بيدعه‌ له‌ ڕووى كردن و واز لێ هێنانه‌وه‌{nl}~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~{nl}1 ـ بيدعه‌ له‌ ڕووى كردنه‌وه‌: ده‌چێته‌ ژێر پێناسه‌ى بيدعه‌وه‌ كه‌ بريتيه‌ له‌: (البدعة: طَريقَةٌ في الدِّينِ مُختَرَعَة،تُضاهِي الشَّرعِيَّة، يُقصَدُ بِالسُّلوكِ عَليها المُبالَغَةُ في التَّعَبُّدِ للهِ سُبحانَه)( الاعتصام للشاطبي، 1/50-56.). واته‌ : بيدعه‌: ئه‌و ڕێگا تازه‌ داهێنراوه‌يه‌ كه‌ ئه‌گه‌ر ببينيت و سه‌يرى بكه‌يت له‌ كارێكى دروست و شه‌رعى ده‌چێت (كه‌ له‌ بنه‌ڕه‌تيشدا وانييه‌) مه‌به‌ست به‌ كردن و ئه‌نجامدانى ئه‌و كاره‌ زياد عيباده‌ت كردنه‌ بۆ خواى په‌روه‌ردگار.{nl}نمونه‌ له‌سه‌ر ئه‌م جۆره‌: زيادكرنى ووته‌يه‌ك يان كارێك كه‌ خۆى له‌ شه‌رعى خواى په‌روه‌ردگاردا نه‌بێت، وه‌كو: كه‌سێك ڕكاتێك زياد بكات له‌ نوێژدا، يان شتێك بێنێته‌ ناو دينه‌وه‌ كه‌ خۆى ئه‌و شته‌ى تێدا نه‌بێت، يان عيباده‌تێك بكات به‌ پێچه‌وانه‌ى سوننه‌ت و هه‌ڵس و كه‌وت و ڕه‌وشتى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بێت، يان كاتێك تايبه‌ت بكات به‌ عيباده‌تێكى شه‌رعى له‌ كاتێكدا خواى په‌روه‌ردگار و پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) تايبه‌تيان نه‌كردووه‌، وه‌ك تايبه‌ت كردنى پانزه‌ى مانگى شعبان به‌ گرتنى ڕۆژوو وه‌ تايبه‌ت كردنى شه‌وه‌كه‌ى به‌ شه‌و نوێژ كردن.{nl}2 ـ بيدعه‌ى نه‌كردن و واز لێ هێنان (البدعة التركية) : ئه‌م جۆره‌ش ده‌چێته‌ ژێر گشتى پێناسه‌ى بيدعه‌ له‌و ڕووه‌وه‌ى كه‌ (طريقه‌ فى الدّين مخترعه‌) ڕێگايه‌كى تازه‌ى داهێنراوه‌ له‌ ديندا، جارى واهه‌يه‌ واز هێنان و نه‌كردنى كارێك ده‌بێته‌ بيدعه‌ جا ئه‌و كاره‌ى كه‌ وازى لێ هێنراوه‌ حه‌رام بێت يان نا، بۆ نمونه‌: جارى واهه‌يه‌ كارێك حه‌ڵاڵه‌و دروسته‌ بكرێت له‌ شه‌رعدا، به‌ڵام كه‌سێك له‌سه‌ر خۆى حه‌رامى ده‌كات، يان به‌ مه‌به‌ستێك وازى لێدێنێت، ئه‌و واز لێ هێنانه‌ يان ئه‌وه‌تا له‌ شه‌رعدا بايه‌خى پێدراوه‌، يان نا، ئه‌گه‌ر ئه‌و كاره‌ له‌ شه‌رعدا بايه‌خ پێدراو بوو ئه‌وه‌ واز لێ هێنانى هيچى تێدا نييه‌، له‌ به‌ر ئه‌وه‌ى واز هێنان له‌ كارێك كه‌ دروسته‌ نه‌كرێت يان داوا كراوه‌ كه‌ نه‌كرێت، ئه‌وه‌ نه‌كردن و واز لێ هێنانى هيچى تێدا نييه‌، وه‌كو كه‌سێك خواردنى كه‌سێك ناخوات له‌ به‌ر ئه‌وه‌ى زيانى هه‌يه‌ بۆ لاشه‌ى يان عه‌قڵى يان دينه‌كه‌ى، يان هه‌ر شتێكى تر، بۆيه‌ لێره‌دا هيچ ڕێگرێك نييه‌ له‌ واز هێنان له‌و شته‌ حه‌ڵاڵانه‌، ئه‌م واز هێنانه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ خۆ پاراستن له‌و شتانه‌ى كه‌ زيانيان تێدايه‌.{nl}بنچينه‌ى ئه‌م كاره‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ فه‌رمووده‌كه‌ى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) كه‌ فه‌رمويه‌تى: ((يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمُ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ، فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ، وَمَنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَعَلَيْهِ بِالصَّوْمِ، فَإِنَّهُ لَهُ وِجَاءٌ))( متفق عليه). واته‌: ئه‌ى كۆمه‌ڵى گه‌نجان هه‌ر يه‌كێك له‌ ئێوه‌ تواناى هه‌يه‌ ژن بێنێت (تواناى لاشه‌يى و ماڵى) با ژن بێنێت، چونكه‌ ژن هێنان پاراستنى چاو و داوێنى تێدايه‌، وه‌ هه‌ر كه‌سێك تواناى نييه‌ ژن بێنێت با به‌ ڕۆژوو بێت چونكه‌ ڕۆژوو گرتن قه‌ڵغان و پارێزه‌ره‌ بۆى له‌ تاوان.{nl}وه‌ دروسته‌ كه‌سێك واز له‌ هه‌ندێ شت بهێنێت كه‌ له‌ شه‌رعدا هيچى تيانييه‌ له‌ ترسى ئه‌وه‌ى نه‌كه‌وێته‌ كارێكه‌وه‌ كه‌ شتى تيايه‌، ئه‌مه‌ وه‌كو واز هێنانه‌ له‌و كارانه‌ى كه‌ شوبهه‌يان تيايه‌ له‌ ترسى كه‌وتنه‌ ناو حه‌رامه‌وه‌، وه‌ پاك ڕاگرتن و دوور بوونى دين و نه‌فسيان له‌ شوبهه‌كان.{nl}به‌ڵام ئه‌گه‌ر كه‌سێك واز له‌و شتانه‌ بێنێت كه‌ له‌ ديندا حه‌ڵاڵن، ئه‌گه‌ر نه‌كردن و واز لێ هێنانه‌كه‌ى وه‌كو پيشاندانى ديندارى بێت، ئه‌وه‌ دروست نييه‌و ده‌بێته‌ بيدعه‌، جا ئه‌و شته‌ى كه‌ نايكات حه‌ڵاڵ بێت يان فه‌رمان پێ كراو بێت، وه‌ يان ئه‌و شته‌ له‌ په‌رستن يان كڕين و فرۆشتن يان داب و نه‌ريته‌كاندا بێت، جا ئه‌و نه‌كردنه‌ به‌ ووته‌ يان به‌ كرده‌وه‌ يان به‌ بيروباوه‌ڕ بێت، ئه‌و كه‌سه‌ى كه‌ ئه‌م شتانه‌ ناكات ئه‌گه‌ر باوه‌ڕى وابێت به‌ واز هێنان و نه‌كردنى ئه‌و كارانه‌ له‌ خواى په‌روه‌ردگار نزيك ده‌بێته‌وه‌ ئه‌وه‌ كه‌سێكى بيدعه‌چييه‌ به‌ واز هێنانى له‌و كارانه‌.{nl}به‌ڵگه‌شمان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه‌ واز هێنان و نه‌كردنى ئه‌و شتانه‌ وه‌كو دين ده‌بێته‌ بيدعه‌، به‌سه‌رهاتى ئه‌و سێ كه‌سه‌يه‌ كه‌ هاتن بۆ يه‌كێك له‌ ماڵه‌كانى پێغه‌مبه‌رو (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) پرسياريان له‌ يه‌كێك له‌ خێزانه‌كانى كرد سه‌باره‌ت به‌ عيباده‌تى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ((فَلَمَّا أُخْبِرُوا بِهَا كَأَنَّهُمْ تَقَالُّوهَا، فَقَالُوا: أَيْنَ نَحْنُ مِنَ النَّبِيِّ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ، وَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَمَا تَأَخَّرَ؟ فَقَالَ أَحَدُهُمْ: أَمَّا أَنَا فَأُصَلِّي اللَّيْلَ أَبَدًا، وَقَالَ الآخَرُ: أَنَا أَصُومُ الدَّهْرَ فَلا أُفْطِرُ، وَقَالَ الآخَرُ: أَنَا أَعْتَزِلُ النِّسَاءَ وَلا أَتَزَوَّجُ أَبَدًا، فَجَاءَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ، فَقَالَ: أَنْتُمُ الَّذِينَ قُلْتُمْ كَذَا وَكَذَا، أَمَا وَاللَّهِ إِنِّي لأَخْشَاكُمْ لِلَّهِ وَأَتْقَاكُمْ لَهُ، لَكِنِّي أَصُومُ وَأُفْطِرُ، وَأُصَلِّي وَأَرْقُدُ، وَأَتَزَوَّجُ، فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِي فَلَيْسَ مِنِّي))( متفق عليه من حديث أنس بن مالك ڕه‌زای خوای لێبێت). واته‌: كاتێك هه‌واڵيان پێدرا ده‌رباره‌ى عيباده‌تى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) به‌ كه‌ميان زانى، ئه‌وه‌بوو وتيان: ئێمه‌ له‌ كوێ و پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) له‌ كوێ؟ خواى په‌روه‌ردگار له‌ هه‌موو تاوانه‌كانى سه‌ره‌تاو كۆتاى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) خۆش بووه‌، بۆيه‌ يه‌كێكيان ووتى: من به‌رده‌وام شه‌وانه‌ شه‌ونوێژ ده‌كه‌م و هه‌رگيز ناخه‌وم، دووه‌ميان ووتى: من ساڵ دوانزه‌ى مانگ به‌ ڕۆژوو ده‌بم هه‌رگيز ڕۆژێكى نابێت به‌ ڕۆژوو نه‌بم، سێ يه‌ميان ووتى: من دوور ده‌كه‌ومه‌وه‌ له‌ ژن و هه‌رگيز ژن ناهێنم، كاتێك پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هاته‌وه‌و خێزانه‌كانى ئه‌و كاره‌يان بۆ باس كرد چووه‌ سه‌ر مينبه‌رو فه‌رموى: ئێوه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌ى كه‌ ئاوها و ئاوهاتان ووتبوو؟ ئاگادار بن و باش بزانن سوێند به‌ خواى په‌روه‌ردگار من له‌ هه‌موتان زياتر له‌ خواى په‌روه‌ردگار ده‌ترسم له‌ هه‌موشتان زياتر عيباده‌تى بۆ ده‌كه‌م و خۆم له‌ سزاى ده‌پارێزم، به‌ڵام من به‌ ڕۆژوو ده‌بم وه‌ ڕۆژى واش هه‌يه‌ به‌ ڕۆژوو نابم (ڕۆژووى سوننه‌ت نه‌ك فه‌رز)، وه‌ شه‌وان شه‌ونوێژ ده‌كه‌م و ده‌ش خه‌وم، وه‌ ژنيش دێنم، بۆيه‌ ئاگاداربن ئه‌ى موسڵمانان هه‌ر كه‌سێك واز له‌ سوننه‌تى من بێنێت و حه‌زى لێ نه‌كات ئه‌وه‌ له‌ من نييه‌ (له‌و كاره‌دا). {nl}مه‌به‌ست به‌ (سُنَّتي) ڕێگه‌و ڕێبازى من، جگه‌ له‌ فه‌رزه‌كان، وه‌ (مَن رَغِبَ عَن سُنَّتي) مه‌به‌ست پێى: پشت هه‌ڵكردنه‌ له‌ سوننه‌تى من و ڕووكردنه‌ شتى تر، بۆيه‌ مه‌به‌ست به‌ فه‌رموده‌كه‌ى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) ئه‌وه‌يه‌: هه‌ر كه‌سێك واز له‌ مه‌نهه‌ج و ڕێبازى من بهێنێت و جگه‌ له‌ مه‌نهه‌ج و ڕێبازى من بگرێته‌به‌ر ئه‌وه‌ له‌ من نييه‌ (له‌ ڕێگه‌و ڕێبازى من لايداوه‌)( فتح الباري، لابن حجر، 9/105.). موسڵمانى خۆشه‌ويست و سوننه‌ت له‌ دڵ شيرين ئه‌وه‌ى كه‌باسكرا ئه‌وه‌مان بۆ ڕوون بووه‌وه‌، بيدعه‌ دوو به‌شه‌: بيدعه‌يه‌ك له‌ ڕووى زياد كردنه‌وه‌، بيدعه‌يه‌ك له‌ ڕووى واز لێ هێنان و نه‌كردنه‌وه‌، هه‌روه‌ك بۆمان ڕوون ده‌بێته‌وه‌ كه‌ سوننه‌تيش دوو به‌شه‌: سوننه‌ت له‌ ڕووى كردنى كارێكه‌وه‌، سوننه‌تێك له‌ ڕووى واز لێ هێنان و نه‌كردنه‌وه‌، سوننه‌تى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) هه‌رچۆن به‌ كردنى كارێكى سوننه‌ت ده‌بێت، به‌هه‌مان شێوه‌ نه‌كردن و وازلێ هێنانى هه‌ندآ كار خۆى له‌ خۆيدا سوننه‌ته‌، بۆيه‌ خواى په‌روه‌ردگار چۆن به‌ پێويستى داناوه‌ له‌سه‌رمان كه‌ شوێنى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) بكه‌وين له‌و كارانه‌ى كه‌ نزيكمان ده‌كاته‌وه‌ له‌ خواى په‌روه‌ردگار{nl} "ئه‌گه‌ر له‌و كارانه‌ نه‌بێت كه‌ ته‌نها تايبه‌ته‌ به‌ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) " به‌ هه‌مان شێوه‌ خواى په‌روه‌ردگار فه‌رمانى پێ كردووين و له‌سه‌رى پێويست كردووين كه‌ شوێنى بكه‌وين، ئه‌ويش به‌ واز هێنان و نه‌كردنى هه‌ندێ كار، بۆيه‌ واز هێنان و نه‌كردنى هه‌ندێ كار خۆى له‌ خۆيدا ده‌بێته‌ سوننه‌ت، وه‌ كردنى هه‌ندێ كار ده‌بێته‌ سوننه‌ت، بۆيه‌ موسڵمانى خۆشه‌ويست باش بزانه‌و ئاگاداربه‌ چۆن ئێمه‌ ناتوانين له‌ خواى په‌روه‌ردگار نزيك ببينه‌وه‌ به‌ واز هێنان و نه‌كردنى ئه‌و كاره‌ چاكانه‌ى كه‌ پێغه‌مبه‌ر(صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) كردويانێتى، به‌هه‌مان شێوه‌ ناتوانين له‌ خواى په‌روه‌ردگار نزيك ببينه‌وه‌ به‌ كردنى ئه‌و كارانه‌ى كه‌ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) نه‌يانى كردووه‌ (كردنى بيدعه‌)، بۆيه‌ ئه‌و موسڵمانه‌ى كه‌ شتێك ده‌كات و پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) نه‌ى كردووه‌، وه‌كو ئه‌و موسڵمانه‌ وايه‌ كه‌ واز له‌و شتانه‌ دينێت كه‌ پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم ) كردوويانێتى، يه‌كسانن بێ هيچ جياوازييه‌ك(برِوانه‌: الإعتصام للشاطبي، 1/57-60، و 479، 485، 498، والأمر بالإتباع والنهي عن الإبتداع).{nl}ماڤی گشت موسڵمانێکه‌ بۆسود وه‌رگرتن و بڵاوکردنه‌وه‌ی گشت بابه‌ته‌ کانی ماڵپه‌ڕی فه‌رمووده‌