گۆربه‌ڵێن و په‌یمان پێدراومانه‌ چیت ئاماده‌کردوه‌ بۆئه‌م ڕۆژه‌؟

گۆربه‌ڵێن و په‌یمان پێدراومانه‌ چیت ئاماده‌کردوه‌ بۆئه‌م ڕۆژه‌؟

بسم الله‌ الرحمن الرحیم

برا و خوشكى موسڵمانم : ئايا گۆڕت بينيوه‌ ؟ ئايا تاريكى گۆڕت بينيوه‌ ؟ ئايا ترس و سامناكى گۆڕت بينيوه‌ ؟ ئايا ناڕه‌حه‌تى گۆڕت بينيوه‌ ؟ ئايا ته‌نگى و ته‌سكيت بينيوه‌ ؟ ئايا مرۆ و كرمه‌كانيت بينيوه‌ ؟ ئايا ئه‌زانى ئه‌وه‌ بۆ تۆ ئاماده‌كراوه‌ هه‌روه‌ك بۆ چۆن بۆ جگه‌ له‌ تۆش دانراوه‌ ؟ ئايا بينيت چۆن هاوڕێى خۆشه‌ويست و كه‌س وكارت له‌ خانووه‌ به‌رز و جوانه‌كانيان گوێزرانه‌وه‌ و بران بۆ گۆڕستان ؟ وه‌ له‌ ڕوناكى سه‌ر زه‌وى بۆ تاريكى گۆڕ ؟ وه‌ له‌ يارى كردن له‌گه‌ڵ خێزان و منداڵان و كه‌س و كاردا ، بۆ يارى كردن له‌ گه‌ڵ توندى و ناڕه‌حه‌تى مارو مرۆ ؟ وه‌ له‌ گوزه‌رانى خۆشى به‌خواردن و خواردنه‌وه‌ ، بۆ پلانه‌وه‌ له‌ناو خۆڵ وخاكدا ؟ وه‌ له‌ شادمانى و دڵخۆشى بوون له‌ناو هاوڕێ و خۆشه‌ويستاندا ، بۆ سامناكى و ترسناكى و ته‌نهايى ؟ وه‌ له‌سه‌ر دۆشه‌كى نه‌رم بۆ مردنێكى توند و تێژ و بێ ئاكام و به‌د و خراپ ؟ هه‌موويان له‌كاتى بێ ئاگايياندا مردنيان پێگه‌يشت ، و نيشته‌جێى گۆڕستان بوون پاش ژيانى ڕابواردن و تام و چێژ بينينه‌كان ، هه‌موو يه‌كسان بوون له‌پاش مردن له‌ ناو ئه‌و گۆڕه‌دا ، داوا له‌ خواى گه‌وره‌ ده‌كه‌ين كه‌ گۆڕه‌كانمان بكات به‌ باخچه‌يه‌ك له‌باخچه‌كانى به‌ هه‌شت ، شاعير ده‌ڵێت :

أتيت القبـور فنـاديتهـا        فأين المعـظم و أين المحتقر؟!

وأين المــذل بسلطانـه       وأين القوي على مـا قدر ؟!

تفانـو جميعــاً فمـا مخبر      ومـاتوا جميعاً ومات الخبر !!

فيـا سائلي عن أناس مضو       أمـا لك فيما مضى معتبر ؟!

تـروح وتغدو بنات الثرى       فـتمحو محاسن تلك الصور !

ترسناكى گۆڕ

له‌ ( هانيء ) ى كوڕى خزمه‌تكارى عوسمان (ڕه‌زای خوای لێبێت) كه‌ ئه‌فه‌رموێ عوسمان (ڕه‌زای خوای لێبێت) ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر گۆڕێك بوه‌ستايه‌ ئه‌مه‌ن ده‌گريا تاڕيشى ته‌ڕ ده‌بوو ، و فرمێسك به‌ ڕيشيدا ئه‌هاته‌ خواره‌وه‌ ، پێيان ووت : باسى به‌هه‌شت و دۆزه‌خ ده‌كرێت ناگريت ، كه‌چى بۆ ئه‌مه‌ ده‌گريت ؟ ئه‌ويش فه‌رمووى پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ده‌فه‌رموێ : " القبر أول منازل الآخرة ، فإن .

پايه‌ى ڕۆژى دواييه‌ ، جا ئه‌گه‌ر ڕزگار و سه‌ر فراز بووى لێى ، ئه‌وا ئه‌وانى دواى ئه‌و ئاسانتره‌ ، وه‌ ئه‌گه‌ريش ڕزگار و سه‌ر فراز نه‌بيت ، ئه‌وا ئه‌وانى دواى توند و تيژتره‌ و بۆ ناڕه‌حه‌تى ، پاشان فه‌رمووى پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) : " ما رأيت منظراً إلا و القبر أفظع منه " ( رواه أحمد والترمذي وحسنه الألباني في صحيح سنن ابن ماجة ، برقم : 4267 ، و صحيح سنن الترمذي ، برقم : ) ، واته‌ : هيچ ديمه‌نێكى سه‌ر سوڕهێنه‌رم نه‌بينيوه‌ ئيللا گۆڕ له‌و ترسناكتر و تۆقێنه‌رتر بووه‌ .

براى به‌ڕێزم ، شاعير له‌و باره‌يه‌وه‌ ده‌ڵێت  :

تجهز إلى الأجداث ويحك والرمس       جهازاً من التقوى لطول ما جس

فإنك مـا تدري إذا كنت مصبحاً       بأحسن ما ترجو لعلك لا تمسي

وه‌ جارێكيان پێشه‌وا حه‌سه‌نى به‌صرى شوێنى ته‌رمێك ده‌كه‌وێت و له‌ لێوارى گۆڕه‌كه‌دا داده‌نيشێت و ده‌ڵێت : (( إن أمراً هذا آخره ، لحقيق أن يزهد في أوله ، وإن أمراً هذا أوله ، لحقيق أن يخاف آخره )) ، واته‌ : شتێَك ئه‌مه‌ كۆتاييه‌كه‌ى بێت ، حه‌ق وايه‌ له‌ سه‌ره‌تايدا پشتى لێ هه‌لبكرێت ، و شتێكيش ئه‌مه‌ پێشه‌كى و سه‌ره‌تاى بێت ، حه‌ق وايه‌ بترسێت له‌ كۆتاييه‌كه‌ى .

وه‌ عومه‌رى كوڕى عه‌بدولعه‌زيز ڕۆژێك ئامۆژگارى هاوه‌ڵانى ده‌كرد ، و به‌شێك له‌ ووته‌كانى ئه‌وه‌ بوو كه‌ ده‌يووت : (( إذا مررت بهم فنادهم إن كنت منادياً ، وادعهم إن كنت داعياً ، ومر بعسكرهم ، وانظر إلى تقارب منازلهم .. سل غنيهم ما بقي من غناه ؟ .. واسألهم عن الألسن التي كانوا بها يتكلمون ، وعن الأعين التي كانوا للذات بها ينظرون .. واسألهم عن الجلود الرقيقة ، والوجوه الحسنة ، والأجساد النعامة ، ما صنع بها الديدان تحت الأكفان ؟! .. أكلت الألسن ، وعفرت الوجوه ، ومحيت المحاسن ، وكسرت الفقار ، وبانت الأعضاء ، ومزقت الأشلاء فأين حجابهم وقبابهم ؟ وأين خدمهم وعبيدهم ؟ وجمعهم وكنوزهم ؟ أليسوا في منازل الخلوات ؟ أليس الليل والنهار عليهم سواء ؟ أليسوا في مدلهمة ظلماء ؟ قد حيل بينهم وبين العمل ، وفارقوا الأحبة والمال والأهل )) واته‌ : ئه‌گه‌ر تێپه‌ر بوويت به‌لاياندا ئه‌وه‌ بانگيان بكه‌ ئه‌گه‌ر تۆ بانگكه‌رى ، وبانگه‌شه‌يان بكه‌ ئه‌گه‌ر تۆ بانگه‌شه‌كارى ، وه‌ كه‌ تێپه‌ربوويت به‌ شوێن جيگه‌كانيان ، و سه‌يرى نزيكى مه‌نزڵگاكانيان بكه‌ له‌يه‌كتر ، پرسيار بكه‌ له‌ ده‌وله‌مه‌نده‌كانيان بزانه‌ چێ ماوه‌ته‌وه‌ له‌ ده‌وله‌مه‌نديه‌كه‌يان ؟ وه‌ پرسياريان لێ بكه‌ له‌ باره‌ى زمانيان كه‌ قسه‌يان پێده‌كرد ، وه‌ ده‌رباره‌ى چاويان كه‌ چێژيان لێ ده‌بينى له‌ سه‌يركردن ، وه‌ پرسياريان لێ بكه‌ ده‌رباره‌ى ئه‌و پێسته‌ ناسك و ئه‌و ده‌م وچاوه‌ جوانه‌يان  ، وه‌ ئه‌و جه‌سته‌ خۆش گوزه‌رانه‌يان كرمه‌كان چيان پێكردون له‌ ژير كفنه‌كانياندا ؟! زمانيان خورا ، و ده‌م وچاو داپۆشرا ، جوانييه‌كان نه‌مان ، و ڕۆشتن بڕبڕه‌ى پشت شكا ، ئيسكى ئه‌ندامه‌كانيش ده‌ركه‌وتن ، جه‌سته‌ و لاشه‌ش پارچه‌ پارچه‌ كرا !!! كوان پاسه‌وانان و كۆشكه‌كانيان ؟! كوان خزمه‌ت كاران و به‌نده‌ و ژێرده‌سه‌كانيان ؟! كوان هه‌موو ئه‌وانه‌ ، و كوان زێڕ و گه‌وهه‌ره‌كانيان ؟ ئايا له‌ مه‌نزڵگا چۆله‌كاندا نين ؟ ئايه‌ شه‌و و ڕۆژيان لا وه‌كو يه‌ك نيه‌ ؟ ئايا له‌ تاريكيدا نين ؟ به‌ڕاستى په‌رده‌درا له‌ نێوان ئه‌وان و كردار كردندا ، وه‌ جيابونه‌وه‌ له‌ خۆشه‌ويستان و كه‌س و كار و ماڵدا . وه‌ فه‌رمووى : (( فيا ساكن القبر غداً ! ما الذي غرك من الدنيا ؟ أين دارك الفيحاء ونهرك المطرد ؟ وأين ثمارك اليانعة ؟ وأين رقاق ثيابك ؟ وأين طيبك وبخورك ؟ وأين كسوتك لصيفك وشتائك ؟.. ليت شعري بأي خديك بدأ البلى .. يا مجاور الهلكات صرت في محلة الموت .. ليت شعري ما الذي يلقاني به ملك الموت عند خروجي من الدنيا .. وما يأتيني به من رسالة ربي )) ، واته‌ : ئه‌ى ئه‌و كه‌سه‌ى كه‌ سبه‌ينێ ده‌بيت به‌ دانيشتوانى گۆڕ ، چى تۆى له‌دونيادا مه‌غرور و له‌ خۆبايى كرد ؟! وه‌ڵامت چى ده‌بێت بۆ ئه‌م پرسيارانه‌ : كوانێ ماڵه‌ فراوانه‌كه‌ت ؟! كوانێ ڕوباره‌ ڕێكردووه‌كه‌ت ؟ كوانێ به‌روبومه‌ پێگه‌يشتوه‌كه‌ت ؟ وه‌ كوانێ جلوبه‌رگه‌ ناسك وته‌نكه‌كه‌ت ؟ وه‌ كوانێ بۆنه‌ خۆشه‌كانت ؟ وه‌ جلوبه‌رگى هاوين و زستانت ؟! خۆزگه‌ به‌چ ڕوويه‌كه‌وه‌ ده‌بن ... ئه‌ى ئه‌و كه‌سه‌ى نزيكى له‌ تياچون ئه‌وه‌تا له‌حاڵه‌تى مردنداى ... خۆزگه‌ فريشته‌ى گيان كێشان چيم به‌سه‌ر دێنێ له‌كاتى ڕۆح كێشانم له‌ دونيادا ... وه‌ چيم پێ ده‌گه‌يه‌نێ له‌په‌يامى په‌روه‌ردگارم ؟! پاشان ئه‌و پێشه‌وايه‌ ئه‌و هه‌فته‌يه‌ ڕۆشت و نه‌ژيا پاش ئه‌و ووتاره‌ى و جارێكى تر نه‌گه‌ڕايه‌وه‌ !!

براو خوشكانم : بير بكه‌نه‌وه‌ له‌وانه‌ى كه‌ ڕۆشتن مه‌نزڵگايان كوێيه‌ ؟ وه‌ له‌ بيرتان بێت كه‌ ئه‌وان تاوتوێى شته‌كانيان له‌ گه‌ڵدا كراوه‌ و پرسياريان لێ كرا . وه‌بشزانن هه‌روه‌كو چۆن ئه‌وان لۆمه‌ ده‌كرێن ئيوه‌ش لۆمه‌ ده‌كرێن ، و پێشيان خۆش بوو به‌ شێوه‌يه‌كى باش وه‌ربگيرێن دواى تياچوونيان ، به‌ڵام  هه‌يهات هه‌يهات ئه‌وان نيژران و له‌ گۆر نران .

له‌ ( وهب ) ى كوڕى ( الورد ) ده‌گێڕنه‌وه‌ كه‌ فه‌رمووى : (( بلغنا أن رجلا فقيها دخل على عمر بن عبدالعزيز ، فقال : سبحان الله ! فقال له عمر : تبينت ذلك فعلا ؟ فقال له الأمر أعظم من ذلك ! فقال له عمر : يا فلان ! فكيف لو رأيتني بعد ثلاث ، وقد أدخلت قبري .. وقد خرجت الحدقتان فسالتا على الخدَّين ، وتقلصت الشفتان عن الأسنان .. وانفتح الفم .. ونتأ البطن فعلا الصدر .. وخرج الصديد من الدبر ! )) ، واته‌ : پێمان گه‌يشت كه‌ پياوێكى شه‌رع زان چووه‌ لاى عومه‌رى كورى عه‌بدولعه‌زيز پێى ووت : پاكى و بێ گه‌ردى بۆ خواى په‌روه‌ردگار ! عومه‌ر پێى ووت ئايا شتێكت بۆ ڕوون بووه‌ته‌وه‌ ؟ پێى ووت : كاره‌كه‌ زۆر له‌وه‌ گه‌وره‌تره‌ ! عومه‌ر پێى ووت : ئه‌ى فڵان چۆنه‌ ئه‌گه‌ر بمبينيت پاش سێ رۆژ كه‌ خراومه‌ته‌ گۆره‌كه‌م ڕه‌شێنه‌ى چاوم هاتووه‌ته‌ خواره‌وه‌ به‌ سه‌ر ڕوومه‌تم ، و لێوه‌كان ده‌چن به‌يه‌كدا و به‌سه‌ر ددانه‌كانه‌وه‌ نه‌ماون ، و ده‌ميش ده‌كريته‌وه‌ ، و سك ده‌ئاوسێت و دێته‌ سه‌رسنگ ، و كێم و زوخاو له‌ پاشه‌وه‌ ده‌رده‌چێ !!!

وه‌ ( يزيد ) ى ( الرقاشى ) به‌نه‌فسى خۆى ده‌ووت : (( ويحك يا يزيد ! من ذا يصلي عنك بعد الموت ؟ من ذا يصوم عنك بعد الموت ؟ من ذا يترضى عنك بعد الموت ؟ ثم يقول : أيها الناس ! ألا تبكون وتنوحون على أنفسكم باقي حياتكم .. من الموت موعده .. والقبر بيته .. والثرى فراشه .. والدود أنيسه .. وهو مع هذا ينتظر الفزع الأكبر .. كيف يكون حاله ؟! )) . واته‌ : تيابچيت ئه‌ى يه‌زيد له‌پاش مردنت كێ نوێژت بۆ ده‌كات له‌ دواى خۆت ؟ وه‌ كێ ڕۆژووت بۆ ده‌گرێت له‌ پاش خۆت دواى مردنت ؟ كێ بۆت ده‌پاڕێته‌وه‌ كه‌ خواى په‌روه‌ردگار لێت ڕازى بێت له‌پاش مردنت ؟ پاشان ووتى : ئه‌ى خه‌ڵكينه‌ ! بۆچى ناگرين و هاوار ناكه‌ن بۆ خۆتان له‌و بڕه‌ى كه‌ ماوه‌ له‌ ژيانتاندا ، ئه‌و كه‌سه‌ى كه‌ په‌يمان و مه‌وعدى مردنه‌ ، و گۆڕيش ماڵيه‌تى ، و خاك و خۆڵيش جێگه‌يه‌تى ، و كرمه‌كانيش هاوده‌ميه‌تى ، و له‌گه‌ڵ ئه‌م حاڵه‌ته‌شدا هه‌ر چاوه‌ڕوانى ڕۆژى دواييه‌ ، ئايه‌ حاڵى چۆن بێت ؟!!پاشان ـ به‌ڕه‌حمه‌ت بێت ـ ده‌ستى كرد به‌ گريان .

په‌ند وه‌رگرتن له‌ سه‌ردانى گۆڕستان

( عبدالحق ) ى ئه‌شبيلى ئه‌ڵێ : حه‌ق وايه‌ بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ى ده‌چن بۆ گۆرستان وا خۆى دابنات كه‌ ئه‌ويش مردووه‌ ، و ئه‌وه‌تا پێيان گه‌شت ، و ده‌چێته‌ شوين و مه‌نزڵگاى ئه‌وان ، وه‌ ئه‌ويش پێويستى به‌وه‌يه‌ كه‌ ئه‌وان پێويستيان پێيه‌تى ، وه‌ حه‌ز له‌و شتانه‌ده‌كات كه‌ ئه‌وان حه‌زى لێ ده‌كه‌ن ، جا با ئه‌وه‌يان بۆ بكات كه‌ ئه‌و حه‌زى لێيه‌ بۆى بێت ، وه‌ بير له‌ گۆڕانى ڕه‌نگه‌كانيان بكه‌ره‌وه‌ ، وه‌ پارچه‌پارچه‌يى گيان و لاشه‌يان ، وه‌ بيربكاته‌وه‌ له‌ حاڵيان ، وه‌ چييان پێ هات پاش ئه‌وه‌ى كه‌ هاوده‌م بوون و بێ تاقه‌تى به‌  قسه‌كردنيان ده‌رده‌چوو ، كه‌چى ئه‌گه‌ر ئيستا بيانبينين قێزيان لێ ده‌كرێت ، وه‌ بينينيان ترس و سامى هه‌يه‌ ، وه‌ هه‌روه‌ها بير بكه‌ره‌وه‌ له‌ كه‌رت بوون و تێكچونى زه‌وى و په‌رش و بڵاوبوونه‌وه‌ى گۆڕستان و ده‌رچوونى مردوان و هه‌ستانيان جارێكى تر به‌ پێى په‌تى و ڕووتى وبه‌ خه‌ته‌نه‌ نه‌كراوى ، به‌ گوێ ڕايه‌ڵى بۆ بانگه‌شه‌كاره‌كه‌ى خواى په‌روه‌ردگار ، و به‌ شێوه‌يه‌كى خێرا و په‌له‌ .... شاعير له‌و باره‌يه‌وه‌ ده‌ڵێت :

يـا أيُّهــا المتسَمَّنُ          قـل لي لمـن تتسمَّن ؟

سَمَّنتَ نفسَـك للبِلى        وبطنت يـا مـستبطن

وأسأت كـل إسـاءة         وظننت أنـك تحسن !

مـالي رأيت تـطمئن        إلى الحيــاة وتركن !

يـاسكن الحجرات ما        لك غير قـبرك مسكن

اليـوم أنت مكــاثر        و مفــاخر تتزيـن

وغداً تصير إلى القبـور       محنــط ومــكفن !

أحـدث لربك توبـة         فسبيـلها لك ممكـن

اصرف هـواك لخوفـه       ممــا تسـر وتعـلن

فيتنه‌ى قه‌بر

برا و خوشكى موسڵمانم : چيت ئاماده‌كردووه‌ بۆ ئه‌و يه‌كه‌م شه‌وه‌ى كه‌ ده‌تخه‌نه‌ ناو گۆڕه‌كه‌ته‌وه‌ ؟ ئايا نازانى كه‌ ئه‌وه‌ شه‌وێكى زۆر توند و سه‌خته‌ ، زانايان له‌به‌رى ترسناكى ده‌گرين و دانايان له‌به‌رى شكات و سكاڵا ده‌كه‌ن ، و پياوچاكان و له‌ خواترسان قۆڵيان بۆى هه‌ڵكردووه‌ ، هه‌روه‌كو له‌ شيعردا هاتووه‌ :

فـارقت موضع مرقدي      يومــاً ففــارقني السكون

القــــبر أول ليلة       بـالله قـل لي كيف يكون ؟!

--- ڕه‌بيعى كوڕى ( خيثم ) : خۆى بۆ ئه‌و شه‌وه‌ به‌م شێوه‌ ئاماده‌ ده‌كرد ، ده‌گێڕنه‌وه‌ چاڵێكى له‌ ماڵه‌كه‌يدا هه‌ڵكه‌ند بوو ئه‌گه‌ر دڵ ڕه‌قى ، يان هه‌رشتێكى له‌ دڵدا دروست بوايه‌ ئه‌وا ده‌چوه‌ ناويه‌وه‌ ، واى ده‌رده‌بڕى كه‌ مردووه‌ و په‌شيمان بووه‌ته‌وه‌ و داواى گه‌ڕانه‌وه‌ ده‌كات و ئه‌ڵێ : ( رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ ) ( سورة المؤمنون : 99 ـ 100 ) ، واته‌ : ئه‌ى په‌روه‌ردگارم بمگێڕه‌وه‌ بۆ دونيا ، به‌ڵكو چاكه‌ ئه‌نجام بده‌م و كارى باشه‌ بكه‌م ، و ئه‌و هه‌ڵانه‌ى له‌ده‌ستم چووه‌ له‌مه‌ودوا له‌ ده‌ستى نه‌ده‌م ... پاشان خۆى وه‌ڵامى خۆى ده‌دايه‌وه‌ و ده‌يووت : ئه‌وا گه‌ڕامه‌وه‌ ئه‌ى ڕه‌بيع !! وه‌ ڕۆژانێكى تيايدا به‌ سه‌ر ده‌برد ، واته‌ له‌و ڕۆژانه‌دا په‌رستش و تێكۆشان و ترسى و دڵترسانى هه‌بوو .

--- وه‌ له‌ ( أبى هريره‌ ) وه‌ ده‌گێڕنه‌وه‌ ئه‌ويش له‌ پێغه‌مبه‌رى خواوه‌ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) كه‌ فه‌رموويه‌تى : " إن الميت يصير إلى القبر ، فيجلس الرجل الصالح في قبره غير فزع ولا شعوف [ أي غير خائف ولا مزعور ] ، ثم يقال له فيم كنت ؟ فيقول : كنت في الإسلام ، فيقال له : ما هذا الرجل ؟ فيقول : محمد رسول الله (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ، جاءنا بالبينات من عند الله فصدقناه ، فيقال له ، فينظر إليها يحطم بعضها بعضا ، فيقال له : انظر إلى ما وقاك الله : ثم يفرج له قبل الجنة ، فينظر إلى زهر تها وما فيها ، فيقال له : هذا مقعدك ، ويقال له : على اليقين كنت ، وعليه مت ، وعليه تبعث إن شاء الله " ، واته‌ : مردووه‌ كه‌ ده‌خرێته‌ ناو گۆڕه‌وه‌ ، ئه‌و كه‌سه‌ى كه‌ چاكه‌كار بێت داى ده‌نيشێنن له‌ گۆڕه‌كه‌ى به‌بێ هيچ ترسێك ( واته‌ : به‌بێ ئه‌وه‌ى بترسێ ) پاشان پێى ئه‌ڵێن : له‌ دونيادا له‌سه‌ر چ شتێك بوويت ؟ ئه‌ويش ئه‌ڵێ : من له‌ سه‌ر ئاينى ئيسلام بووم ئه‌مجا پێى ده‌ڵێن : ئه‌و پياوه‌ كێ بوو كه‌ بۆتان نيردرابوو ؟ ووتى : ناوى محمد بوو نێردراوى خوا بوو (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) شتێكى ڕونى بۆ هێناين له‌ لاى خواوه‌ ئێمه‌ش به‌ڕاستمان زانى و باوه‌ڕ مان پێى هێنا ، دواى ئه‌وه‌ پێى ده‌ڵێن : ته‌ماشاكه‌ ئه‌ويش كه‌ ته‌ماشا ده‌كات ده‌بينێ به‌شێكى به‌شه‌كه‌ى ترى تێك ده‌شكێنێ ، ئينجا پێيان ووت ته‌ماشاى ئه‌مه‌ بكه‌ چۆن خواى گه‌وره‌ پاراستويه‌تى ، پاشان ڕێى پێ ده‌درێت له‌ لاى به‌هه‌شته‌وه‌ ته‌ماشاى گوڵ و گوڵزار و ئه‌وه‌ى له‌ناو به‌هه‌شتدايه‌ ، ئينجا پێى ده‌ڵێن : ئه‌مه‌ شوێنى تۆيه‌ ، و پێيان ووت : تۆ له‌سه‌ر دڵنيايى و بێگومانى بوويته‌ ، وه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش مردويت ، وه‌ هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش زيندو ده‌كرێيته‌وه‌ ، ( إن شاء الله ) .

وه‌ له‌ ته‌واوى فه‌رمووده‌كه‌دا هاتووه‌ كه‌ فه‌رموويه‌تى : (( ويجلس الرجل السوء في قبره فزعا مشعوفاً ، فيقال له : فيم كنت ؟ فيقول : لاأدري ، فيقال له : ما هذا الرجل ؟ فيقول : سمعت الناس يقولون قولاً فقلته . فيفرج له قبل الجنة ، فينظر إلى زهرتها وما فيها ، فيقال له : انظر ما صرف الله عنك . ثم يفرج له فرجه قبل النار ، فينظر إليها يحطم بعضها بعضاً فيقال له : هذا مقعدك ، على الشك كنت ، وعليه مت وعليه تبعث إن شاء الله )) ( رواه ابن ماجة في سننه ، وصححه العلامة الألباني في صحيح ابن ماجه ، برقم : 4268 ) . ئه‌ڵێ : له‌ خه‌ڵكى ده‌مبيست شتێكيان ده‌وت منيش هه‌ر ئه‌وه‌م ده‌م ووت . پاشان ڕێى پێ ده‌درێت له‌ لاى به‌هه‌شته‌وه‌ ته‌ماشاى گوڵ و گوڵزار و ئه‌وه‌ى له‌ناو به‌هه‌شتدايه‌ ، ئينجا پێى ده‌ڵێن : سه‌يرى ئه‌و خۆشيانه‌ بكه‌ ، خواى گه‌وره‌ هه‌موو ئه‌وه‌ى له‌ تۆ دورخستوه‌ته‌وه‌ . پاشان ڕێى پێ ده‌درێت له‌ لاى دۆزه‌خه‌وه‌ ته‌ماشايه‌ك بكات بۆ دۆزه‌خ ده‌بينێت به‌شێكى به‌شێكى ترى تێك ده‌شكێنێت ، و پێى ئه‌ڵێن : ئه‌مه‌ شوێن و جێگه‌ته‌ ، چونكه‌ تۆ له‌سه‌ر گومان بوويت و له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش مردويت  ، هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش زيندو ده‌بيته‌وه‌ ( إن شاء الله ) .

أرى أهل القصور إذا أميتـوا        بنـوا فوق المقابر بالصخـور

أبـوا إلا مبـاهـاة وفخـراً        على الفقراء حتى في القبـور

  لعمرك لو كشفت الترب عنهم        فمـا تدري الغني مـن الفقير

  ولا الجلد المبـاشر ثوب صوف       مـن الجلـد المبـاشر للحرير

  إذا أكـل الثرى هـذا وهذا       فـما فضل الغني عـلى الفقير ؟

--- ئه‌ى خوشك و برايانم ! ئايا ناگرين بۆ مردن و سه‌كه‌راتى مردن ؟

--- ئه‌ى خوشك و برايانم ! ئايا ناگرين له‌ ترسى گۆڕ و گوشاندنى ؟

--- ئه‌ى خوشك و برايانم ! ئايا ناگرين له‌ ترسى ئاگر له‌ ڕۆژى دوايى ؟

--- ئه‌ى خوشك و براكانم ! ئايا ناترسن له‌ تينوێتى ڕۆژى په‌شيمان بوونه‌وه‌ ؟

سزا و ناخۆشى ناو گۆڕ

براى به‌ڕێزم : سه‌باره‌ت به‌ سزاى گۆڕ به‌جێگيرى و به‌ ڕاستى هاتووه‌ له‌ قورئانى پيرۆز ، و كۆڕاى زانايانيشى له‌سه‌ره‌ ، و هيچ كه‌سێكيش  ئينكارى ناكات ئيللا كه‌سێكى خۆبه‌زل زان و ياخيبوو نه‌بێت .  خواى گه‌وره‌ ئه‌فه‌رموێ : ( سَنُعَذِّبُهُم مَّرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ ) ( سورة التوبة : 101 ) ، واته‌ : دووجار ئازاريان ده‌ده‌ين ، و پاشان ده‌برێنه‌وه‌ به‌ره‌و سزا و ئازارێكى  زۆر سه‌خت ودژوار . وه‌ هه‌روه‌ها ئه‌فه‌رموێ : ( وَحَاقَ بِآلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ ) ( سورة غافر : 45 ـ 46 ) ، واته‌ : دارو ده‌سته‌كه‌ى  فيرعه‌ون سزايه‌كى زۆر سه‌ختيان تووش بوو ، به‌يانيان و ئێواران به‌ ئاگرى دۆزه‌خ  ئه‌زيه‌ت ده‌درێن ، و له‌ ڕۆژى دواييشدا فه‌رمان ده‌درێت : ئاده‌ى تاقم وده‌سته‌كه‌ى فيرعه‌ون  بخه‌نه‌ ناو سه‌خترين ئێش وئازاره‌وه‌ .

وه‌ له‌ به‌رائى كوڕى عازه‌به‌وه‌ ئه‌ويش له‌ پێغه‌مبه‌رى خواوه‌ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم)  ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فه‌رمويه‌تى : " يثبت الله الذين امنوا بالقول الثابت " ، واته‌ : خواى گه‌وره‌ ئه‌وانه‌ى باوه‌ڕيان هێناوه‌ جێگيريان ده‌كات له‌سه‌ر گوفتارى به‌جێ و دروستيان ... وه‌ ده‌يفه‌رموو : " نزلت في عذاب القبر ، يقال له : من ربك ؟ فيقول : ربي الله ، ونبي محمد (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ، فذلك قوله عز وجل : ( يُثَبِّتُ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ ) ( سورة إبراهيم : 27 ) " ( متفق عليه ) ، واته‌ : ئه‌مه‌ له‌ باره‌ى سزاى ناو گۆڕه‌وه‌ دابه‌زيوه‌ . پآى ده‌ڵين كێ په‌روه‌ردگارته‌ ؟ ئه‌ڵێ : په‌روه‌ردگارم خوايه‌ و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌شم محمده‌ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) ، ئه‌مه‌ش ئه‌و فه‌رمووده‌يه‌ى خواى گه‌وره‌يه‌ كه‌ ئه‌فه‌رموآ :.... هتد .

وه‌ له‌ ئه‌نه‌سه‌وه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پێَغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) : فه‌رمويه‌تى : " لولا أن تدفنوا ، لدعوت الله أن يسمعكم عذاب القبر " ( مسلم ) ، واته‌ : ئه‌گه‌ر ناشتن نه‌بوايه‌ ، ئه‌وا داوام ده‌كرد له‌ خوا كه‌ گوێتان له‌سزاى گۆڕ ببايه‌ .

وه‌ هه‌ر له‌ ئه‌نه‌سه‌وه‌ ده‌گێڕێته‌وه‌ كه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم)  فه‌رموويه‌تى : " إن العبد إذا وضع في قبره ، وتولى عنه أصحابه ، إنه لسميع قرع نعالهم ، قال : يأته ملكان فيقعدانه فيقولان له : ما كنت تقول في هذا الرجل ؟ قال : فأما المؤمن فيقول : أشهد أنه عبد الله و رسوله قال : فيقال له : انظر إلى مقعدك من النار ، قد أبدلك الله به الجنة ، قال نبي الله (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) فيراهما جميعاً ، وأما المنافق والكافر فيقال له : ما كنت تقول في هذا الرحل ؟ فيقول : لا أدري ، كنت أقول ما يقول الناس ، فيقال : لا دريت ولا تليت ، ويضرب بمطارق من حديد ضربة ، فيصيح صيحة يسمعها من يليه غير الثقيلين "( متفق عليه )  واته‌ : مرۆڤ كاتێك كه‌ خرايه‌ ناو گۆڕه‌كه‌يه‌وه‌ و هاوڕێيانى ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ ، له‌وكاته‌دا گوێى له‌ده‌نگى نه‌عله‌كانيان ده‌بێت ، وه‌ فه‌رمووى : دوو فريشته‌ دێن بۆ لاى و دايده‌نيشێنن و پێى ده‌ڵێن : چيت ده‌ووت ده‌رباره‌ى ئه‌و پياوه‌وه‌ ؟ فه‌رمووى : ئه‌گه‌ر ئيماندار بێت ئه‌ڵێ : شايه‌تى ده‌ده‌م كه‌ به‌نده‌ و نێردراوى خوايه‌ ، فه‌رمووى ئينجا پێى ده‌ڵێن : ته‌ماشاى شوێن و جێگه‌ى خۆت بكه‌ له‌ ئاگردا ، خواى گه‌وره‌ بۆتى گۆڕى  ده‌رباره‌ى ئه‌و پياوه‌وه‌ ؟ ئه‌ڵێ : نازانم ، ئه‌وه‌م ده‌وت كه‌ خه‌ڵكى ده‌يان ووت ، پێى ده‌ڵێن : نه‌ زانيت نه‌ش شوێنى ڕه‌وايى يان شوێنى ئه‌وانه‌ كه‌وتيت كه‌ ده‌يانزانى ، وپاشان يه‌ك چه‌كوشى ئاسنينى لێ ده‌ده‌ن يه‌ك هاوار ده‌كات هه‌موو شتێك ده‌يبيستێت ئيللا جنۆكه‌ ومرۆڤ نه‌بێت .

ئه‌و ووتانه‌ى كه‌ سه‌باره‌ت به‌ گۆڕ ووتراوه‌

له‌ عه‌لى كوڕى ئه‌بى تالبه‌وه‌  : ئه‌گێڕنه‌وه‌ كه‌ له‌ ووتاره‌كه‌يدا فه‌رمويه‌تى : (( يا عباد الله : الموت الموت ، فليس منه فوت ، إن أقمتم له أخذكم ، وإن فررتم منه أدرككم الموت معقود بنواصيكم ، فالنجاة النجاة ، الوحا الوحا ، فإن وراء كم طالبا حثيثا وهو القبر ألا وإن القبر روضة من رياض الجنة ، أو حفرة من حفر النيران ، ألا وإنه يتكلم في كل يوم ثلاث مرات فيقول : أنا بيت الظلمة .. أنا بيت الوحشة .. أنا بيت الديدان ، ألا وإن وراء ذلك اليوم يوما أشد من ذلك اليوم ، يوما يشيب فيه الصغير ، ويسكر فيه الكبير : ( وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَمَا هُم بِسُكَارَى وَلَكِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِيدٌ ) ( الحج : 2 ) )) . واته‌ : ئه‌ى به‌نده‌كانى خوا مردن مردنتان له‌ بير نه‌چێت ، له‌ ده‌ست ده‌رچوونى نييه‌ ، ئه‌گه‌ر هه‌ستن بۆى ده‌تان بات ، وه‌ ئه‌گه‌ر لێشى ڕابكه‌ن پێتان ئه‌گات ێتانه‌وه‌ به‌نده‌ ، كه‌وابوو خۆ ڕزگاركردن خۆ ڕزگاركردن ، په‌له‌ بكه‌ن په‌له‌ بكه‌ن ، چونكه‌ داواكارێكى زۆر خێرا به‌دواتانه‌وه‌يه‌ ، كه‌ ئه‌ويش گۆڕه‌ ، وريابن قه‌بر باخێكه‌ له‌ باخه‌كانى به‌هه‌شت  ، يان چاڵێكه‌ له‌ چاڵه‌كانى دۆزه‌خ ، وريابن له‌ ڕۆژێكدا سێ جار بانگتان لێوه‌ ده‌كات و ئه‌ڵێ : من ماڵى تاريكم ... من ماڵى ترسناكيم و ته‌نهاييم ... من ماڵى كرماويم ، هه‌روه‌ها وريابن له‌ دواى ئه‌م ڕۆژه‌ ڕۆژێك دێت كه‌ زۆر توند وسه‌خت تره‌ ، ڕۆژێكه‌ منداڵى  تێدا پير ده‌بێت ، وه‌ گه‌وره‌ و به‌ته‌مه‌ن تێدا بێ ئاگا و سه‌رخۆش ده‌بێت : ( وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَمَا هُم بِسُكَارَى وَلَكِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِيدٌ ) ، واته‌ : خه‌ڵكى وه‌كو سه‌رخۆش ده‌بينيت له‌و ڕۆژه‌دا ، كه‌چى له‌ ڕاستى دا سه‌رخۆشيش نين !! به‌ڵكو سزاى  خوا زۆر سه‌خت وسامناكه‌ وسه‌رى لێ شێواندون .

أأيتها المقـابر فيك        من كنّا ننازلـــه

ومن كنـا نتاجره         ومن كنا نعاملــه

ومن كنـا نعاشره         ومن كنا نطاولــه.

ومن كنا نشاربـه       ومن كنا نؤاكلــه

ومن كنا لــه إلفا       قليـلاً ما نزايلــه

ومن كنـا بالأمس        أحيانـا نواصلـه

فحل محله من حلها       صرمت حبائلــه

ألا إن المنية منهـل        والخـلق ناهلــه

سه‌ردانى گۆڕستان و سوده‌كانى

برا وخوشكى ئازيزم : ئه‌وه‌تا پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) سه‌باره‌ت به‌ سه‌ردانى مردوان له‌گۆڕه‌كانياندا ، و په‌ند وه‌رگرتن له‌ حاڵ و ئه‌حواڵيان فه‌رمويه‌تى : " زوروا القبور فإنها تذكر الموت " ( رواه مسلم ) ، واته‌ : سه‌ردانى گۆڕستان  بكه‌ چونكه‌ مردنتان بيرده‌خاته‌وه‌ .

وه‌ فه‌رموويه‌تى : " نهيتكم عن زيارة القبور فزروها " ( رواه مسلم ) ، واته‌ : نه‌هييم لێ كردن له‌سه‌ردانى گۆڕستان ، به‌ڵام له‌مه‌ودوا سه‌ردانى بكه‌ن . وه‌ له‌ ڕيوايه‌تى ( أبو داود ) دا هاتووه‌ : " فإن في زيارتها تذكرة " ، واته‌ : چونكه‌ له‌ سه‌ردانيدا بيرخستنه‌وه‌ هه‌يه‌ ( صححه العلامة الألباني في صحيح سنن أبي داود ، برقم : 3235 ) .

وه‌ له‌ ڕيوايه‌تى ( أحمد ) دا هاتووه‌ : " فزوروها فإن في زيارتها عظة و عبرة " ، واته‌ : سه‌ردانى بكه‌ن چونكه‌ له‌ سه‌ردانيدا په‌ند و ئامۆژگارى وه‌رده‌گرن . وه‌ پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) : ئه‌گه‌ر بڕۆشتايه‌ته‌  سه‌ر گۆڕستان ئه‌يفه‌رموو : " السلام عليكم أهل الديار ، من المؤمنين والمسلمين ، أنتم السابقون وإنا إن شاء الله بكم لاحقون ، أنتم لنا فرط ، ونحن لكم تبع ، أسأل الله لنا ولكم العافية " ( مسلم ) ، واته‌ : سه‌لامى خواى گه‌وره‌تان له‌ سه‌ر بێ ئه‌ى ئه‌هلى گۆڕستان ، له‌ ئيمانداران و موسڵمانان ، ئێوه‌ پێشكه‌وتوون ، وه‌ئێمه‌ش ـ إن شاءالله ـ پێتان ده‌گه‌ين ، ئێوه‌ بۆ ئێمه‌ پێشينن و ، ئێمه‌ش به‌ دواى ئێوه‌دا دێن ، داوامان وايه‌ له‌ خواى گه‌وره‌ بۆتان كه‌ سه‌لامه‌ت و پارێزراو بن .

وه‌ سه‌ردانى گۆڕستان سودێكى زۆرى هه‌يه‌ له‌وانه‌ :

1 ـ يادخستنه‌وه‌ى مردن و ڕۆژى دوايى .

2 ـ كورتى ئاواته‌كان .

3 ـ وازهێنان و زوهد كردن له‌ دونيا .

4 ـ دڵ نه‌رمى .

5 ـ فرمێسك ڕژان ( واته‌ : گريان ) .

6 ـ نه‌هێشتنى بێ ئاگابوون .

7 ـ له‌ خواترسان له‌ دڵى ئينساندا دروست ده‌كات .

8 ـ هه‌وڵ و تێكۆشانێكى زۆرت پێ ده‌دات له‌ عيباده‌تدا .

( محمد ) ى كوڕى ( واسع ) به‌ پياوێكى ووت : (( ما أعجب إلىَّ مترلك ! فقال : وما يعجبك من منرلي ، وهو عند القبور ؟ قال : وما عليك ، يكفون الأذى ويذكرون الآخرة !! )) ، واته‌ : ماڵه‌كه‌تم زۆر پێ باشه‌ ؟ ئه‌ويش ووتى : چ واى لێكردووى كه‌ ئه‌وه‌نده‌ ماڵه‌كه‌مت به‌دڵا بێت له‌ كاتێكدا له‌لاى گۆڕستانه‌كه‌دايه‌ ، ووتى : چ زيانێكيان هه‌يه‌ بۆت ؟ ده‌ستيان هه‌ڵگرتوه‌ له‌ ئازاردانت ودواڕۆژيشت بيرده‌خه‌نه‌وه‌ .

ئه‌و هۆكارانه‌ى كه‌ سزاى ناو گۆڕ تووش ده‌كه‌ن

برا و خوشكى موسڵمان و سه‌ركه‌وتووم : پێشه‌وا ( ابن القيم ) ـ ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت ـ  ئه‌وه‌مان بۆ باس ده‌كات كه‌ ئه‌هلى گۆڕستان سزا ده‌درێن له‌سه‌ر نه‌فامێتيان به‌رامبه‌ر به‌ خواى گه‌وروه‌ ، و گوێ نه‌دان وپشت گوێ خستنى فه‌رمانه‌كانى ، و له‌ سه‌ر كردن و ئه‌نجامدانى تاوانه‌كان ... به‌ڕاستى سزاى گۆڕ و سزاى دواڕۆژ شوێنه‌وار و هۆى توڕه‌بوونى خواى په‌روه‌ردگاره‌ له‌ به‌نده‌كه‌ى ، سزاى ناوگۆڕ له‌سه‌ر تاوانه‌كانى دڵ ، و چاو ، وگوێ ، وده‌م ، و زبان ، و ـ سك ، و عه‌وره‌ت ، و ده‌ست ، و قاچ ، و گيان و لاشه‌ى مرۆڤه‌ هه‌مووى ، وه‌ هه‌ر كه‌سێك خواى گه‌وره‌ توڕه‌ بكات له‌م دونيايه‌دا ، پاشان تۆبه‌ش نه‌كات و نه‌گه‌رێته‌وه‌ ، و له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش بمرێت ، ئه‌وه‌ سزاى به‌رزه‌خى بۆ هه‌يه‌ و زياد وكه‌ميشى به‌ گوێره‌ى ئه‌و توڕه‌ بوونه‌ ده‌بێت ، وه‌ به‌ڵێنيش به‌ سزادانى ناو گۆڕ هاتوه‌ له‌سه‌ر زۆرێك له‌ تاوان و سه‌رپێچيه‌كان له‌وانه‌ :

1 ـ غه‌يبه‌ت كردن و قسه‌ هينان و بردن .

2 ـ خۆ پاك نه‌كردنه‌وه‌ ، واته‌ : له‌كاتى تارات گرتندا له‌ سه‌رئاوكردندا .

3 ـ نوێژكردن به‌بێ ده‌ست نوێژه‌وه‌ .

4 ـ درۆكردن .

5 ـ نوێژ نه‌كردن و قورس بوون له‌ نوێژدا .

6 ـ زه‌كات نه‌دان .

7 ـ داوێن پيسى .

8 ـ دزى كردن له‌ غه‌نيمه‌دا .

9 ـ خيانه‌ت و ناپاكى كردن .

10 ـ هه‌وڵ دان بۆ ئه‌وه‌ى ئاشووب و فيتنه‌ بخيته‌ نێوان موسڵمانانه‌وه‌ .

11 ـ ڕيبا خواردن .

12 ـ سه‌ر نه‌خستنى سته‌م لێكراو .

13 ـ ئاره‌ق و مه‌ى خواردنه‌وه‌ .

14 ـ جل و به‌رگى شۆر كردن ـ بۆ پياوان ـ به‌ مه‌به‌ستى خۆ به‌زل زانين بيت يان جگه‌ له‌وه‌ .

15 ـ پياو كوشتن .

16 ـ جنێو دان به‌ صه‌حابه‌ .

17 ـ مردنێك كه‌ له‌سه‌ر جگه‌ له‌سونه‌ت بێت ـ واته‌ : بيدعه‌چى بيت ـ .

وه‌ دواى ئه‌وه‌ى كه‌ ئه‌و جۆره‌ زۆره‌مان له‌ حه‌رامه‌كان بۆ باس ده‌كات ـ ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت ـ ئه‌وانه‌ى كه‌ مردوانى پێ سزا ده‌درێت له‌ گۆڕه‌كانياندا ده‌فه‌رموێ : (( خوا په‌ناماندات ، زۆربه‌ى خه‌ڵكى وان ، و زۆربه‌ى ئه‌هلى گۆڕستانيش سزا ده‌درێن ، و سه‌رفراز و سه‌ركه‌وتو تياياندا زۆر كه‌مه‌ ، ئه‌وه‌ى كه‌ ديارو ئاشكرايه‌ له‌ گۆڕستاندا خۆڵه‌ ، به‌ڵام ئه‌وه‌ى كه‌ نادياره‌ سزا و په‌شيمان بوونه‌وه‌يه‌ ، ڕواڵه‌ت و ئه‌وه‌ى كه‌ دياره‌ خۆڵ و به‌به‌رد نه‌خشێندراوه‌ و رازێنراوه‌ته‌وه‌ ، وه‌ له‌ ناوه‌وه‌شيدا ناڕه‌حه‌تييه‌ ده‌كوڵێنرێت به‌ ئازار و ناڕه‌حه‌تى ، هه‌روه‌ كو ئه‌وه‌ى له‌ قابله‌مه‌دايه‌ ده‌كوڵێنرێت ، شايسته‌ى ئه‌وه‌شن و هيچيش نامێنێ و په‌رده‌ش ده‌درێ له‌ نێوان ئه‌وو ئاوات و ئامانجه‌كانى . سوێند بێت به‌ خوا گۆڕه‌كان ئامۆژگارى ئامۆژگاريكاران ده‌كات ، وه‌ به‌ ووته‌ چه‌ند قسه‌يه‌كيان پێى ده‌ڵێت و بانگيان لێ ده‌كات و ده‌ڵێت : ئه‌ى خزمه‌ت كار و به‌خێو كارى دونيا ماڵ و خانويه‌كتان چاك كرد كه‌ تيا ده‌چيت و نامێنيێ ، و ماڵێكيشتان وێران و تيك دا كه‌ زۆر زوو بۆى ده‌ڕۆن و ده‌گوێزرێنه‌وه‌ ، ئايا ده‌زانن كه‌ دونيا ماڵى وه‌فادارى و چاكه‌ كارييه‌ ، وه‌ شوێنى به‌جێ هێلانى كرداره‌كانه‌ ، و جێگه‌ى ناشتن و چاندنه‌ ، و شوينى په‌ند وه‌رگرتنه‌ ، جا گۆڕه‌كانتان باخێكه‌ له‌ باخه‌كانى به‌هه‌شت يان چاڵێكه‌ له‌ چاڵه‌كانى دۆزه‌خ )) ...

شاعير له‌باره‌يه‌وه‌ ده‌ڵێت :

مـا للمقـابر لا تجيب           إذا دعاهن الكئيب

حفـر مسقفة عـليهن           الجنـادل والكثيب

فـيهن ولدان وأطفـال          وشبــان وشيب

كـم من حبيب لم تكن          نفسي بفرقته تطيب

غـادرتـه في بـعضهن         مجندلاً وهو الحبيب

وسلوت عنـه وإنمــا         عهدي برؤيته قريب

جا په‌ند و عيبره‌ت وه‌رگرن

ئه‌ى خاوه‌نى هزر و ژيريه‌كان

براو وخوشكانى به‌ڕێزم :

--- چه‌نده‌ها كه‌س بوون زوڵم و سته‌ميان كرد !! بێ ئه‌وه‌ى ئه‌هل و كه‌س و كارى هاوسێتى ڕه‌چاوى بكات ، وه‌ له‌كاتێكدا كه‌ هه‌ر سوڕ بوو له‌ سه‌ر ئه‌وانه‌ى ، مردن يه‌خه‌ى پآ گرت و دوگمه‌ى به‌ پۆشاكه‌ى نه‌هێشت !!! جا په‌ند وعيبره‌ت وه‌رگرن ئه‌ى خاوه‌ن هرز و ژيره‌كان .

--- مرد و ڕۆشت به‌ڵام هيچ شتێك نه‌بوو به‌ هاوڕێى جگه‌ له‌ كفنه‌كه‌ نه‌بێت ، ڕۆشت بۆ ماڵى ڕزان و نه‌مان وبۆگه‌ن بوون ، ئه‌گه‌ر بيبينى چ ناره‌حه‌تيه‌كى به‌سه‌ردا هاتوه‌وه‌ ، و چۆن ئه‌و ڕوومه‌ته‌ جوانه‌ى ناشرين بووه‌ ، پرسياريش مه‌كه‌ بۆچى واى لێ هات ، جا په‌ند وعيبره‌ت وه‌رگرن ئه‌ى خاوه‌ن هرز و ژيره‌كان .

--- كوانێ كۆڕ و كۆمه‌ڵى ؟! كوانێ ئه‌و گووزه‌ران و ژيانه‌ پاك وپوخته‌يه‌ى ؟! كوانێ ئه‌و تام وچێژه‌ى كه‌ ئێستا نه‌ماوون ؟ چه‌ند ، و چه‌نده‌ها چاو ڕۆشت و نه‌ما و هه‌موو شوێنه‌واره‌كان نه‌مان وشارانه‌وه‌ !!! جا په‌ند وعيبره‌ت وه‌رگرن ئه‌ى خاوه‌ن هرز و ژيره‌كان .

--- هه‌موو هۆكاره‌كانى لێ بڕا ، هاوڕێى و هاوده‌مه‌كانى وازيان لێهێنا ، خۆڵ بۆ به‌ ڕاخه‌ر فه‌رشى ، له‌وانه‌شه‌ ده‌رگايه‌كى له‌ ناو گۆڕه‌وه‌ بۆ كرابێته‌وه‌ له‌ دۆزه‌خه‌وه‌ !! جا په‌ند وعيبره‌ت وه‌رگرن ئه‌ى خاوه‌ن هرز و ژيره‌كان .

--- بێگومان په‌شيمان بوويه‌وه‌ ، وه‌ ده‌گرى بۆ تاوان هه‌ڵه‌كانى ، ئاواته‌ خوازه‌ ئه‌و چيّژ و خۆشيانه‌ى قه‌د نه‌بينايه‌ ، گه‌شته‌ ئه‌و ڕاستيه‌ى كه‌ ئه‌وه‌ى كه‌ بنيادى كرد ڕووخا و كاول بوو !! جا په‌ند وعيبره‌ت وه‌رگرن ئه‌ى خاوه‌ن هرز و ژيره‌كان .

ئه‌و هۆكارانه‌ى كه‌ ڕزگاركه‌رن له‌ سزاى گۆڕ

ئيمامى ( ابن القيم ) ـ ڕه‌حمه‌تى خواى لێ بێت ـ بۆمان باس ده‌كات كه‌ هۆكارى سه‌رفرازى و رزگارى له‌ سزاى گۆڕ ، ئه‌وه‌يه‌ كه‌ مرۆڤ دوور بكه‌وێته‌وه‌ له‌و هۆكارانه‌ى كه‌ سزاى گۆڕى توش ده‌كه‌ن ، كه‌ ئه‌وه‌ش هه‌موو تاوان وسه‌رپێچييه‌كانن . وه‌ باسى ئه‌وه‌شمان بۆ ده‌كات كه‌ به‌سودترينى ئه‌و هۆكارانه‌ ، ئه‌وه‌يه‌ كه‌ مرۆڤ هه‌موو ڕۆژێك موحاسبه‌ى نه‌فسى خۆى بكات له‌سه‌ر ئه‌وانه‌ى كه‌ خه‌سارى كردوونه‌ ، و بردويه‌تيوه‌ له‌و ڕۆژه‌يدا ، پاشان ته‌وبه‌ و په‌شيمان بوونه‌وه‌ى زوو به‌ زوو تازه‌ بكاته‌وه‌ له‌ نێوان خۆى و په‌روه‌ردگاريدا ، وه‌ له‌ سه‌ر ئه‌و ته‌وبه‌ و په‌شيمان بوونه‌وه‌يه‌ى بخه‌وێت ، چونكه‌ ئه‌گه‌ر بێت وبمرێت له‌وشه‌وه‌دا ئه‌وا له‌سه‌ر ته‌وبه‌ و په‌شيمان بوونه‌وه‌ مردوه‌ ، وه‌ ئه‌گه‌ريش هه‌ستێته‌وه‌ ئه‌وه‌ هه‌ستاوه‌ به‌ڕوو به‌ڕوو بوونه‌وه‌ى كردارچاك كردن ، له‌و كاته‌شدا دڵ خۆش ده‌بێت به‌دواكه‌وتنى ئه‌جه‌له‌كه‌ى ، بۆ ئه‌وه‌ى ڕوو له‌ خواى په‌روه‌ردگارى بكات ، بشگات به‌وه‌ى كه‌ له‌ ڕۆژانى پێشترى له‌ ده‌ستى ڕۆيشتوون و له‌ ده‌ستى داوون ، وه‌ هه‌وڵى ئه‌وه‌ش بدات نه‌نوێت ئيللا به‌ ده‌ستى به‌ ده‌ست نوێژه‌وه‌ نه‌بێت ، و له‌سه‌ر زيكرى خواى پايه‌ به‌رز نه‌بێت ، له‌ گه‌ڵ به‌كارهێنانى  ئه‌و زيكر وسونه‌تانه‌ى كه‌ له‌ پێغه‌مبه‌رى خواوه‌ (صلی الله‌ علیه‌ وسلم) پێمان گه‌شتوون له‌ كاتى نوستندا ، بۆ ئه‌وه‌ى خه‌و به‌ته‌واوى ده‌يگرێت ، جا هه‌ر كه‌سێك خواى گه‌وره‌ خێر و چاكه‌ى بۆ بوێت ئه‌وا به‌رده‌وام سه‌ركه‌وتووى ده‌كات بۆ ئه‌مه‌ . پاشان ـ ڕوحمه‌تى خواى لێ بێت ـ باسى ئه‌و تاعات وعيباده‌تانه‌مان بۆ ده‌كات كه‌ هاتوون و ڕزگاركار و سه‌رفرازكارن له‌ سزاى گۆڕ ئه‌ويش ئه‌مانه‌ن :

1 ـ پاسه‌وانى له‌ پێناوى خوادا .

2 ـ شه‌هيد بوون له‌ پێناوى خوادا .

3 ـ خوێندنه‌وه‌ى سوڕه‌تى ( الملك ) .

4 ـ مردن به‌سك ئێشه‌ .

پێويسته‌ له‌ سه‌ر هه‌موو موسڵمانێك په‌نابگرێت به‌ خواى بڵند و باڵاده‌ست له‌ سزاى ناو گۆڕ ، خۆشى بۆ ئاماده‌باش بكات به‌ كردارى چاكه‌ پێش ئه‌وه‌ بچێته‌ ناويه‌وه‌ ، چونكه‌ به‌راستى ئيشى بۆ ئاسانه‌ مادام هێشتا له‌ دونيايه‌ . چونكه‌ ئه‌گه‌ر خرايه‌ گۆڕ ئاواته‌ خوازه‌ كه‌ ڕوخسه‌تى بده‌ن كه‌ ته‌نها چاكه‌يه‌ك بكات ، يان ڕوخسه‌تى بده‌ن دوو ڕكات نوێژ بكات ، يان بڵێ : ( لا إله إلا الله محمد رسول الله ) ئه‌گه‌ر يه‌ك جاريش بووه‌ ، يان ڕوخسه‌تى بده‌ن كه‌ ته‌نها يه‌ك جاريش بووه‌ بڵێت : ( سبحان الله ) ، به‌ڵام هيچ كاتێك ڕوخسه‌تى پێ نادرێت ، بۆيه‌ هه‌ر له‌ سه‌ر ئه‌و حه‌سره‌ت و په‌شيمان بونه‌وه‌يه‌ ده‌مێنێته‌وه‌ ، وه‌ سه‌رساميش ده‌بێت له‌و زيندووانه‌ى كه‌ چۆن كات و ڕۆژگاره‌كانيان ده‌فه‌وتێنن ، و به‌ فيڕۆى ده‌ده‌ن له‌ بێ ئاگايى و ده‌ست به‌تاڵى ؟!!

قد كان عمرك ميلا        فـأصبح الميل شبرا

 وأصبح الشبر عقدا       فـاحفر لنفسك قبرا

داوامان وايه‌ له‌ خواى په‌روه‌ردگار كه‌ سه‌ركه‌وتومان كات بۆ خۆ ئاماده‌كردنمان بۆ ڕۆژى دواى ، وه‌ له‌و كه‌سانه‌شمان نه‌كات كه‌ په‌شيمانن ، وه‌ قه‌بره‌كانيشمان له‌ پاش بڕان و جيابونه‌وه‌مان له‌ دونيا بۆ بكات به‌ باشترين مه‌نزڵگا ، هه‌ر ئه‌وه‌ ياريده‌رى ئه‌و شتانه‌ و به‌ تواناشه‌ له‌ سه‌رى ، وه‌ هه‌ر ئه‌ويشه‌ به‌سمان و باشترين وه‌كيليشه‌ .

وصلى الله على محمد وعلى آله وصحبه أجمعين

وه‌رگێڕانی : دایکی سوننه‌ ........ پێداچوونه‌وه‌ی مامۆستا عدنان بارام