ساتێك له‌باسى مردن و سامناكى سه‌ره‌مه‌رگدا

ساتێك له باسى مردن و سامناكى سه ره مه رگدا

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين،والصلاة والسلام على نبينا محمد وعلى آله وأصحابه وأتباعه الى يوم الدين .

له ڕاستيدا ئێمه له سه رده مێكدا ده ژين كه مادده و شه هه وات زاڵ بووه به سه ر زۆرێك له خه ڵكيدا، وه زۆرێك له خه ڵكى بێ ئاگان له گوێڕايه ڵى په روه ردگاريان يۆيه به پێويستم زانى ئه م ساته به سه ر به رين له خزمه تى چه ند ئايه ت و فه رمووده يه كى پێغه مبه ردا (صلی اللە علیە وسلم)، له گه ڵ هه ندێ له وته ى زانايان، ده رباره ى مه رگ و ناڕه حه تى حاڵه تى ڕوح ده رچون، كه مێك بدوێين له باره ى ئه و حه قيقه ته ى كه ناپرسێ له گه وره و بچوك و به ته مه ن و ساوا .

خوشك و برا به ڕێزه كانم:

وه رن باپێكه وه ئه م ساته به رينه سه ر به بير كردنه وه له و كاته ى كه درێژ ده بين له سه ر جێگه ، ئه و حاڵه ته ى كه كه س و كارمان تێيدا ئو مێد بڕن له وه ى كه پزيشكه كان چاره سه رمان بكه ن، ئه و حاڵه ته ى كه زمانمان ده شكێت و هێز له جه سته ماندا نامێنێت و ڕه نگمان زه رد ده بێت. خواى گه وره و ميهره بان ده فه رمووێت:(وَجَاءَتْ سَكْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذَٰلِكَ مَا كُنتَ مِنْهُ تَحِيدُ) ([ق: 19] . واته : ناخۆشى و ناڕه حه تى مردن هات به بێ گومان له گه ڵ ئه و ڕاستييه دا كه پێشتر له بير كرابوو ئه م مردنه ش ئه و حه قيقه ته يه كه تۆ ئه ى ئينسان ڕات ده كرد له ده ستى، به و مانايه ى له بيرى خۆتت ده برده وه به خه ڵه تاندن به دونياو نيعمه ته بڕاوه كانى دونيا. ئه و مردنه ى كه تێك شكێنه رى شه هه وات و ئاره زو بازيه كانه ، ئه و مردنه ى كه پێغه مبه ران (سه لامى خوايان له سه ر بێت) په نايان گرتووه به خوا لێی، ئه و مردنه ى كه هه ر كه س بيرى بێت تام و له زه ت و خۆشيه كانى دونياى لێ ئه شێوێ.

په روه ردگارمان ده فه رمووێت:(أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنكُمْ وَلَٰكِن لَّا تُبْصِرُونَ فَلَوْلَا إِن كُنتُمْ غَيْرَ مَدِينِينَ فَلَوْلَا إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ وَأَنتُمْ حِينَئِذٍ تَنظُرُونَ وَنَحْنُ )[الواقعة: ٨٧].  واته : ئه ى ئينسانه كان بۆ بير ناكه نه وه كاتێك ڕوح گه يشتوه ته گه روتان، واخه ريكه ده رده چێت (بۆبيرێك له حاڵى خۆتان و ئه و نه خۆشه تان ناكه نه وه ) وه ئێوه له و كاته دا وا ته ماشاى ده كه ن (له لايه ك به زه ييتان به نه خۆشه كه تاندا دێته وه ، له لايه كى تر له بيرى ئه وه دان چۆن و به چ شێوه يه ك هه وڵى چاره سه رى بده ن) جا ده فه رمووێت: وه بزانن كه ئێمه به زانيارى و بينين وتواناى خۆمان نزيك ترين له و مردووه له ئێوه به ڵام ئێوه نابينن و هه ست ناكه ن(فريشته كان له ئێوه لێ ى نزيك ترن)، دووباره ئه وه بۆ تێ نافكرن كه ئه گه ر واى لێك ده ده نه وه كه نامرن و موحاسه به ى دوا ڕۆژ ناكرێن، (يان به مانايه كى تر) گه ر واى ده زانن كه لاوازو كزۆڵ و كه م ده سته ڵات نين، ئه وا ده يگه ڕننه وه و نايه ڵن بمرێت، ئه گه ر ڕاست گۆن.

به ڵام فه رمانى مردنى هه ر كه سێك ده رچێت هێز نييه ته نها چركه يه ك ته مه نى درێژ بكات، خواى گه وره كۆتايى ته مه نمان به خێر بگێڕێت إن شاء الله.

پێغه مبه رمان (صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمووێت: (أكثروا ذكر هاذم اللذات) (صحيح الجامع الصغير: 1210، وصحيح سنن النسائي: 1824، ومشكاة المصابيح: 1607). واته : زۆر بير له له ناوبه رو تێك شكێنه رى شه هه وات و خۆشيه كان بكه نه وه كه مردنه . واته : زۆر بير له و مردنه بكه نه وه كه گه ردن به مل هوڕه كان كه چ ده كات و چۆك به تاغوتان شل ده كات.  زۆر له بيرى ئه و مردنه دا بن كه پێش ئێوه كه سى نه هێشت، بۆ ئه وه ى به هۆيه وه نه خه ڵه تێن به و دونيايه ى كه (لو دام لغيرك لما وصلت إليك) ئه و دونيايه ى ئه گه ر بمايا بۆ پێش تۆ نه ئه گه يى به تۆ. كوان پێغه مبه ران (سه لامى خوايان له سه ر بێت)، كوا ئه و پێغه مبه ره ى كه په روه ردگار ده رباره ى ده فه رمووێت: (وَمَا جَعَلْنَا لِبَشَرٍ مِّن قَبْلِكَ الْخُلْدَ أَفَإِن مِّتَّ فَهُمُ الْخَالِدُونَ) [الأنبياء: ٣٤] . واته : ژيانى نه بڕاوه ييمان دانه ناوه بۆ هيچ كه س له پێش تۆدا، ئه گه ر تۆ بمريت، ئايا ئه وان ده مێنن به به رده وامى؟

ئيمامى پايه دار حه سه نى به صرى (ڕه حمه تى خواى لێ بێت) ده فه رمووێت: (فضح الموت الدنيا، فلم يترك لذي لب فيها فرحا، وما ألزم عبد قلبه الموت إلا صغرت الدنيا عليه، وهان عليه جميع مافيها) . واته : مردن له ڕاستيدا ئابڕوى دونياى بردووه ، وه هيچ خۆشييه كى بۆ خاوه ن هۆش تێدا به جێ نه هێشتوه ، وه هيچ به نده يه ك نييه هيچ كات كه دڵى په يوه ست بێت به مردنه وه ئيلا دونياو هه مو ئه وانه شى كه تێيدايه له لا بچوك و كه م نرخ ده بێت.

أيا عبد كم يراك الله عاصيا

حريصا على الدنيا وللموت ناسيا

أنسيت لقاء الله واللحد والثرى

ويوما عبوسا تشيب فيه النواصيا

ولو أن الدنيا تدوم لأهلهـا

لكان رسول الله (صلی اللە علیە وسلم)حيـا وباقيا

واته : ئه ى به نده ى لاواز چه ند جاره خواى گه وره ده تبينێ به سه رپێچى كارى، سورى له سه ر دونياى فانى و مردنت بير چووه ، بۆ گه يشتن به په روه ردگارو ناو له حدى تاريك و كرم و مێروت بيرچووه ، وه ڕۆژێكت بيرچوو كه تاڵ و ڕه ش و تاريكه ، كه قژى پێشه سه ر تێيدا سپى ده بێت، وه بيزانه كه ئه گه ر دونيا بۆ كه سى سه ر زه وى بمايا ئه وا بۆ پێغه مبه رى خوا ده ما (صلی اللە علیە وسلم). دايكى باوه ڕداران عائيشه (خواى لێ ڕازى بێت) له نه خۆشى سه ره مه رگيدا بوو، ابن عباس (خوا له هه موويان ڕازى بێت) هاته ژووره وه بۆ لاى، هه ندێ له چاكه كانى كه په روه ردگار پێى به خشيبوو يادى خسته وه ، ئه ويش (خواى لێ ڕازى بێت) فه رمووى:(يا ابن عباس دعني منك ومن تزكيتك فوالله لوددت أني كنت نسيا منسيا) (أخرجه أبو نعيم في: الحلية: 2/45).  فه رمووى: ئه ى عبدالله ى كوڕى عباس لێم گه ڕێ، وه ئه م ته زكيه و پاك كردنه وه يه م بۆباس مه كه ، سوێند بێ به خوا خۆزگه ى ئه وه ده خوازم كه شتێكى كه م نرخى له بيرخراو بومايه .

بۆ دايكى ئيمانداران ئه و خۆزگه يه ده خوازێت؟ تۆ بڵێى له به ر هه ژارى و كه م ده ستى بوبێ!

يان له به ر خراپی، وه ك شيعه كان ده يڵێن، - له عنه تى خوايان لێ بێت-!

نه خێر له به ر سامناكى حاڵه تى ڕۆح ده رچون و ترسناكى ئه هوالى دواڕۆژ -خواى گه وره په نامان بدات-، له م كاته پڕ ترسناكه دا شه يتانى دۆڕاوى شه ڕه نگێزيش چالاكيه كانى زۆر زياتر ده كات بۆ ئه وه ى له ده ستى ده رنه چێت،
يه كێك له پياو چاكان ده فه رمووێ: له لاى نه خۆشێك بووم له سه ره مه رگدابوو، پێيان ده وت: بڵێ (لا إله إلا الله) ئه ويش ده يووت: نه خێر نه خێر، دواى ئه وه ى كه مێك حاڵى باشتر بوو، بۆيمان باس كرد، ووتى: دوو شه يتان هاتن بۆ لام، له لاى ڕاست و چه پمه وه وه ستان، يه كێكيان ده يووت: له سه ر ئايينى جوله كه بمره ، چونكه باشترينى ئايينه كانه ، ئه وى تريش ده يووت: له سه ر ئايينى گاور بمره چونكه باشترينى ئايينه كانه ، منيش پێم ده وتن: نه خێر نه خێر(التذكرة للقرطبى: ص34 ) (القيامة الصغرى للأشقر: ص30) . كه وابو بڕوانه حاڵت ئه ى ئينسانى بێ ئاگا له مه رگ، بڕوانه چيت به سه ر دێت له كاتێكدا له سه ر جێگه كه وتويت، توانات لێ بڕاوه و جه سته ت تێك شكاوه ،

ئه و لاشه ى ماندو نه بوو به عيباده ت و په رستن،

ئه و ده سته ى چه ندين كه سى بێ تاوانى توش كرد،

ئه و چاوه ى نه ده پروكا له ناموسى خه ڵكى،

ئه و قاچه ى شه كه ت و ماندو بوو به دزى كردن و خراپه كارى و.............

(وَحِيلَ بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ مَا يَشْتَهُونَ) [سبأ: 54]  واته : دواى ئه وه ى خراپه كاران خرانه دۆزه خه وه به ربه ست دانرا له نێوان ئه وان و ئه وه ى كه ئه وان حه زى پێده كه ن له شه هه وات و خۆشيه كان و ماڵ و منداڵ، كه وابو ته نها ده مێنن له گه ڵ كرده وه كانياندا. خواى گه وره له ئايه تێكى تردا ده فه رمووێت:( أَيْنَمَا تَكُونُوا يُدْرِككُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ كُنتُمْ فِي بُرُوجٍ مُّشَيَّدَةٍ )[النساء: ٧٨] . واته : له هه ر جێگه و شوينێك بن مردنتان پێ ده گات ئه گه ر له قه سرو ته لاره زۆر به زرو به هێزه كانيشدا بن. سوێند به خوا پێتان ده گات و قوتارتان نابێت له ده ستى.

تابعى به ڕێز (ربيع بن هيثم) (ڕه حمه تى خواى لێ بێت) ده فه رمووێت:(أكثروا ذكر هذا الموت الذي لم تذوقوا قبله مثله). واته : زۆر بير بكه نه وه له و مردنه ى كه له پێشتردا وێنه ى ئه وتان نه چه شتووه .

ئيمامى (القرطبي) (ڕه حمه تى خواى لێ بێت) به م شێوه يه وه سفى مردن ده كات و ده فه رمووێت: (اعلم أن الموت هو الخطب الأفظع، والأمر الأشنع، والكأس الذي طعمها أكره وأبشع، وأنه الأهذم للذات، والأفظع للراحات، والأجلب للكريهات، فإن أمراً يقطع أوصالك، ويفرق أعضاءك، ويهدم أركانك، لهو الأمر الأفظع، والخطب الجسيم، وإن يومه لهو اليوم العظيم) (التذكرة للقرطبي: ص24). واته : بزانه كه مردن كارێكى وێرانكارى خواسته كانه و ترسناكه ، وه مردن ئه و كوپه يه كه خواردنه وه ى بێزراوترين و قێزه ونترينى تامه كانه ، وه مردن ئه و ڕاستيه يه كه تێك شكێنه رى ئاره زوو خۆشييه كانه ، وه تێكده رو وێرانكارى حه وانه وه و پشوو دانه ، وه هۆكاره بۆ هاتنى ناخۆشيه كان - بۆ هاتنى ناڕه حه ت ترينى ديمه ن - چونكه ڕاستييه ك په يوه نديه كانت بپچڕينێ و ئه ندامه كانت پارچه پارچه بكات و پايه كانى ژيانت بڕوخێنێ، به ڕاستى كارێكى وێرانكارو تێك ده رى ژيانه .

خوشكى به ڕێزم براى خۆشه ويستم:

ئه مه ڕاسته قينه يه ، به ڵام ئه م باسه با وامان لێ نه كات مردنمان وه كو دڕنده يه كى نابوت، يان دوژمنێكى سه رسه خت بێته پێش چاو، به ڵكو با به رده وام له يادمان بێت، چونكه سيفه تى ئه و كه سانه يه كه ژيرن، وه كو سه روه رمان (صلی اللە علیە وسلم) ده فه رمووێت: (وأكيسهم أكثرهم للموت ذكرا، وأحسنهم له استعدادا، أولئك الأكياس) (الزهد الكبير للبيهقي: 459، وصحيح سنن ابن ماجة: 4259، وسلسلة الأحاديث الصحيحة: 1384، وصحيح الترغيب والترهيب: 3335). واته : ژيرترينى باوه ڕداران ئه وانه ن كه زۆر مردنيان له ياده و به جوانترين شێوه خۆيان بۆ ئاماده كردوه ، به ڕاستى ئه وانه ن هۆشيارو ژير.

يحيى بن معاذ الرازي (ڕه حمه تى خواى لێ بێت) ده فه رمووێت:(العقلاء ثلاثة: من ترك الدنيا قبل أن تتركه، وبنى قبره قبل أن يدخله، وأرضى خالقه قبل أن يلقاه) (إحياء علوم الدين: 3/210). واته : هۆشمه ندو عاقڵ و ژيره كان سيانن:

1-  كه سێك واز له دونيا بهێنێت پێش ئه وه ى دونيا واز له م بهێنێت به وه ى كه تێيدا توشى هه ڵدێران بێت.

2-  كه سێك گۆڕه كه ى دروست و ئاماده بكات پێش ئه وه ى بچێته ناوى، واته به رده وام گۆڕى بير بێت .

3-  كه سێك الله ڕازى بكات پێش ئه وه ى بگاته خزمه تى.

كه وابوو ئه ى ئه و كه سه ى ته نها بۆ دونيا هه وڵ ده ده يت، ئه ى ئه و كه سه ى بۆ به ده ست هێنانى كورسى و ده سته ڵات ئيمان و باوه ڕه كه ت له خه ته ردايه ، ئه ى ئه و كه سه ى بۆ پله يه كى پڕ ئاژاوه و ماف خواردن و خوا له بير چون هه وڵ ده ده يت، واده زانن دونيا هه رئاوا ڕوون ده بێت، وا ده زانن كورسى ژێرتان كۆن نابێت، واده زانن پله ى پڕ له سته متان تا سه ر ده بێت!!! (قُلْ فَادْرَءُوا عَنْ أَنفُسِكُمُ الْمَوْتَ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ) [آل عمران: ١٦٨] . واته : به مونافيقين بڵێ: مردن دوور بخه نه وه له نه فسى خۆتان و مه يه ڵن مردنتان پێ بگات ئه گه ر ڕاستگۆن. (عن بعض الحكماء أنه نظر إلى أناس يترحمون على ميت خلف جنازته فقال: لو تترحمون على أنفسكم لكان خيراً لكم أما أنه قد مات ونجا من ثلاثة أهوال: أولها رؤية ملك الموت، والثاني مرارة الموت، والثالث خوف الخاتمة ). واته : يه كێك له پياو باشان ڕۆژێك ته ماشاى چه ند كه سێكى كرد، زۆر به زه ييان به مردويه كدا ده هاته وه له دواى جه نازه كه يه وه ، فه رمووى: ئه گه ر به زه ييتان به نه فسى خۆتاندا بێته وه زۆر بۆتان باشتره ، به ڵام ئه و مردو له سێ ناڕه حه تى ده ربازى بوو، يه كه ميان: بينينى ملك الموت، دوه ميان: تاڵى مردن و ڕوح ده رچوون، سێيه ميان: ترسان له كۆتايى ته مه ن ( واته / عاقيبه ت شه ڕى).

داواكارم له خواى گه وره و ميهره بان به بيرو باوه ڕه وه بمان ژێنێت، وه له سه رى بمان مرێنێت، وه له ڕۆژى شه رمه زارى دوا ڕۆژدا له گه ڵ ده سته ى يه كخواپه رستاندا كۆمان بكاته وه إن شاءالله، وه خواى گه وره ئه م باسه كورته بكاته هۆكارێك بۆ گه ڕانه وه مان، وه دين و ئيمانى هه موو لايه كمان سه لامه ت بكات إن شاء الله .

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

وصلى الله على نبينا محمد وعلى آلِهِ وَصحبِهِ وسلم.

ئامادەکردنی مامۆستا محمدى كانى سارد

http://www.fermude.com/fermude%201433/w/fermude%2022.gif