ئاهه‌نگ به‌ بۆنه‌ى هاتنى شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عبان:

ئاهه‌نگ به‌ بۆنه‌ى هاتنى شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عبان:

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ئيمامى پايه‌ به‌رز محمدى كوڕى وضاح القرطبى له‌ عبدالرحمن كوڕى زيدى كوڕى أسلم ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ فه‌رمويه‌تى: نه‌م بيستووه‌ له‌ هيچ يه‌كێك له‌ زاناو شاره‌زايانمان كه‌ گرنگى بده‌ن به‌ شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عبان، وه‌ نه‌م بيستووه‌ له‌ هيچ يه‌كێكيان فه‌رموده‌كه‌ى ئيمامى مكحول باس بكه‌ن(1) ، وه‌ هيچ يه‌كێكيان فه‌زڵى ئه‌و شه‌وه‌يان نه‌داوه‌ به‌سه‌ر شه‌وه‌كانى تردا(2). 

ئيمامى أبو بكر الطرطوشى (ڕه‌حمه‌تى خواى لێبێت) ده‌فه‌رمـوێت: أبو محمد المقدسى (ڕه‌حمه‌تى خواى لێبێت) بۆى گێڕامه‌وه‌، فه‌رموى: (لاى ئێمه‌ به‌ هيچ شێوه‌يه‌ك نوێژى (الرّغائِب) نه‌بوو، ئه‌و نوێژه‌ى كه‌ له‌ مانگى ڕه‌جه‌ب و شه‌عباندا ده‌كرێت، يه‌كه‌م جار ئه‌م نوێژه‌ لاى ئێمه‌ داهێنرا له‌ ساڵى 448كۆچيدا بوو، ئه‌وه‌بوو جارێكيان پياوێك كه‌ (ابن أبي الحمراء)ى پێ ده‌وترا خه‌ڵكى (نابلس) بوو هات بۆلامان له‌ (بيت المقدس)، ده‌نگى زۆر خۆش بوو بۆ قورئان خوێندن، هه‌ستاو له‌ ناو مزگه‌وتى (الأقصى)دا له‌ شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عباندا كه‌وته‌ نوێژ كردن، پياوێك له‌ پشتيه‌وه‌ وه‌ستا پاشان دووان و پاشان سيان و چوار، نوێژه‌كه‌ى ته‌واو نه‌كرد تا كۆمه‌ڵێكى زۆر له‌ پشتيه‌وه‌ نوێژيان ده‌كرد، پاشان ساڵى دواى هاته‌وه‌ خه‌ڵكێكى زۆر له‌ پشتيه‌وه‌ نوێژيان ده‌كرد، وه‌ له‌ ساڵى دواتر هاته‌وه‌ به‌ هه‌مان شێوه‌ كۆمه‌ڵێكى زۆرتر نوێژيان له‌ پشته‌وه‌ كرد و له‌ ناو مزگه‌وتدا بڵاو بووه‌وه‌، هه‌ر بۆيه‌ له‌و ڕۆژه‌وه‌ تايبه‌ت كردنى نوێژ له‌و شه‌وه‌دا بڵاو بووه‌وه‌ و په‌ره‌ى سه‌ند له‌ مزگه‌وتى (الأقصى) و ناو ماڵه‌كان، وه‌ جێگير بوو وه‌كو نوێژێكى سوننه‌ت هه‌تا ڕۆژگارى ئه‌مرۆمان)(3). 

وه‌ ئيمامى ابن وضاح له‌ ابن أبى مليكه‌وه‌ ده‌يگێڕێته‌وه‌، به‌ ابن أبى مليكه‌ ووترا: زياد النميرى ده‌ڵێت: شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عبان خێرو پاداشتى به‌ وێنه‌ى خێرو پاداشتى شه‌وى قه‌دره‌ (ليلة القدر)، ابن أبى مليكه‌ فه‌رموى: ئه‌گه‌ر گوێم له‌ خۆى بوايه‌ كه‌وا ده‌ڵێت، له‌و كاته‌دا دارێكم به‌ده‌سته‌وه‌ بوايه‌، لێيم ده‌دا به‌و داره‌، له‌و كاته‌دا زياد النميرى قازيش بوو(4). 

زاناى پايه‌ به‌رز أبو الشّامه‌ (ڕه‌حمه‌تى خواى لێبێت) كه‌ شافيعى مه‌زهه‌به‌ ده‌فه‌رمووێت: (صلاة الألفية، ئه‌و نوێژه‌يه‌ كه‌ له‌ شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عباندا ده‌كرێت، به‌م نوێژه‌ ده‌وترێت هه‌زارييه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى هه‌زار جار (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ )(الإخلاص: ١) تێدا ده‌خوێندرێت، چونكه‌ سه‌د ڕكاته‌و له‌ هه‌ر ڕكاتێكدا يه‌كجار سوره‌تى فاتيحه‌و ده‌جار سوره‌تى (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ )ده‌خوێندرێت، نوێژێكى زۆر درێژو زۆر قورس و گرانه‌، له‌ كاتێكدا هيچ فه‌رمووده‌يه‌كى صه‌حيحى له‌سه‌ر نييه‌، به‌ڵكو ئه‌و فه‌رموودانه‌ى كه‌له‌سه‌رى هاتوون هه‌مويان لاوازن يان هه‌ڵبه‌ستراون، هه‌ر بۆيه‌ به‌ هۆى به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر كردنى ئه‌و نوێژه‌ زياتر په‌ره‌ى سه‌ندووه‌ له‌ ناو زۆربه‌ى مزگه‌وته‌كانى وڵاتدا، كه‌ ئه‌و نوێژه‌ى تيا ده‌كرێت و ئه‌و شه‌وه‌ تا به‌يانى به‌رده‌وام ده‌بن، وه‌ چه‌ندين خراپه‌و تاوانكارى تيادا ده‌كرێت، وه‌ پياوان و ئافره‌تان تێكه‌ڵ ده‌بن، وه‌ ئه‌وه‌نده‌ خراپه‌ى ترى تيا ده‌كرێت له‌به‌ر ديارى و ئاشكراييان پێويست به‌ باس كردن ناكات، وه‌ زۆربه‌ى نه‌زان و نه‌شاره‌زايان باوه‌ڕێكى پته‌ويان هه‌يه‌ به‌م نوێژه‌، وه‌ شه‌يتان بۆى ڕازاندونه‌ته‌وه‌و كردوويه‌تى به‌ بنچينه‌يه‌كى گه‌وره‌ى دين)(5).  

وه‌ زاناى پايه‌ به‌رز إبن رجب (ڕه‌حمه‌تى خواى لێبێت) پاش ووته‌يه‌كى به‌ نرخ فه‌رمويه‌تى: (شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عبان هه‌ندێك له‌ تابعينى وه‌كو: خالدى كوڕى معدان, ومكحول, ولقمان كوڕى عامرو جگه‌ له‌وانيش، به‌ گه‌وره‌و پڕ له‌ خێريان ده‌زانى و عيباده‌تى زۆريان تيا ده‌كرد، تا خه‌ڵكى فه‌زڵا و گه‌وره‌يى ئه‌و شه‌وه‌يان لێيانه‌وه‌ وه‌رگرت، ده‌ووترێت: هه‌ندێ بۆچوون و شوێنه‌وارى ئيسرائيليان پێ گه‌يشتبوو بۆ به‌ گه‌وره‌ زانينى ئه‌و شه‌وه‌، كاتێك ئه‌وه‌ ئاشكرا بوو له‌ناو وڵاتدا جياوازى كه‌وته‌ نێوانيان؟ ئايا ئه‌و شه‌وه‌ به‌ گه‌وره‌ و پڕ له‌ خێر بزانرێت يان نا؟ ئه‌وه‌بوو كۆمه‌ڵێك له‌ خواپه‌رستانى به‌صره‌ و جگه‌ له‌وانيش ڕازى بوون پێى و به‌ گه‌وره‌يان زانى، بةلآم زؤربةى زاناو شارةزايانى حِجاز وةكو: عطاء، وابن أبي مليكه ئينكاريان ليَ كرد، هةروةك عبد الرحمن كورِى زيد كورِى أسلم لة زاناو تيَطةيشتوانى مةدينة طيَرِاويَتيةوة، وة ئةمة ووتةى هاوةلآنى ئيمامى مالك و جطة لةوانيشة، وة هةموويان فةرموويانة زيندوو كردنةوةى ئةو شةوة بة عيبادةتيَكى تايبةت و جياواز و خويَندنى ئةو هةموو زيكرو ويردانة بيدعه‌يه‌ و كارێكى تازه‌ داهێنراوه‌).   

زانايانى شام بۆچونيان جياوازه‌ سه‌باره‌ت به‌ زيندوو كرنه‌وه‌ى ئه‌و شه‌وه‌، له‌سه‌ر دوو بۆچون:

يه‌كه‌م: زيندوو كردنه‌وه‌ى ئه‌و شه‌وه‌ سوننه‌ته‌ به‌ جه‌ماعه‌ت له‌ مزگه‌وته‌كاندا، هه‌ر بۆيه‌ خالدى كوڕى معدان و لقمانى كوڕى عامرو جگه‌ له‌وانيش، له‌و شه‌وه‌دا جوانترين جليان له‌به‌ر ده‌كردوو بۆنى خۆشيان له‌ خۆيان ده‌دا و كليان له‌ چاويان ده‌كرد، ئه‌و شه‌وه‌ تا به‌يانى له‌ مزگه‌وتدا ده‌مانه‌وه‌ و نوێژيان ده‌كرد، وه‌ ئيمامى إسحاق بن راهويه هه‌مان بۆچونى هه‌بووه‌، وه‌ ده‌يووت: كردنى له‌ مزگه‌وت بيدعه‌ نييه‌، هه‌روه‌ك ئيمامى حَرب الكرمانى لێى گێڕاوه‌ته‌وه‌.

دووه‌م: باش نييه‌و دروست نييه‌ كۆبونه‌وه‌ له‌ مزگه‌وته‌كاندا بۆ نوێژ كردن و پاڕانه‌وه‌ و چيرۆك گێڕانه‌وه‌، به‌ڵام هيچى تێدا نييه‌ ئه‌گه‌ر كه‌سێك ته‌نها بۆ خۆى نوێژ بكات، ئه‌مه‌ بۆچوونى ئيمامى اڵاوزاعى يه‌، كه‌ ئيمام و پێشه‌واو زاناى شام بووه‌، ئه‌م بۆچوونه‌ نزيك تره‌ له‌ حه‌قه‌وه‌ (إن شاء الله)، پاشان فه‌رموويه‌تى: بۆچوونى ئيمامى أحمد نه‌زانراوه‌ ده‌رباره‌ى شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عبان، به‌ڵام سه‌باره‌ت به‌ سوننه‌تێتى شه‌و نوێژ كردن له‌و شه‌وه‌دا دوو ڕيوايه‌تى لێوه‌ گێڕدراوه‌ته‌وه‌، يه‌ك له‌و ڕيوايه‌تانه‌ى كه‌ لێى  گێڕدراوه‌ته‌وه‌ سه‌باره‌ت به‌ شه‌و نوێژ كردن له‌ شه‌وى جه‌ژندا، له‌ ڕيوايه‌تێكدا شه‌و نوێژ كردن به‌ جه‌ماعه‌ت تيايدا به‌ سوننه‌تى نه‌زانيوه‌، له‌ به‌رئه‌وه‌ى له‌ پێغه‌مبه‌رى خواوه‌ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) نه‌هاتووه‌و گێڕدراوه‌ته‌وه‌، به‌ڵام له‌ ڕيوايه‌تێكدا به‌ سوننه‌تى زانيوه‌ له‌ به‌ر ئه‌وه‌ى عبد الرحمن كوڕى زيدى كوڕى اڵاسود كه‌ يه‌كێكه‌ له‌ تابعين ئه‌و شه‌وه‌ى زيندوو كردۆته‌وه‌ به‌ شه‌و نوێژ كردن، به‌هه‌مان شێوه‌ تايبه‌ت كردنى شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عبان به‌ شه‌و نوێژ هيچ فه‌رموده‌يه‌كى صه‌حيح له‌ پێغه‌مبه‌ر(صلی الله‌ علیه‌ وسلم) و هاوه‌ڵانيه‌وه‌ نه‌هاتووه‌، به‌ڵكو ئه‌وه‌ى هاتبێت ته‌نها له‌لايه‌ن كۆمه‌ڵێ تابعينى شاره‌زايانى شامه‌وه‌ هاتووه‌(6).

زاناى پايه‌ به‌رز إبن باز (ڕه‌حمه‌تى خواى لێبێت) فه‌رمويه‌تى: (ئه‌و بۆچوونه‌ى كه‌ ئيمامى اڵاوزاعى به‌ په‌سه‌ندى زانيوه‌ گوايه‌ شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عبان به‌ شه‌و نوێژ زيندوو بكرێته‌وه‌ به‌ ته‌نها، وه‌ په‌سه‌ند كردنى ئه‌و بۆچونه‌ له‌ لايه‌ن إبن رجبه‌وه‌ شتێكى زۆر سه‌يره‌ و بۆچونێكى لاوازه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى هه‌ر كارێك ئه‌گه‌ر دروستێتى و شه‌رعێتى به‌ به‌ڵگه‌ى شه‌رعى دانه‌مه‌زرێت ئه‌وه‌ بۆ هيچ موسوڵمانێك دروست نييه‌ بيهێنێته‌ ناو دينه‌وه‌، جا به‌ ته‌نها بيكات يان به‌ جه‌ماعه‌ت، به‌ نهێنى بيكات يان به‌ ئاشكرا، له‌به‌ر گشتى فه‌رموده‌كه‌ى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم)  كه‌ فه‌رمويه‌تى: ((مَن عَمِلَ عَمَلاً لَيسَ عَلَيهِ أمرُنا فَهُوَ رَدّ))(7) واته‌: هه‌ركه‌سێك كارێك بكات (عيباده‌تێك) فه‌رمانى ئێمه‌ى له‌سه‌ر نه‌بێت بۆ كردنى، ئه‌وه‌ ئه‌و كاره‌ كارێكه‌ وه‌رناگيرێت، به‌ڵكو ده‌درێته‌وه‌ به‌سه‌ر خاوه‌نه‌كه‌يدا، وه‌ جگه‌ له‌م به‌ڵگانه‌ش كه‌ به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر نكۆڵى كردنى بيدعه‌و ترسان لێى(8).

موسڵمانى خۆشه‌ويست ئه‌وه‌ى كه‌ له‌ پێشدا باس كرا له‌ ووته‌ به‌ نرخه‌كانى زانا به‌ڕێزه‌كانى وه‌كو: إبن وضاح، والإمام الطرطوشي، والإمام عبد الرحمن بن إسماعيل المعروف بأبي شامة، والحافظ ابن رجب (ڕه‌حمه‌تى خوايان لێبێت)، وه‌ ئيمامى ئه‌م سه‌ده‌يه‌ عبد العزيز إبن باز (ڕه‌حمه‌تى خواى لێبێت)، به‌ ڕوون و ئاشكرايى بۆمان ده‌ركه‌وت كه‌ تايبه‌ت كردنى شه‌وى پانزه‌ى مانگى شه‌عبان به‌ شه‌و نوێژ يان هه‌ر عيباده‌تێكى تر دروست نييه‌، به‌ڵكو بيدعه‌يه‌و هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى قورئانى پيرۆزو سوننه‌تى پێغه‌مبه‌رى (صلی الله‌ علیه‌ وسلم)  له‌سه‌ر نييه‌، وه‌ هيچ يه‌كێك له‌ هاوه‌ڵانى به‌ڕێزى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم)  نه‌يان كردووه‌.

(1) يعني بحديث مكحول ما أخرجه ابن أبي عاصم في السنة برقم 512، وابن حبان برقم 5665 [12/481]، والطبراني في الكبير 20/109، برقم 215، وأبو نعيم في الحلية، 5/191، والبيهقي في شعب الإيمان، 5/272 برقم 6628، عن معاذ بن جبل يرفعه: "يطلع الله إلى خلقه في ليلة النصف من شعبان فيغفر لجميع خلقه إلا لمشركٍ أو مشاحن"، قال الألباني في سلسلة الأحاديث الصحيحة: حديث صحيح روي عن جماعة من الصحابة من طرق مختلفة يشد بعضها بعضاً، وهم: معاذ بن جبل، وأبو ثعلبة الخشني، وعبد الله بن عمرو، وأبي موسى الأشعري، وأبي هريرة، وأبي بكر الصديق، وعوف بن مالك، وعائشة رضي الله عنهم، ثم خرج هذه الطرق الثمانية، وتكلم على رجالها في أربع صفحات.

قلت: فإن صح هذا الحديث في فضل ليلة النصف من شعبان كما يقول الألباني حفظه الله فليس فيه ما يدل على تخصيص ليلتها بقيام ولا يومها بصيام، إلا ما كان يعتاده المسلم من العبادات المشروعة في أيام السّنَة، لأن العبادات توقيفية.

(2) برِوانة: كتاب فيه ما جاء في البدع، للإمام ابن وضاح، المتوفى سنة 287هـ ص100، برقم 119.

(3) بڕوانه‌: كتاب الحوادث والبدع، للطرطوشي، المتوفى سنة 474هـ، ص266، برقم 238.

(4) بڕوانه‌: كتاب فيه ما جاء في البدع، لابن وضاح، ص101، برقم 120، ورواه الطرطوشي في كتاب الحوادث والبدع عن ابن وضاح، ص263، برقم 235.

(5) بڕوانه‌: كتاب الباعث على إنكار البدع والحوادث، لعبد الرحمن بن إسماعيل، المعروف بأبي شامة، المتوفى سنة 665هـ، ص124.

(6) بڕوانه‌: لطائف المعارف، لابن رجب، ص263.

(7) رواه مسلم، 3/1343، برقم 1718.

(8) بڕوانه‌: التحذير من البدع، ص26.

(ئاماده‌کردنی مامۆستا شاخه‌وان جه‌واد احمد)

ماڤی گشت موسڵمانێکه‌ بۆسود وه‌رگرتن و بڵاوکردنه‌وه‌ی گشت بابه‌ته‌ کانی ماڵپه‌ڕی فه‌رمووده‌