحسابِ فإنه وه بیر له گفتوگۆی لێ پێچینه‌وه‌ت بكه‌وه له‌ڕۆژی دواییدا . لا بَـدَّ يُحصي ما جنيتَ ويَكتُبُ گشت ئه‌وشتانه‌ی ئه‌نجامت داوه ده‌ژمێردرێت و ده‌نوسرێت ! لم ينسَـهُ الملَكـانِ حيـنَ نسيتَـهُ دووفریشته‌كه له‌یادیان نه‌كردووه ئه‌وكاته‌ی تۆ له‌یادت كرد ! بـل أثبتـاهُ وأنـتَ لاهٍ تلعـبُ به‌ڵكو نوسییان و تۆش یاری و گه‌مه‌ت ده‌كرد ! والرُّوحُ فيكَ وديعـةٌ أودعتَهـا ئه‌م ڕۆحه‌ی تۆ ئه‌مانه‌تێكه و وه‌رتگرتووه . ستَردُّها بالرغمِ منكَ وتُسلَـبُ بته‌وێ و نه‌ته‌وێ ده‌بێت بیگه‌رێنیته‌وه و لێت ده‌سه‌ندرێته‌وه . وغرورُ دنيـاكَ التي تسعى لها وه هه‌ڵخه‌ڵه‌تانت به‌م دونیای بۆی ڕاده‌كه‌ی ! دارٌ حقيقتُهـا متـاعٌ يذهـبُ ماڵێكیه ڕاستیه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه كه خۆشیه‌كانی ده‌ڕوات و نامێنێت ! والليلُ فاعلـمْ والنهـارُ كلاهمـا وه بزانه كه شه‌و و ڕۆژ ؛ هه‌ردوكیان .. أنفاسُنـا فيهـا تُعـدُّ وتُحسـبُ هه‌ناسه‌كانمان تیایاندا ده‌ژمێردرێت و حیساب ده‌كرێت ! وجميعُ مـا خلَّفتَـهُ وجمعتَـهُ وه گشت ئه‌وشتانه‌ی تیایدا هه‌ڵتگرتووه و كۆت كردۆته‌وه .. حقاً يَقينًا بعـدَ موتِـكَ يُنهـبُ به‌بێ گومان له‌دوای مردنت ده‌بێت به‌ده‌ست كه‌وت بۆ كه‌سانی تر ! تَبَّـًا لـدارٍ لا يـدومُ نعيمُهـا تیاچوون بۆ ماڵێك كه خۆشیه‌كانی به‌رده‌وام نابێت . ومَشيدُها عمّا قليـلٍ يَـخـربُ وه دروستكراوه‌كانی له‌ماوه‌یه‌كی كه‌م و نزیكدا ده‌ڕوخێت ونامێنێت ! فاسمعْ هُديـتَ نصيحةً أولاكَها گوێ بگره ڕێنموویی كراوی بۆ ئامۆژگاری كه‌سێكی له‌تۆ له‌پێشتر . بَـرٌّ نَصـوحٌ للأنـامِ مُجـرِّبُ كه‌سێكی چاك و ئامۆژگاری كار بۆ خه‌ڵك و شاره‌زا . صَحِبَ الزَّمانَ وأهلَه مُستبصرًا هاوڕێیه‌تی ڕۆژگار و ئه‌هله‌كه‌ی كردووه به چاوڕۆشه‌نی . ورأى الأمورَ بما تؤوبُ وتَعقُبُ وه شته‌كان به ئاكام و ده‌رئه‌نجامه‌وه بینیوه . لا تأمَنِ الدَّهـرَ الخؤونَ فإنـهُ له ڕۆژگار ئه‌مین مه‌به ؛ چونكه .. مـا زالَ قِدْمـاً للرِّجـالِ يُـؤدِّبُ به‌رده‌وام له‌كۆنه‌وه پیاوان ته‌مبێ ده‌كات . وعواقِبُ الأيامِ في غَصَّاتِهـا وه ئه‌نجام و ئاكامی ڕۆژه‌كان له قوتداندا مَضَضٌ يُـذَلُّ لهُ الأعزُّ الأنْجَـبْ به ئێش و ئازاره ؛ كه‌سی به‌هێز و خاوه‌ن ڕه‌چه‌ڵه‌ك بۆی ملكه‌چ ده‌بێت . فعليكَ تقوى اللهِ فالزمْهـا تفـزْ په‌یوه‌ستبه به‌ته‌قوای خوای په‌روه‌ردگار سه‌رفرازده‌بی . إنّّ التَّقـيَّ هـوَ البَهـيُّ الأهيَـبُ به‌ڕاستی كه‌سی ته‌قوادار گه‌شاوه و به‌سام و ڕێزداره . واعملْ بطاعتِهِ تنلْ منـهُ الرِّضـا كرده‌وه بكه به گوێڕایه‌ڵی كردنی خوا ؛ ئه‌وكات ده‌گه‌ی به ڕه‌زامه‌ندی خوا . إن المطيـعَ لـهُ لديـهِ مُقـرَّبُ به‌ڕاستی ئه‌وكه‌سه‌ی گوێڕایه‌ڵی خوا ده‌كات ؛ له‌خوا زۆر نزیكه . واقنعْ ففي بعضِ القناعةِ راحةٌ ڕازیبه ؛ چونكه له هه‌ندێك ڕازی بووندا ئارامی و حه‌وانه‌وه هه‌یه . واليأسُ ممّا فاتَ فهوَ المَطْلـبُ وه بێ ئومێد بوون له‌وه‌ی تێپه‌ڕی شتێكی داواكراوه . فإذا طَمِعتَ كُسيتَ ثوبَ مذلَّةٍ ئه‌گه‌ر چاوچنۆكیت كرد ئه‌وا پۆشاكی زه‌لیلیت له‌به‌ركراوه . فلقدْ كُسيَ ثوبَ المَذلَّةِ أشعبُ به‌ڕاستی ئه‌وه‌ی پۆشاكی زه‌لیلی له‌به‌ركرا به‌هۆی چاوچنۆكیه‌وه ئه‌شعه‌ب بوو . وابـدأْ عَـدوَّكَ بالتحيّـةِ ولتَكُـنْ له‌سه‌لام كردندا له دوژمنت ده‌ست پێ بكه . منـهُ زمانَـكَ خائفـاً تتـرقَّـبُ بۆی وه‌ك ئه‌و كاته‌به كه ده‌ترسایی و چاودێریت ده‌كرد . واحـذرهُ إن لاقيتَـهُ مُتَبَسِّمـًا لێی ئاگاداربه كاتێك پێی ده‌گه‌ی به‌ده‌مته‌وه پێ ده‌كه‌نێت . فالليثُ يبدو نابُـهُ إذْ يغْـضَـبُ چونكه شێر ددانه‌كانی ده‌رده‌كه‌وێت كاتێك تووڕه ده‌بێت . إنَّ العدوُّ وإنْ تقادَمَ عهـدُهُ به‌ڕاستی دوژمن ئه‌گه‌رچی سه‌رده‌مه‌كه‌شی به‌سه‌ر بچێت . فالحقدُ باقٍ في الصُّدورِ مُغَّيبُ ڕق و كینه له‌ناو سینه‌كاندا هه‌رده‌مێنێت و شاراوه‌یه . وإذا الصَّديـقٌ لقيتَـهُ مُتملِّقـاً وه ئه‌گه‌ر به‌هاوڕێیه‌ك گه‌ییشتی فێڵباز و كاسه لێس بوو . فهـوَ العـدوُّ وحـقُّـهُ يُتجـنَّـبُ ئه‌و دوژمنه و پێویسته خۆی لێ بپارێزرێت . لا خيرَ في ودِّ امـريءٍ مُتملِّـقٍ خێر له‌خۆشویستنی كه‌سی فێڵباز و كاسه لێس نیه . حُلـوِ اللسـانِ وقلبـهُ يتلهَّـبُ زمانی شیرینه به‌ڵام دڵی گڕ ده‌گرێت و بلێسه ده‌دات ! يلقاكَ يحلفُ أنـه بـكَ واثـقٌ كاتێك پێت ده‌گات سوێندت بۆ ده‌خوات كه هیچی له‌گه‌ڵ تۆ نیه . وإذا تـوارَى عنكَ فهوَ العقرَبُ به‌ڵام كاتێك له‌تۆ وون بوو ؛ ئه‌و دووپشكه و زیان به‌خشه . يُعطيكَ من طَرَفِ اللِّسانِ حلاوةً به‌زمانی شیرینیت پێ ده‌دات . ويَروغُ منكَ كمـا يـروغُ الثّعلـبُ به‌ڵام له‌ڕاستیدا پێچ و په‌نات پێ ده‌كات هه‌روه‌ك چۆن ڕێوی پێچ و په‌نا ده‌كات . وَصِلِ الكرامَ وإنْ رموكَ بجفوةٍ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ كه‌سانی ڕێزدار ببه‌سته ئه‌گه‌رچی وشه‌ی وشك و ناخۆشیشیان پێ ووتی . فالصفحُ عنهمْ بالتَّجاوزِ أصـوَبُ له‌كه‌م و كوڕیه‌كانیان ببوره و پشت گوێ بخه . واخترْ قرينَكَ واصطنعهُ تفاخرًا هاوڕێی چاك هه‌ڵبژێره و وای لێ بكه كه شانازی پێوه بكه‌ی . إنَّ القريـنَ إلى المُقارنِ يُنسبُ چونكه به‌ڕاستی هه‌موو هاوڕێیه‌ك ده‌درێته پاڵ هاوڕێكه‌یه‌وه . واخفضْ جناحَكَ للأقاربِ كُلِّهـمْ باڵه‌كانت نزم بكه بۆ هه‌موو خزمه‌كانت . بتذلُّـلٍ واسمـحْ لهـمْ إن أذنبوا به ملكه‌چی ؛ وه لێیان ببوره ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌یان كرد . ودعِ الكَذوبَ فلا يكُنْ لكَ صاحبًا وه واز له‌كه‌سی درۆزن بێنه و با نه‌بێت با هاوڕێی تۆ . إنَّ الكذوبَ يشيـنُ حُـرًا يَصحبُ چونكه به‌ڕاستی كه‌سی درۆزن هاوڕێكه‌ی ناشیرین ده‌كات . وزنِ الكلامَ إذا نطقـتَ ولا تكـنْ وه قسه‌كانت له ته‌رازوو بده كاتێك قسه‌ت كرد ؛ مه‌به به‌كه‌سێكی .. ثرثـارةً فـي كـلِّ نـادٍ تخطُـبُ زۆر بڵێ ؛ له‌هه‌موو شوێنێك قسه بكه‌ی ! واحفظْ لسانَكَ واحترزْ من لفظِهِ زمانت بپارێز و پارێزگاربه له‌ده‌ربڕێنی وشه‌كانی . فالمرءُ يَسلَـمُ باللسانِ ويُعطَبُ مرۆڤ به‌زمان سه‌لامه‌ت ده‌بێت یان به‌هیلاك ده‌چێت . والسِّرُّ فاكتمهُ ولا تنطُـقْ بـهِ نهێنی بشاره‌وه و باسی مه‌كه . إنَّ الزجاجةَ كسرُها لا يُشعَبُ به‌ڕاستی شوشه كه شكا كۆ ناكرێته‌وه . وكذاكَ سرُّ المرءِ إنْ لـمْ يُطوهِ به‌هه‌مان شێوه نھێنی مرۆڤ ئه‌گه‌ر نه‌شاردرێته‌وه . نشرتْـهُ ألسنـةٌ تزيـدُ وتكـذِبُ ئه‌وا هه‌ندێك زمان به‌زیاد و به‌درۆوه بڵاوی ده‌كه‌نه‌وه . لا تحرِصَنْ فالحِرصُ ليسَ بزائدٍ چاوبرسی و ڕژد مه‌به ؛ چونكه ڕژدی و چاوبرسیه‌تی . في الرِّزقِ بل يشقى الحريصُ ويتعبُ ڕزق زیاد ناكات ؛ به‌ڵكو كه‌سی ڕژد هه‌ر هه‌ژار و ماندوو ده‌بێت . ويظلُّ ملهوفـًا يـرومُ تحيّـلاً وه به‌رده‌وام خه‌مبار ده‌بێت و هه‌وڵی فێڵ و ته‌ڵه‌كه ده‌دات . والـرِّزقُ ليسَ بحيلةٍ يُستجلَبُ وه ڕزق به فێڵ و ته‌ڵه‌كه به‌ده‌ست نایه‌ت . كم عاجزٍ في الناسِ يأتي رزقُهُ چه‌ندین كه‌سی بێ توانا هه‌یه له‌ناو خه‌ڵك ڕزقی بۆ دێت . رغَـداً ويُحـرَمُ كَيِّـسٌ ويُخيَّـبُ به‌ڵام كه‌سی ژیر و به‌توانا لێی بێ به‌شه و هه‌ژار و نه‌دار ده‌بێت . وارعَ الأمانةَ ، والخيانةَ فاجتنبْ ئه‌مانه‌ت بپارێزه و چاودێری بكه ؛ وه خۆت له‌ناپاكی بپارێزه . واعدِلْ ولاتظلمْ يَطبْ لكَ مكسبُ دادپه‌روه‌ربه و سته‌م مه‌كه ؛ خۆشحاڵ ده‌بی به قازانجداری . وإذا أصابكَ نكبةٌ فاصبـرْ لهـا وه ئه‌گه‌ر ناخۆشیه‌كت تووش بوو ئه‌وا ئارام بگره . مـن ذا رأيـتَ مسلَّماً لا يُنْكبُ ئایه هیچ موسڵمانێكت بینیوه تووشی ناخۆشی نه‌بێت ؟! وإذا رُميتَ من الزمانِ بريبـةٍ وه ئه‌گه‌ر له‌ژیانتدا تۆمه‌ت و گومانت درایه پاڵ . أو نالكَ الأمـرُ الأشقُّ الأصعبُ یان ناخۆشیه‌كی قوڕس و كوشنده‌ت تووشبوو . فاضرعْ لربّك إنه أدنى لمنْ ئه‌وا هانا بۆ په‌روه‌ردگارت به‌ره ؛ چونكه به‌ڕاستی ئه‌و له‌تۆ نزیكتره .. يدعوهُ من حبلِ الوريدِ وأقربُ له شاده‌ماری ئه‌وكه‌سه‌ی لێی ده‌پاڕێته‌وه و هانای بۆ ده‌بات ! كُنْ ما استطعتَ عن الأنامِ بمعزِلٍ هه‌تا بتوانی خۆت له خه‌ڵكی به‌دوور بگره . إنَّ الكثيرَ من الوَرَى لا يُصحبُ چونكه به‌ڕاستی زۆرێك له خه‌ڵكی هاوڕێیه‌تی له‌گه‌ڵ ناكرێت . واحذرْ مُصاحبةَ اللئيم فإنّهُ وه ئاگاداربه له هاوڕێیه‌تی كردنی كه‌سی سپڵه و ناپاك چونكه ئه‌و .. يُعدي كما يُعدي الصحيحَ الأجربُ خراپی ده‌گوازێته‌وه وه‌ك چۆن نه‌خۆشی گه‌ڕی بۆ كه‌سی له‌شساغ ده‌گوازرێته‌وه . واحذرْ من المظلومِ سَهمًا صائبًا وه ئاگاداربه له كه‌سی سته‌م لێكراو تیره‌كه‌ی پێ كاوه . واعلـمْ بـأنَّ دعـاءَهُ لا يُحجَـبُ وه بزانه كه دوعاكه‌ی ڕه‌تناكرێته‌وه و هیچ په‌رده‌یه‌كی له‌پێش نیه . وإذا رأيتَ الرِّزقَ عَزَّ ببلـدةٍ وه ئه‌گه‌ر بینیت له وڵاتێك ڕزق و ڕۆزی تیادا كه‌م بووه . وخشيتَ فيها أن يضيقَ المذهبُ وه ترسای تیایدا ڕێگات لێ ته‌نگ بكرێته‌وه . فارحلْ فأرضُ اللهِ واسعةَ الفَضَا كۆچ بكه له‌م شوێنه و زه‌وی خوا زۆر فراوانه . طولاً وعَرضًا شرقُهـا والمغرِبُ به درێژی و به‌پانی و رۆژهه‌ڵات و ڕۆژئاوا . فلقدْ نصحتُكَ إنْ قبلتَ نصيحتي ئه‌وا من ئامۆژگاری تۆم كرد ئه‌گه‌ر ئامۆژگاری منت قه‌بول كردبێت . فالنُّصحُ أغلى ما يُباعُ ويُوهَـبُ به‌ڕاستی ئامۆژگاری گران به‌هاتره له‌وشتانه‌ی ده‌فرۆشرێت و ده‌كرێت به‌دیاری . نوسینی : شاعیری سه‌رده‌می عه‌بباسیه‌كان ( صالح بن عبد القدوس بن عبد الله الأزدي ) . وه‌رگێڕانی : مامۆستا هه‌ڵگورد مصطفى گه‌ڵاڵه‌یی . 18 / 7 / 2021
|
