ئايه‌ دروسته‌ ئاوات خواستن به‌ مردن و داواكردنى ؟وه‌ ئه‌گه‌ر دروست بێت چ كاتێك دروسته‌؟

ئايه دروسته ئاوات خواستن به مردن و داواكردنى ؟وه ئه گه ر دروست بێت چ كاتێك دروسته ؟

صه حابى به ڕێز ئه نه سى كوڕى ماليك (ڕه زای خوای لێبێت) ده يگێڕێته وه له پێغه مبه رى خواوه (صلی الله علیه وسلم) كه فه رموويه تى : ((لا يتمنين أحدكم الموت لضرٍ نزلَ به...))( أخرجه: البخاري في ((الصحيح)) (6351)، و مسلم في ((الصحيح)) (6755)) واته : هه رگيز ئاوات به مردن مه خوازن كاتێك ناخۆشى و ناڕه حه تيتان به سه ردا ده ێت. كه واته ئاوات خواستن به مردن سه ره تا قه ده غه يه له به رئه وه ى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) قه ده غه ى كردووه و چونكه سێ زيانى گه وره ى تێدايه بۆ ئاده ميزاد:

1- ئاده ميزادى خاوه ن باوه ڕ بمرێت كۆتايى به هه موو كرده وه كانى دونياى دێت و نامه ى كرده وه كانى ده پێچرێته وه تاوه كو رۆژى دواى ، وه ك له فه رمووده كه ى ئه بوهوره يره دا هاتووه (ڕه زای خوای لێبێت) كه گێڕاويه ته وه له پێغه مبه رى خواوه كه (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى : ((لا يتمنين أحدكم الموت و لا يدعوا به من قبل أن يأتيَهُ أنه إذا مات أحدكم إنقطع عمله و أنه لا يزيد المؤمن من عمره إلا خيرا))( أخرجه : مسلم في ((الصحيح)) (6757)) واته : هيچ يه كێك له ئێوه ئاوات به مردن نه خوازێت پێش ئه وه ى بگاته لاى چونكه هه ر يه كێك له ئێوه گه ر بمرێت كۆتايى به كرده وه كانى دێت وه باوه ڕدار تا ژيانێكى درێژتر به سه ربه رێت له دونيادا خێرو چاكه ى زياتر ده بێت.

2- ئه گه ر ئێمه داخوازى مردن بكه ين ئه وا دوو شتى چاكمان له ده ست ده چێت كه ئه ويش زياكردنى كاره چاكه كانه ياخۆد سڕينه وه ى كاره خراپه كانه چونكه له ماوه ى ته مه ن درێژيدا ئاده ميزاد كرده وه و ڕه فتارى چاكه زۆر ده كات وه ئه گه ر خراپه كاريش بێت په شيمان ده بێته وه و دونياى بۆ ده رده كه وێت و ده گه ڕێته وه بۆ لاى خواى گه وره وه ك پێغه مبه رى خوا(صلی الله علیه وسلم) ده فه رموێت : ((لا يتمنين أحدكم الموت إما محسنا فلعله يزداد و إما مسيئا فلعله يستعتب..)) (أخرجه : البخاري في ((الصحيح)) (5671) ، والنسائي (1818)) واته : هيچ كه سێكتان ئاوات نه خوازێت به مردن چونكه ئه و كه سه ئه گه ر چاكه كار بێت ده گونجێت چاكه كانى زياتر بكات وه ئه گه ر خراپه كار بێت ده گونجێت ته مه نێكى درێژ ببه رێته سه رو بگه ڕێته وه بۆلاى خواو واز له خراپه كارى بهێنێت. ... وه هه روه ها يه كێك له خاڵه كانى تر كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) قه ده غه ى كردووه ئه وه يه كه ده فه رموێت : ((لا تمنوا الموت فإن هول المطلّع شديد وإن من السعادة أن يطول عمر العبد ويرزقه الله عز وجل الإنابة)) (أخرجه : أحمد في ((المسند)) (3/332) رقم : (14564)) . واته : هه رگيز ئاوات به مردن مه خوازن چونكه ناڕه حه تى (مطلع) ((المطلع) (لێره دا مه به ست له وشه ى مطلع كه وتنه خواره وه ى يه كێكه له ناكا و له شوێنێكى به رزه وه مه به ستيش لێره دا كه وتنه خواره وه يه بۆ ناو گۆڕ و مردن)) زۆر سه خته وه مايه ى به خته وه رى موسڵمان ته مه ن درێژييه تى چونكه هيوا وايه خواى گه وره له كۆتايى ته مه نى دا ماوه ى بدا و گه ڕانه وه ى بۆلاى خواپه رستنه كه ى پێ ببه خشێت.

3- داوا نه كردنى مردن ئه وه مان بۆ ڕوون ده كاته وه كه ته مه ن درێژ خاوه نى پله يه كى به رز ده بێت لاى خواى گه وره وه پاداشتێكى يه كجار گه وره شى به ده ست ده كه وێت له به هه شتدا إن شاء الله: صه حابى به ڕێز ئه بوبه كرى صديق (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : (( أن رجلا قال : يا رسول الله (صلی الله علیه وسلم) أي الناس خير ؟ قال : ((من طال عمره و حسن عمله)) قال : فأي الناس شر؟ قال: ((من طال عمره و ساء عمله)) (أخرجه : أحمد (4/190) ، والترمذي في ((السنن)) (2330)) واته : پياوێك پرسيارى كرد له پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) وه وتى: له ناو موسوڵماناندا كێ زياتر باشه لاى خواى گه وره ، پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رمووى : ( ئه و كه سه يه كه ته مه نێكى درێژى بردبێته سه ر له ژيانى دا وه كرده وه و ڕه فتاريشى باش بوبێت) وه پرسيار كرا : كام له خه ڵكان خراپتره ؟ فه رمووى : (ئه وه ى كه ته مه نى درێژ بێت وكرده وه ى خراپ بێت) (أنظر : توضيح ذلك في : ((الفوائد)) لإبن القيم، صفحة (332)) وه هه رگيز عيباده تى ئاده ميزادێكى ته مه ن هه شتا ساڵه له گه ڵ ته مه ن بيست ساڵه دا ناچنه ڕيزى يه ك ته رازووه وه ته مه نيش بۆ ئاده ميزادى خاوه ن باوه ڕ تا درێژ تر بێت چاكتره ... وه له ڕيوايه تێكى تردا له ـ پێغه مبه ره وه (صلی الله علیه وسلم) ده فه رموێت : ((... ليس أحد أفضل عند الله عز وجل من مؤمن يُعمّر فى الإسلام لتسبيحه وتكبيره وتهليله وتحميده..))( أخرجه : أحمد في ((المسند)) (1401)). واته : هيچ كه سێك چاكتر نى يه لاى خوا له ئاده ميزادێكى خاوه ن باوه ڕ كه له ئيسلامه تيدا ته مه نێكى درێژى بردبێته سه ر له به ر سێ شت له به ر ئه و هه موو ((سبحان الله ، الحمد لله والله أكبر لاإله إلاّ الله ...)) ى كه وتوويه تى له ته مه نێكى درێژيدا ئه وه واى لێ كردووه كه چاكترين كه س بێت له ناو برايانى خۆيدا ، وه باشترين فه رمووده بۆ ئێمه كه به ڕاستى ئامۆژگاريه كى كاريگه ر بێت بۆ ته مه ن درێژى فه رمووده كه ى ـ طلحه ـ يه (ڕه زای خوای لێبێت) كه خۆى ده يگێڕێته وه و ده فه رموێت : (دوو برا هاتن له هۆزى ـ بلى ـ له ناوچه ى (قضاعه ) كه عه ره ب بوون له نزيك ڕۆمه كانه وه  بوون ده فه رموێت :- هاتنه خزمه ت پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) وه هه ردووكيان موسوڵمان بوون ، يه كێكيان زياتر به ندايه تى ده كرد ئه وه ى كه زياتر به ندايه تى و چاكه كردنى ده كرد له غه زايه كدا شه هيد بوو براكه ى ترى كه به ندايه تى و چاكه كردنى كه متر بوو له برا شه هيده كه ى دواى ئه و به يه ك ساڵ ته مه نى زياتر به سه ر بردو وه فاتى كرد ـ طلحه ـ ده فه رمووێت :- من بينيم له خه ودا من له به رده رگاى به هه شت دا بووم فريشته يه ك ڕێگه ى دا به براكه ى ترى كه ساڵێك دواى شه هيده كه مردبوو بچێته ژووره وه و پاش ماوه يه ك هاته وه و ڕێگه يدا به شه هيده كه و ئه ويش چووه ژووره وه ، وه دواى ئه و گه ڕايه وه بۆ لاى من و ووتى : بگه ڕێره وه ئێستا نۆبه ى تۆ نه هاتووه بێيته ژووره وه ، ده فه رموێت :- كه به يانى بووه وه ـ طلحه ـ ئه م خه وه ى گێڕايه وه بۆ هاوه ڵه كانى ئه وانيش زۆريان به لاوه سه ير بوو كه سێكى عيباده ت كار له غه زادا شه هيد بووه به ڵام براكه ى كه عيباده تى زۆر نه بووه و شه هيدى به نسيب نه بووه ته نها ئه وه نده نه بێت كه ساڵێك دواى ئه و ته مه نى به سه ر بردووه به چاوى خۆى چۆن له خه ودا بينى پێش برا شه هيده كه ى كه وتووه بۆ چوونه ناو به هه شت . هه واڵ گه يشته وه به پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) وه فه رمووى : ((ئايا ئه و برا مردووه ى كه ساڵێك دواى ئه و مرد ئايا دواى شه هيد بوونى ئه و مانگى ڕه مه زانى نه گرت وه شه ش هه زار ڕكات نوێژى نه كرد وه (ئه وه ندو ئه وه ند) ڕكات سوننه تى نه كرد ؟ (في رواية : أحمد (2/333) رقم (16074)) ئه و پله به رزى و جياوازيه ى نێوان ئه و دوو برايه وه ك جياوازى و دوورى نێوان زه وى و ئاسمان وايه ...) أخرجه : أحمد في ((المسند)) (1/163) ، وإبن ماجه في ((السنن)) (3925)) .

وه هه روه ها له ڕيوايه تێكى تردا له سه عدى كوڕى ئه بى وه قاص(ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : (دوو برا هه بوون له زه مانى پێغه مبه ردا (صلی الله علیه وسلم) يه كێكيان زۆر چاكتر بوو له وى تريان ئه وى كه زۆر چاكتر بوو مرد ، وه براكه ى ترى له دواى ئه و به چل ڕۆژ ئه ويش مرد وه كاتێك كه باسى ئه و دوو برايه بۆ پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) كرا پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم)
فه رمووى: ( ئايائه وبرايه ى ترى كه دواى چل ڕۆژ وه فاتى كردووه نوێژى نه ده كرد؟ ) ووتيان به ڵێ : وه پێغه مبه ر(صلی الله علیه وسلم) فه رمووى: (ئێوه نازانن ئه و نوێژه چه ند پله ى ئه و برايه ى به رز كردووه ته وه له برا پێشووه كه ى ترى) (اخرجه:أحمد في ((المسند)) (1/177) رقم (1534)). به م شێوه يه ده ركه وت كه ئاوات خواستن به مردن چاك نى يه بۆ موسوڵمان چونكه تا بژى و خواى گه وره پشت و په ناى بێت و ڕێنموويى بكات و سه ركه وتووى بكات ئه و كه سه پله ى به رزو چاكتر بۆ خۆى مسۆگه ر ده كات بۆ قيامه ت ، به ڵام له هه ندێ كاتى دژواردا كه موسوڵمان بترسێت تووشى فيتنه ى وا ببێت كه ببێته هۆى له ده ست دانى ئاين و بير و باوه ڕى بێگومان ئه و كه سه مردنى چاكتره له وه ى كه ئاين و باوه ڕى له ده ست بدات بۆيه يه كه م كه س كه داواى مردنى كرد پێغه مبه ر (يوسف) بوو (عليه السلام) دواى ئه وه ى كه خواى گه وره به و پله و پايه يه ى گه ياندبوو، وه له كۆتايى يه كانى ژيانيدا داواى كردو فه رمووى( وه ك خواى گه وره ده فه رموێت): (رَبِّ قَدْ آَتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ وَعَلَّمْتَنِي مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنْتَ وَلِيِّي فِي الدُّنْيَا وَالْآَخِرَةِ تَوَفَّنِي مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِي بِالصَّالِحِينَ )(يوسف: ١٠١) واته : ئه ى داهێنه رى زه وى و ئاسمانه كان تۆ پشت و په ناميت له دنياو قيامه تدا بممرێنه به مووسڵمانى و بم گه يه نه به كاروانى پياو چاكان ... وه هه روه ها دايكى به ڕێزى پێغه مبه ر عيسا (واته مريم) (عليها السلام) كاتێك كه تووشى منداڵ بوونه كه ى بوو فه رمووى: (وه ك خواى گه وره ده فه رموێت):( فَأَجَاءَهَا الْمَخَاضُ إِلَى جِذْعِ النَّخْلَةِ قَالَتْ يَا لَيْتَنِي مِتُّ قَبْلَ هَذَا وَكُنْتُ نَسْيًا مَنْسِيًّا )( انظر: حول الموضوع ((التذكرة في أحوال الموتى)) (1/ 22)) (مريم: ٢٣)
واته : خۆزگه بمردمايه و تووشى ئه م منداڵ بوونه نه بوومايه چۆن وه ڵامى خه ڵك بده مه وه بڵێم ئه مه له كوێوه بووه ، ... وه هه روه ها يه كێك له صه حابه كان (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : به يانيه كيان پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) دره نگ هات بۆ نوێژى به يانى ئه وه بوو دوايى به په له هات و نوێژى به يانى بۆ كردين ، و پاشان ووتمان: بۆ چى دوا كه وتيت ئه ى پێغه مبه رى خوا ؟ فه رمووى: خواى گه وره م له خه ودا بينى ...هتد .... تا له كۆتايدا فه رمووى : خواى گه وره پێ ى فه رمووم ئه ى (محمد) داوا بكه ، وه منيش داوام كرد و وتم: ((اللهم إنى أسألك فعل الخيرات وترك المنكرات... وإذا أردت فى قوم فتنة فتوفنى((إليك منها)) غير مفتون))( أخرجه: أحمد في المسند (2/530)). واته : (خواى گه وره داوات لێ ده كه م كه كارى چاكه بكه م و واز له خراپه كارى بێنم وه ئه گه ر كۆمه ڵه خه ڵكانێك بته وآ تووشى فيتنه و وه رگێڕانيان بكه يت گه ر من له ناوياندا بووم خوايه بممرێنيت و ڕزگارم بكه يت له و به ڵايه ى كه تووشى ئه وانى ده كه يت) ، به ڕاستى به ڵايه كى ترسناكه ئه ويش له ده ست دانى دين و ئيمانه ، وه ئه و به ڵاو ناڕه حه تيه گه وره يه ش له كۆتايى زه ماندا زۆر ده بێت...

ئه بو هوره يره (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى : ((والذى نفسى بيده لا تذهب الدنيا حتى يمر الرجل على القبر فيتمرغ عليه، ويقول ياليتنى كنت مكان صاحب هذا القبر وليس به الدّين [مابه حب لقاء الله عز وجل ] (أخرجه :مسلم في الصحيح (7231)) إلا البلاء))( أخرجه مالك في : ((الموطأ)) (2/824) ، وابن أبي شيبة (3/872)) واته : سوێند به وه ى گيانى منى به ده سته ڕۆژى قيامه ت نايه ته پێش تا پياوێك به لاى گۆڕێكدا تێپه ڕده بێت و خۆزگه ده خوازێت ئه و له جياتى ئه وكه سه بوايه كه له ناو ئه و گۆڕه دايه له به ر ئه وه نيه كه پێى خۆشه بگه ڕێته وه لاى خواى گه وره به ڵكو ته نها له به ر ئه و به ڵاو ناڕه حه تيانه ى كۆتايى زه مانه ئاوات ده خوازێت به براكه ى كه مردووه ئه و له جياتى ئه و بوايه ... وه هه روه ها هاوه ڵانى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) ـ له كاتى خۆيدا ـ دياره له كاتى پێويستيدا داواى مردنيان كردووه وه كو(عومه رى كوڕى خطاب) (ڕه زای خوای لێبێت) له كۆتايى ته مه نيدا كه كاتێك ڕووبه رى ووڵاتى ئيسلامى گه وره بوو و خه ڵكى مووسڵمان زۆر بوون وه (صحابه )كان بڵاوبوونه وه به ووڵاتاندا ئيمامى عومه ر فه رمووى: (ئه ى په روه ردگار بێهێزو لاواز بووم و ته مه نم درێژ بووه ژێر و ده سته كانم بڵاوه يان لێ كردووه خوايه بمبه ره وه بۆ لاى خۆت پێش ئه وه ى كه م و كوڕى و ناڕه حه تيم بێته ڕێ)( أخرجه: إبن أبى الدنيا بإسناد صحيح كما قال الحافظ إبن حجر في ((الاصابة في تميز الصحابة)) (4/209)). ده فه رمووێت : دوا به دواى ئه م داواكردنه ى به يه ك مانگ خواى گه وره برديه وه بۆ لاى خۆى ، وه هه روه ها ئيمامى عه لى (ڕه زای خوای لێبێت) له شه ڕى (صفين) دا به حه سه نى كوڕى فه رموو : (ئه ى حه سه ن ئاواته خواز بووم كه بمردمايه پێش بيست ساڵ له مه وبه ر)( أخرجه: نعيم بن حماد ((الفتن)) (160)) . له ڕيوايه تێكى تردا له (عبده ) وه ده فه رموێت : گوێم له عه لى بوو (خواى لێ ڕٍازى بێ) له سه ر منبه ر وتارى ده دا و ده يووت : " خوايه من له وان بێزار بووم ، وه ئه وانيش له من بێزار بوون ، خوايه من له وان بحه وێنه ره وه و ڕزگارم بكه ، وه ئه وانيش له من بحه وێنه ره وه و ڕزگاريان بكه "( أخرجه عبد الرزاق ((المصنف)) (1860) ، وابن سعد ((الطبقات)) (3/34)). وه هه روه ها ئه بو سه له مه (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رمووێت : (چوينه لاى ئه بو هريره ته ماشام كرد له سه ره مه رگدايه و زۆر مردنى له سه ر ناڕه حه ت بووه ده فه رمووێت : باوه شم پيا كردوو ووتم: خوايه شيفاى ئه بو هوره يره بده ى ، ئه بو هوره يره ووتى: ئه ى په روه ردگار هه رگيزاو هه رگيز ئه بو هريره نه گێڕيته وه (دوو جار ئه مه ى فه رموو) سوێند به و خوايه ڕۆژگارێك دێته پێش موسوڵمانان به لاى گۆڕێكدا تێده په ڕن ئاواته خوازن به براكه يان كه له گۆڕه كه دايه ...)( أخرجه: إبن أبى الدنيا(( المحتضرين )) (288)). وه عبد الله ى كوڕى مه سعوديش ئاواتى به مرد ده خواست بۆ خۆى و خانه واده كه ى، پێى وترا : تۆ ئاواتى مردنت خواست بۆ خانه واده كه ت ، ئه ى بۆ ئاواتى مردنت بۆ خۆت خواست ، ئه ويش ووتى : " گه ر بمزانيايه ئێوه وه ك خۆتان ده مێننه وه و ناگۆڕێن ئه وجا ئاواتم به ژيان ده خواست"( انظر : ((شرح السنة)) للبغوي (5/259) ، ((كتاب المحتضرين)) لابن أبي الدنيا برقم (143)) وه هه روه ها هاوه ڵى به ڕێز عابسى غفارى (ڕه زای خوای لێبێت) ئاواتى به مردن خواستووه بۆ ئه وه ى تووشى ئه و ناڕه حه تيانه نه بێت كه پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) پێى ڕاگه ياندووه كه دێت له كۆتايى زه مانداو تا ئه و كه پێى نه گات ، له ((عليم)) ه وه (ڕه زای خوای لێبێت) ده فه رموێت : (له گه ڵ عابسى غه فارى دا بووم (ڕه زای خوای لێبێت) له ماڵه كه ى دا كه بينى خه ڵكى له تاعونى عه مواس له شام كۆچ ده كه ن و ماڵ ده پێچنه وه وه ڕاده كه ن له نه خۆشى تاعون ، ته ماشاى كردوو ووتى : ئه ى تاعون وه ره بگه ره من ئه ى تاعون وه ره بگه ره من (دوو جار) وه براكه ى هه مان شێوه ئه ويش هاوه ڵى پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) بوو به عابسى ووت : بۆ ئاواتى مردن ده خوازيت ؟ نازانيت پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) فه رموويه تى : (ئاوات به مردن مه خوازن) . ئه ويش ووتى: ئه وه ى تۆ گوێت لێ بووه منيش گوێم لێ بووه ، به ڵام من گوێم له پێغه مبه ر (صلی الله علیه وسلم) بووه كه ده يفه رموو : (په له بكه ن بۆ مردن و كارى چاكه پێش بخه ن پێش ئه وه ى شه ش شت بتان گاتێ و تووشى ببن ئه وانه ش) (أخرجه :أحمد في ((المسند)) رقم (640) وقال محققه حديث صحيح ، والطبراني في ((المعجم الكبير))(18/61)). ((أمرة السفهاء وكثرة الشرط وقطيعة الرحم وبيع الحكم وإستخفافا بالدم ونشو يتخذون القرآن مزامير يقدمون الرجل ليس بأفقههم ولا أعلمهم ما يقدمونهم إلا ليغنيهم)) (أخرجه :أحمد في ((المسند)) (3/493) ، والطبراني في ((المعجم الكبير)) (3162) ، والحاكم في ((المستدرك)) (3/443) و صححه الشيخ الألباني في ((السلسلة الصحيحة)) رقم (979)) واته : پێش ئه وه ى هه رزه و بێ عه قڵه كان ببنه سه رۆك وكه سانى ده ست و په يوه نده كان زۆربن و په يوه ندى خزمايه تى بپچڕێت و فه رمان ڕه وايى ببێته كڕين و فرۆشتن كوشتن لاى خه ڵك ئاسان بێت و مناڵا و مه زنێك بێنه ئاراوه قورئان بكه نه بالۆره و گۆرانى يه كێكيان پێش ده خه ن له به ر ئه وه نيه كه له هه موويان شاره زاترو تێگه يشتوو تره به ڵكو بۆ ئه وه ى قورئانه كه يان بۆ بكاته گۆرانى و بۆيان بخوێنێت ، واته پێش ئه وه ى ئه و شه ش شته بگات پێتان ئاوات به مردن بخوازن ، كه واته ئاوات خواستن به مردن له هه ندێك كاتدا قه ده غه كراوه ته نها له كاتى پێويستدا نه بێت ناتوانين بڵێين چاكه يه و به چاكه  بۆ ئه و ئاده ميزاده داده نرێت وه كو (ئيمامى نه وه وى) وه (ئيبن و حه جه ر) وه (ابن كثير) ده فه رمون: (تديناً) واته : له به ر ديندارى بێت ئنجا به چاكه بۆى ده نووسرێت كه داواى مردن بكات.( وفي ((الاذكار)) (ص :205)، و ابن كثير في ((نهاية البداية)) (1/37) ، و صديق حسن خان في ((الروضة الندية)) (1/436)) .

(مردن و ژيانى ناو گۆڕ له قورئان و فه رمووده صه حيحه كاندا)

(مافی گشت موسڵمانێکه بۆسود وه رگرتن و بڵاوکردنه وه ی گشت بابه ته کانی ماڵپه ڕی فه رمووده )