|
فەرموودەعه‌قیده - بیروباوەڕی ڕاستڕوونکردنەوەی شەرعیبەهەشت و دۆزەخبیدعە و داهێنراوەکانبابەتی گشتی + وته‌ی زانایان و دانایان پەروەردە و خێزانبابەتی عەرەبیتاوان و حەرامکراوەکاننزا و پاڕانەوەژیاننامه و ڕووداو و بەسەرهاتەکانمانگی ره‌مه‌زانگۆشەی فه‌توا
|
حه‌ڕاميه‌تى نووشته هه‌ڵواسين( وە ) حوكمى ئه‌و نوشته‌يه‌ى كه ته‌نها قورئانى تێدا نوسراوه (( حه‌ڕاميه‌تى نووشته هه‌ڵواسين
)) هه‌ڵواسينى هه‌رشتێك به خۆته‌وه يان سه‌ياره‌كه‌ته‌وه
يان به ماڵه‌كه‌ته‌وه يان به ئاژه‌ڵ يان به زه‌وى و بێستان و (باخ) ه‌وه ، به
مه‌به‌ستى پاراستن له چاو و زار ، يان مه‌به‌ستى شيفا بۆ نه‌خۆشى ئه‌مه شه‌ريك
بڕياردانانه بۆ خواى گه‌وره ، جا ئه‌م هه‌ڵواسراوه چ نوشتێك بێت يا په‌ڕۆى سه‌ر گۆڕى پێغه‌مبه‌رێك يان پياوچاكێك بێت ، يان
دارێك بێت وه‌كو دار تاوك ، يان به‌ردێك بێت ، يا مۆرى وه‌ك مۆريه شينه ، يا ناڵى
گوێدرێژبێت ، يان هه‌رشتێكى تر بێت له‌و شتانه‌ى به مه‌به‌ستى شيفاو پارێزه‌ر به‌كار
ده‌هێنرێت ، ئه‌م كرداره وا له مرۆڤ ده‌كات
پشت به خواى گه‌وره نه‌به‌ستێت و باوه‌ڕى به غه‌يرى خواى گه‌وره هه‌بێت بۆ پارێزگارى
و شيفا به‌ده‌ست هێنان ، هه‌ر كه‌سێكيش ئه‌م بيروباوه‌ڕه‌ى هه‌بێت ئه‌وه شه‌ريكى بۆ
خوا داناوه (به‌ڵام ناڵێين يه‌كسه‌ر موشريكه‌و كافره چونكه له‌وانه‌يه نه‌زان بێت)
. به‌ڵگه‌له فه‌رمووده سه‌حيحه‌كانى پێغه‌مبه‌رى
خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له سه‌ر حه‌ڕاميه‌تى نووشته هه‌ڵواسين به هه‌موو جۆره‌كانيه‌وه. به‌ڵگه‌ى يه‌كه‌م قال رسول الله ( صلی الله علیه وسلم
) : " من علَّق تميمةً فقد أشرك ". " السلسلة الصحيحة" 492. واته : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموويه‌تى
: هه‌ركه‌سێك ( نوشته‌يه‌ك يان مۆريه‌ك يان
په‌ڕۆيه‌ك يان هه‌رشتێكى تر به مه‌به‌ستى شيفاو پارێزگارى ) هه‌ڵبواسێت ئه‌وه به
ته‌ئكيد شه‌ريكى بۆ خواى گه‌وره داناوه . ـ
وشه‌ى (التميمه ) وشه‌يه‌كى گشتگيره هه‌موو جۆره نوشته‌يه‌ك دگرێته‌وه ،
وه غه‌يرى نوشته‌ش له‌و شتانه‌ى هه‌ڵده‌واسرێن به مه‌به‌ستى چاو و زار و شيفاو پارێزگارى
. به‌ڵگه‌ى دووه‌م عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ الْجُهَنِيِّ
رضى الله عنه ؛ أَنَّ رَسُولَ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) [أَقْبَلَ إِلَيْهِ رَهْطٌ
، فَبَايَعَ تِسْعَةً ، وَأَمْسَكَ عَنْ وَاحِدٍ ، فَقَالُوا : يَا رَسُولَ اللهِ ،
بَايَعْتَ تِسْعَةً وَتَرَكْتَ هَذَا ؟ قَالَ : إِنَّ عَلَيْهِ تَمِيمَةً ، فَأَدْخَلَ
يَدَهُ فَقَطَعَهَا ، فَبَايَعَهُ ، وَقَالَ : مَنْ عَلّقَ تَمِيمَةً ، فَقَدْ أَشْرَكَ]
، رواه الإمام أحمد (1/381) ، السلسلة الصحيحة : 492 . واته : عُقبه ى كوڕى عامر
جوهه‌نى ڕه‌زاى خواى په‌روه‌ردگارى لێبێت ،
بۆمان ده‌گێڕێته‌وه‌و ده‌ڵێت : كۆمه‌ڵێك (ره‌هتێك = كه له (3) تا (10) ده‌گرێته‌وه)
هاتن بۆ لاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به‌يعه‌تى له‌گه‌ڵ (9) دانه‌يان كرد ، وه وازى
هێنا له يه‌كێكيان ، ووتيان : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خو ا ( صلی الله علیه وسلم ) ، به‌يعه‌تت
له‌گه‌ڵ نۆيان دا كرد ، وه وازت هێنا له يه‌كێكيان و به‌يعه‌تت له‌گه‌ڵ نه‌كرد ؟
پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له وه‌ڵامدا فه‌رمووى : ئه‌و پياوه شتێكى
به خۆوه هه‌ڵواسيووه بۆيه به‌يعه‌تم له‌گه‌ڵ نه‌كرد ، ئينجا پياوه‌كه ده‌ستى گيركرد
له‌و شته‌ى به خۆيه‌وه هه‌ڵواسى بوو قرتاندى ، ئينجا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله
علیه وسلم ) له‌گه‌ڵ ئه‌ويش به‌يعه‌تى به‌ست و به‌يعه‌تى لێ وه‌رگرت ، وه فه‌رمووى
: هه‌ر كه‌سێك شتێك به خۆيه‌وه هه‌ڵبواسێت ، ئه‌و كه‌سه به ته‌ئكيد شه‌ريكى بۆ
خوا ئه‌نجام داوه. به‌ڵگه‌ى سێيه‌م عَنْ عَبَّادِ بْنِ تَمِيمٍ ، أَنَّ أَبَا
بَشِيرٍ الأَنْصَارِيَّ ، رضى الله عنه ، أَنَّهُ كَانَ مَعَ رَسُولِ اللهِ ( صلی الله
علیه وسلم ) فِى بَعْضِ أَسْفَارِهِ - قَالَ عَبْدُ اللهِ : حَسِبْتُ أَنَّهُ قَالَ
: وَالنَّاسُ فِى مَبِيتِهِمْ ، فَأَرْسَلَ رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم
) رَسُولاً أَنْ لاَ يَبْقَيَنَّ فِى رَقَبَةِ بَعِيرٍ قِلاَدَةٌ مِنْ وَتَرٍ ، أَوْ
قِلاَدَةٌ إِلاّ قُطِعَتْ ] البخاري: الجهاد والسير (3005) ، ومسلم: اللباس والزينة
(2115) ، وأبو داود: الجهاد (2552) ، وأحمد (5/216) ، ومالك: الجامع (1745) . واته : عوباده‌ى كوڕى تميم ، بۆمان ده‌گێڕێته‌وه‌و ده‌ڵێت : ئه‌بوبه‌شيرى
أنصارى ره‌زاى خواى په‌روه‌ردگرى لێبێت له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌رى خوا بوو ( صلی الله علیه
وسلم ) له سه‌فه‌رێك له سه‌فه‌ره‌كان ، ڕاوى فه‌رمووده‌كه ، كه ناوى عبدالله بوو
ووتى : وابزانم ئه‌وه‌ى ئه‌و فه‌رمووده‌يه‌ى بۆ گێڕامه‌وه ووتى : خه‌ڵك له شوێنێك
مانه‌وه‌و جێگير بوون ئينجا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نێردراوێك له
نێردراوه‌كانى خۆى نارد بۆ ناو خه‌ڵك و پێى فه‌رموو به خه‌ڵك بڵێ با هيچ ملوانكه‌يه‌ك
له ملى وشتره‌كانيان نه‌هێڵنه‌وه ، يان فه‌رمووى : با گشت خه‌ناوكه‌يه‌ك له ملى
حوشتره‌كانيان بكه‌نه‌وه . به‌ڵگه‌ى چواره‌م عَنْ عِيسَى بْنِ حَمْزَةَ قَالَ: دَخَلْتُ
عَلَى عبدِ الله بن عُكيم وَبِهِ حُمْرَةٌ فَقُلْتُ: أَلَا تُعَلِّقُ تَمِيمَةً؟ فَقَالَ:
نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ ذَلِكَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ): «مَنْ
تَعَلَّقَ شَيْئًا وُكِلَ إِليهِ» .صحيح الترغيب والترهيب : 3456 . واته : له عيساى كوڕى حه‌مزه‌وه فه‌رمووى : چوومه لاى عبدالله ى كوڕى
عوكه‌يم بينيم توشى نه‌خۆشى وه‌ڕه‌م ببو كه جۆرێكه له نه‌خۆشى تاعون ، ووتم بۆ نوشته‌يه‌ك
هه‌لناواسى ؟ عبدالله ووتى : په‌نا به خوا له نوشته هه‌ڵواسين (يان هه‌رشتێكى تر
له دارو به‌ردو په‌ڕۆومۆرى ) عبدالله فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه
وسلم ) فه‌رمووى : هه‌ركه‌سێك شتێك هه‌ڵبواسێت و دڵ وده‌روونى پێوه ببه‌ستێته‌وه
ئه‌وه ئه‌و كه‌سه ده‌درێته پاڵ ئه‌و شته . واته : خواى گه‌وره نايپارێزێت و ده‌يداته ده‌ست ئه‌و شته‌ى دڵى پێوه
به‌ندكردووه‌و هه‌ڵواسيه‌وه ، جا ئه‌و شته نوشتێك بێت ، يان په‌ڕۆيه‌ك بێت ، يان
خه‌ناوكه‌يه‌ك بێت ، يان پۆشاكێك بێت ، يان دارێك بێت ، يان به‌ردێك بێت يان ناڵى گوێدرێژێك بێت ، يان هه‌رشتێكى
تر بێت . به‌ڵگه‌ى پێنجه‌م وَعَن رويفع بن ثَابت قَالَ: قَالَ لِى
رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) : يَا رُوَيْفِعُ لَعَلَّ الْحَيَاةَ سَتَطُولُ
بِكَ بَعْدِى فَأَخْبِرِ النَّاسَ أَنَّ مَنْ عَقَدَ لِحْيَتَهُ أَوْ تَقَلَّدَ وَتَرًا أَوِ اسْتَنْجَى بِرَجِيعِ دَابَّة أَو
عظم فَإِن مُحَمَّدًا بَرِيء مِنْهُ. (صَحِيح) مشكاة المصابيح : 351. واته : له ڕووه‌يفيعى كوڕى سابته‌وه ( ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت
) فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێمى فه‌رموو : ئومێده‌وارم
له دواى من ژيانێكى دوور و درێژ به‌سه‌ر به‌ريت ، هه‌واڵ به خه‌ڵكى بده هه‌ركه‌س
ڕيشى گرێ بدات ، وه هه‌ركه‌سێك داوه به‌نێك
يان پارچه‌يه‌ك (يان نوشته‌يه‌ك) هه‌ڵبواسێت ، يان خۆى به پاشه‌ڕۆى ئاژه‌ڵ يان ئيسقان
پاك بكاته‌وه ئه‌وه به ته‌ئكيد محمد ( صلی الله علیه وسلم ) لێى به‌ريه . ـ له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه يه‌كێك له‌و كه‌سانه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی
الله علیه وسلم ) لێى به‌ريه ئه‌و كه‌سه‌يه كه شتێك به خۆيه‌وه يان ئاژه‌ڵه‌كه‌يه‌وه
يان سه‌ياره‌كه‌يه‌وه يان ماڵه‌كه‌يه‌وه يان به باخچه‌و بێستانه‌كه‌يه‌وه يان منداڵكه‌يه‌وه
هه‌ڵده‌واسێت بۆ پارێزگارى و چاره‌سه‌رى . به‌ڵگه‌ى شه‌شه‌م قَالَ رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه
وسلم ) «إِنَّ الرُّقَى وَالتَّمَائِمَ وَالتِّوَلَةَ شِرْكٌ» ( الصحيحة ) 2972 . واته : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلى الله عليه وسلم ) فه‌رموويه‌تى : به
ته‌ئكيد داواكردنى روقيه‌ى ناشه‌رعى (وه‌كو داواكردن له جنۆكه‌و شه‌ياتينه‌كانه‌وه‌و
په‌نا گرتن پێيانه‌وه) ، وه گشت شتێكى هه‌ڵواسراو به مه‌به‌ستى چاوه‌زار و شيفا
له نوشته‌و په‌ڕۆ و دارو به‌رد و مۆرى و ناڵى گوێدرێژ و وه ئه‌و نوشت و سيحره‌ى ئافره‌ت
پياوه‌كه‌ى يان پياوان خۆشه‌ويستراو ده‌كات (يان هرجۆره نوشت وسيحرێكى تر ) ، هه‌ر
يه‌ك له‌م سێ شتانه‌ى باسكران (الرُّقَي ؤالتَّمَائِمَ ؤالتِّؤلَةَ) شەريك بۆخوا برِياردانە.
(حوكمى ئه‌و نوشته‌يه‌ى كه ته‌نها قورئانى
تێدا نوسراوه) عبدالله ى كوڕى مه‌سعود (خواى گه‌وره لێى
ڕازيبێت) وه كۆمه‌ڵێكى زۆر له هاوه‌ڵه به‌ڕێزه‌كان وه‌كو (عبدالله ى كوڕى عه‌باس)
كه زاناى ئه‌م ئوممه‌ته‌يه وه لێكده‌ره‌وه‌ى قورئانه ، وه (ابن العربى) و غه‌يرى
ئه‌ويش له (سه‌له‌ف) ده‌ڵێن : هه‌موو جۆره نوشته‌يه‌ك حه‌ڕامه ئه‌گه‌ر ته‌نها قورئانيشى
تيادا بێت و سيحرى تێدا نه‌نوسرابێت ، به
به‌ڵگه‌ى گشتيه‌تى فه‌رمووده‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ، بۆ نموونه
: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموويه‌تى : (من علَّق تميمه‌ً فقد
أشرك) وشه‌ى (تميمه‌ً ) نه‌كيره‌يه‌و مه‌عريفه نيه ، وه ڕسته ڕسته‌يه‌كى (شه‌ڕتيه)
واته مه‌رجيه ، زانايانى عيلمى ئوسولى فيقه
فه‌رموويانه ( النكرةُ في سياقِ الشرطِ تفيدُ العموم) واته : وشه‌ى نه‌كيره له
ڕسته‌ى شه‌رتى فايده‌ى گشتيه‌تى ده‌دات ، بۆيه ووشه‌ى ته‌ميمه هه‌موو جۆره نوشته‌يه‌ك
و هه‌ڵواسراوێك ده‌گرێته‌وه ، جا ئه‌م نووشته‌يه چ له قورئان بێت چ له سيحرو ژماره‌و
په‌ناگرتن به شه‌ياتين و جنۆكه‌كان بێت . وه هيچ فه‌رمووده‌يه‌ك نه‌هاتووه ئه‌م
ووشه گشتيه ( تخصيص ) تايبه‌ت بكات به نووشته‌ى سيحرى ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله
علیه وسلم ) هه‌رگيز نه‌يفه‌رمووه و نه‌هاتووه‌ته لاى نه‌خۆشێك و بفه‌رمووێت قورئانى
بۆ له‌سه‌ر كاغه‌زێك بنوسن له سه‌ر سينگى
يان هه‌ر شوێنێكى ترى هه‌ڵيواسن به‌مه‌ستى چاره‌سه‌رى . هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله
علیه وسلم ) له فه‌رمووده‌يه‌كى تردا فه‌رموويه‌تى (إِنَّ الرُّقَى وَالتَّمَائِمَ
وَالتِّوَلَةَ شِرْكٌ) ووشه‌ى (التمائم) ئيسمى جينسه ، ئه‌ليف ولامى ته‌عريفى پێوه‌يه
فايده‌ى عموميه‌ت ده‌دات ، بۆيه نووشته له قورئان بێت يان له غه‌يرى قورئان بێت
دروست نيه ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به شيركى داناوه . هه‌روه‌ها به‌ڵگه‌يه‌كى تر له‌سه‌ر حه‌ڕاميه‌تى نووشته
له قورئان بريتى يه له (سد الذرائع) واته گرتنى ڕێگاكانى شه‌ڕ ، ئه‌و ڕێگايانه‌ى
مرۆڤ به‌ره‌و حه‌ڕام ده‌بات ، بۆ نممونه : خواى گه‌وره له‌سه‌ر پياوانى حه‌ڕام كردووه
سه‌يرى ئافره‌تى نامه‌حره‌م بكه‌ن ، چونكه سه‌يركردنى رێگه‌يه‌كه بۆ توشبوون به
زينا ، بۆيه خواى گه‌وره ئه‌م ڕێگايه‌ى داخستووه و فه‌رموويه‌تى: {قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ
يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ}النور:30. واته : ئه‌ى محمد ( صلی الله علیه وسلم ) به پياوه باوه‌ڕداره‌كان
بڵێ با چاوه‌كانيان له ئاست سه‌يركردنى حه‌ڕام دابگرن . ئه‌و زانا به‌ڕێزانه ده‌ڵێن : ئه‌گه‌ر
ئێمه بڵێين ئه‌م جۆره نووشته‌يه دروسته كه قورئانى تێدايه ئه‌وه ئێمه ده‌رگايه‌ك
ده‌كه‌ينه‌وه كه به‌هۆى ئه‌م ده‌رگايه‌وه نووشته‌ى له قورئان تێكه‌ڵ بكرێت به
نووشته‌ى سيحر، زۆرێك له ساحير و ده‌ججاله‌كان هه‌ندێك ئايه‌تى قورئان ده‌نووسن و
ئينجا هه‌ندێك له كوفر و شيركيشى تێكه‌ڵ ده‌كه‌ن ( خۆيان به شێخ و مه‌لا و مامۆستا
) به خه‌ڵك ده‌ناسێنن ، حه‌ق له گه‌ڵ ناحه‌ق تێكه‌ڵ ده‌كرێت و ناحه‌قى به حه‌ق نيشانى
خه‌ڵكى ده‌درێت (مسائل خالف فيها رسول الله أهل الجاهلية:9/9 ). ئامادەكردنی مامۆستا : هه‌ڵگورد مصطفى گه‌ڵاڵه‌يى |
