فه‌زڵا و گه‌وره‌يى {nl}پاداشتى به‌خێوكردنى كچان و خوشكان له‌ ئيسلامدا{nl}{nl}إِنَّ الحَمْدَ للهِ نَحْمَدُهُ وَنَسْتَعِيْنُهُ وَنَسْتَغْفِرُهُ وَنَعُوْذً بِاللهِ مِن شُرُوْرِ أَنْفُسِنَا وَمِنْ سَيِّئَاتِ أَعْمَالِنَا مَنْ يَهْدِهِ اللهُ فَلا مُضِلَّ لَهُ وَمَنْ يُضْلِلْ فَلا هَادِيَ لَهُ . وَأَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيْكَ لَـهُ ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُوْلُهُ .أَمَّا بَعْدُ : فَإِنَّ أَصْدَقَ الحَدِيْثِ كِتَابُ اللهِ وَخَيْرَ الهَدْيِ هَدْيُ مُحَمَّدٍ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) وَشَرَّ الأُمُوْرِ مُحْدَثَاتُـهَا وَكُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَكُلَّ بِدْعَـةٍ ضَلالَةٌ وَكُلَّ ضَلالَةٍ فِي النَّارِ .{nl}خـوێـنـه‌رى به‌ڕێـز : {nl}منداڵا چ كوڕ بێت يان كچ به‌خشيش و نيعمه‌تێكى خوايه‌ ده‌يبه‌خشێت به‌ باوك و دايك ، بۆيه‌ پێويسته‌ له‌ سه‌ريان شوكــر و سوپاس و ستايـشى خواى په‌روه‌ردگــار بكه‌ن به‌رامبه‌ر به‌م به‌خشيش و ميهره‌بانىيه‌ى خواى گه‌وره‌ كه‌ پيانى به‌خشيوه‌ ، ئه‌مه‌ش به‌ بآ جياوازى كردن له‌ نێوان كوڕ و كــچ دا چونكه‌ هه‌ردووكيان هه‌ر به‌ش و خه‌ڵاتى خوان .{nl} به‌ڵام ـ به‌ داخــه‌وه‌ ـ كاتێك چاوێك ده‌خشێنيت به‌ لاپه‌ڕه‌كانى مێژوودا ده‌بينيت له‌ سه‌رده‌مى جه‌هاله‌ت و نه‌فامى پێش هاتنى پێغه‌مبه‌رى خۆشه‌ويستمان (محمد (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ) خه‌ڵكانى گه‌مژه‌ و دواكه‌وتووى ئه‌و سه‌رده‌مه‌ كاتێك هه‌واڵى منداڵى كچيان پآده‌درا ڕوومه‌تيان ڕه‌ش هه‌ڵده‌گه‌ڕا و ئه‌مه‌يان به‌ عه‌يبه‌ و جآى شه‌رمه‌زارى ده‌زانى و پاشان بۆ شاردنه‌وه‌ى ئه‌م عه‌يبه‌يه‌ (!!!) په‌نايان ده‌برده‌به‌ر زينده‌به‌چاڵا كردنى كچى ده‌روون پاكى بآ تاوان و بآ زمان !!! {nl}خواى گه‌وره‌ ئه‌م ڕاستىيه‌مان بۆ ڕوون ده‌كاته‌وه‌ و له‌ قورئانه‌ پيرۆزه‌كه‌يدا فه‌رموويه‌تى : (وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ يَتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَيُمْسِكُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ أَلَا سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ )[سورة النحل 58/59] . واته‌ : ئه‌گه‌ر مــژده‌ى له‌ دايك بوونـى كــچ بدرييـايه‌ت به‌ يه‌كيك له‌ بآباوه‌ڕه‌كان ئه‌وا ڕوومه‌تى ڕه‌ش هه‌ڵده‌گه‌ڕا له‌ غه‌مبارى و شه‌رمه‌زاريدا و ڕق و قينى خۆيى به‌رامبه‌ر به‌ ژنكه‌يى ده‌خوارده‌وه‌ و خۆى ده‌شارده‌وه‌ له‌ خه‌ڵك له‌ خراپێتى ئه‌و موژده‌يه‌ى كه‌ پآى درابوو ئه‌نجا په‌رۆش ده‌بوو و بيرى ده‌كرده‌وه‌ ئايا به‌ شه‌رمه‌زارى و سه‌رشۆڕى بيهێڵێه‌وه‌ يان له‌ ژێر خاكدا زينده‌به‌چاڵى بكات ، به‌ ڕاستى ئه‌مه‌ش خراپ ترين هه‌ڵوێست و بڕيار بوو كه‌ ئه‌و بآباوه‌ڕانه‌ ده‌يان نواند و ده‌ريان ده‌بڕى ده‌رهه‌ق به‌ خوا . قال البيضاوي في تفسيره : ((وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثَى)أُخبِرَ بولادتـها (ظَلَّ وَجْهُهُ)صار أو دام النهار كله (مُسْوَدًّا)من الكآبة والحياء من الناس ، واسوداد الوجه كناية عن الاغتمام والتشوير ، (وَهُوَ كَظِيمٌ)مـملوء غيظا من المرأة ، يستخفي منهم (مِنْ سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ): من سوء الـمُبَّشَر به عرفا ،( أَيُمْسِكُهُ)مُحدِثاً نفسه متفكرا في أن يتركه (عَلَى هُونٍ)ذلك (أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ) أي يلقيه فيه ويئده …) . واته‌ : مه‌به‌ست به‌ (ئه‌گه‌ر موژده‌ى له‌ دايك بوونى كچ بدرييايه‌ت به‌ يه‌كيك له‌ بآباوه‌ڕه‌كان) ئه‌وه‌يه‌ كه‌ هه‌واڵى له‌ دايك بوونى كچيان پآ ڕابگه‌يه‌نرايه‌ت ، ئه‌وا (ڕوومه‌تى) به‌ درێژاى ڕۆژ ( ڕه‌ش هه‌ڵده‌گه‌ڕا) له‌ غه‌مبارى و شه‌رمه‌زاريدا به‌رامبه‌ر به‌ خه‌ڵك ، وه‌ ڕه‌ش هه‌ڵگه‌ڕانى ڕوومه‌ت دركه‌ و ئاماژه‌يه‌ بۆ غه‌مبارى و خه‌جاڵه‌ت بوون ، (ڕق و قينى خۆيى ده‌خوارده‌وه‌) واته‌ دڵى پڕ ده‌بوو له‌ ڕق و قين به‌رامبه‌ر به‌ ژنكه‌ى ، (خۆى ده‌شارده‌وه‌ له‌ خه‌ڵك) ( له‌ به‌ر خراپى) ئه‌و موژده‌يه‌ى كه‌ پآى درابوو ، (بيهێڵێه‌وه‌) مه‌به‌ستى ئه‌وه‌يه‌ له‌گه‌ڵا ده‌روونى خۆيدا قسه‌ى ده‌كرد و بيريده‌كرده‌وه‌ ئايا وازى لێبێنێت و بيهێڵێه‌وه‌ (به‌ شه‌رمه‌زارى و سه‌رشۆڕى ) (يان له‌ ژێر خاكدا زينده‌به‌چاڵى بكات) . ئه‌مه‌ هه‌ڵوێستى خه‌ڵكانى سه‌رده‌مى جه‌هاله‌ت و نه‌فامى پێشوو بوو ده‌رحه‌ق به‌ كچان!{nl}وه‌ هه‌رچه‌نده‌ ئه‌م ديارده‌ ـ ناپه‌سنده‌ به‌ لاى ئيسلامه‌وه‌ ـ ديارده‌يه‌كى كۆنى سه‌رده‌مى جه‌هاله‌ت و نه‌فامى بوو كه‌ چى جارێكى تر سه‌رله‌نوآ سه‌ريهه‌ڵداوه‌ته‌وه‌ و خه‌ڵكانێكى زۆر هه‌ن ناحه‌زن به‌ له‌دايك بوونى كچان و بێزارى و ناڕه‌زايى ده‌رده‌بڕن و هه‌ست به‌ شه‌رمه‌زارى و وجاخكوێرى و بآچاره‌يى ده‌كه‌ن ئه‌گه‌ر ته‌نها كچيان ببێت !!!{nl}سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ له‌ لايه‌كى تريشه‌وه‌ كه‌سانێكى ترى ناحه‌ز به‌ كچان ده‌يانه‌وێت و جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌وا پێويسته‌ كچان و خوشكانيش بچنه‌ مه‌يدانى كاركردن و شان به‌شانى پياوان پاره‌ و پووڵا په‌يدا بكه‌ن و هه‌ر به‌وه‌شه‌وه‌ ناوه‌ستن به‌ڵكو له‌ ژێر ناوى ـ ئازانى ئافره‌تان و مافـى ئافره‌تان!!!دا ـ بانگه‌شه‌ ده‌كه‌ن بۆ له‌ده‌ستدانى كه‌سايه‌تى و ڕێز و شه‌ره‌ف و نامووس و حه‌يا و حورمه‌تى ئافره‌تان و له‌ هه‌مان كاتيشدا سه‌رلێشێوان و ڕووخاندنى توانا و ئيراده‌ى كوڕانيش به‌ هۆى ئه‌وانه‌وه‌ !!!{nl}به‌ڵام هه‌ر له‌گه‌ڵا هه‌ڵهاتنى خۆرى ئيسلام و به‌ هاتنى پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ى (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ئه‌و ديارده‌يه‌ له‌ خاك نرا : ئه‌وه‌تا له‌ چه‌ندين ئايه‌تى قورئانى پيرۆزدا ئه‌و ديارده‌يه‌ زۆر به‌ تووندى سه‌رزه‌نشت كراوه‌. هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌رى خواش (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) له‌ چه‌ندين فه‌رمووده‌دا به‌ گوفتار و كرداريش بايه‌خى به‌ كچان داوه‌ و سه‌رزه‌نشتى ئه‌و ديارده‌ ناپه‌سه‌نده‌ى كردووه‌ :{nl}عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ وَعَائِشَةَ (ڕه‌زای خوای لێبێت) عَنِ النَّبِيِّ(صلی الله‌ علیه‌ وسلم) قَالَ : ((لا تَكْرَهُوا الْبَنَاتَ ، فإنَّهُنَّ الْمُؤْنِسَاتُ الْغَالِيَات)) سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم : (3206) .. واته‌ : ناحه‌ز و بێزار مه‌بن له‌ كچان ، چوونكه‌ كچان دڵخۆشكار و سه‌نگين و خاوه‌ن به‌هان . وعَنْ أَبِي قَتَادَةَ الأَنْصَارِيِّ (ڕه‌زای خوای لێبێت) : ((أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) كَانَ يُصَلِّي وَهْوَ حَامِلٌ أُمَامَـةَ بِنْتَ زَيْنَبَ بِنْتِ رَسُـولِ اللَّهِ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) وَلأَبِي الْعَاصِ بْنِ رَبِيعَةَ بْنِ عَبْدِ شَمْسٍ ، فَإِذَا سَجَدَ وَضَعَهَا ، وَإِذَا قَامَ حَمَلَهَا)) صحيح البخاري رقم : (516) وصحيح مسلم رقم : (1240) .. واته‌ : پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) كاتێك كه‌ نوێژى ده‌كرد (أُمَامَه‌)ى كچه‌زاى خۆيى هه‌ڵده‌گرت ، وه‌ كاتێك كه‌ ده‌ڕۆيشته‌ سوجده‌وه‌ دايدانايه‌وه‌ ، وه‌ ئه‌گه‌ر هه‌ستايه‌ته‌وه‌ ديسان هه‌ڵيده‌گرته‌وه‌ . (قَالَ الْفَاكِهَانِيُّ : وَكَأَنَّ السِّرَّ فِي حَمْلِهِ أُمَامَة فِي الصَّلَاةِ دَفْعًا لِمَا كَانَتْ الْعَرَبُ تَأْلَفُهُ مِنْ كَرَاهَةِ الْبَنَاتُ وَحَمْلِهِنَّ ، فَخَالَفَهُمْ فِي ذَلِكَ حَتَّى فِي الصَّلَاةِ لِلْمُبَالَغَةِ فِي رَدْعِهِمْ ، وَالْبَيَانُ بِالْفِعْلِ قَدْ يَكُونُ أَقْوَى مِنْ الْقَوْلِ) فتح الباري : (1 / 765) .. واته‌ : وه‌كو بڵـآى نهێنى هه‌ڵگرتنى پێغه‌مبه‌ر (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) بۆ (أُمَامَة)ى كچه‌زاى له‌ نوێژدا ڕه‌تكردنه‌وه‌ى ئه‌و داب و ته‌رێته‌ بووه‌ كه‌ عه‌ره‌ب له‌سه‌رى ڕاهاتبوون له‌ بێزارى و ڕقبوون له‌ كچان و هه‌ڵگرتنيان ، بۆيه‌ له‌وه‌دا پێچه‌وانه‌يانى كردووه‌ ته‌نانه‌ت له‌ نێو نوێژيشدا به‌ مه‌به‌ستى زياتر ڕۆچوون له‌ سه‌رزه‌نشت كردن و ڕاچه‌ڵه‌كاندنيان ، وه‌ ڕوونكردنه‌وه‌ به‌ كردار هه‌ندێك جار به‌هێزتر و كاريگه‌رتره‌ له‌ گوفتار .{nl}لـه‌گـه‌ڵا ئـه‌وه‌شـدا پێغـه‌مـبه‌رى ئيسلام (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) به‌ شێـوازێـكى ئاشكـرا و به‌رچـاو گـرنـگى و بايه‌خـى داوه‌ به‌ كچـان و خوشكان له‌ هه‌موو ڕوويه‌كـه‌وه‌ و به‌تايبه‌تيش له‌ ڕووى په‌روه‌رده‌كـردن و پێگه‌ياندن و خزمه‌تــردن و ئاگالێبوون و ڕێزلێگـرتن و چاكه‌له‌گه‌ڵداكردن و به‌شوودان و ... هتد .{nl}هه‌ر بۆيه‌ ده‌بێنين چه‌ندين فه‌رمووده‌ى زۆر و ڕوون و ئاشكرا هاتووه‌ له‌ پێغه‌مبه‌رى خواوه‌ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) كه‌ باس له‌ گه‌وره‌يى و فه‌زڵا و چاكه‌ى به‌ خێوكردنى كچان و خوشكان ده‌كات و هه‌موويان پاڵنه‌ر و هانـده‌رن بۆ گرنـگـيدان به‌ (كچان و خـوشـكان) له‌ ڕووى به‌ خـێـوكـردن و سه‌رپـه‌رشتـى كردن و سـۆز و به‌زه‌يى ده‌ربڕين و له‌ خوا ترسان و چاكه‌ كردن له‌ ئاستياندا : {nl}ئاماده‌كردنى :{nl}مامۆستا : محمد عبد الرحمن لطيف{nl} (بكالوريوس فـي العلوم الشرعية والدراسات الإسلامية / جامعة دهوك)