|
فەرموودەعه‌قیده - بیروباوەڕی ڕاستڕوونکردنەوەی شەرعیبەهەشت و دۆزەخبیدعە و داهێنراوەکانبابەتی گشتی + وته‌ی زانایان و دانایان پەروەردە و خێزانبابەتی عەرەبیتاوان و حەرامکراوەکاننزا و پاڕانەوەژیاننامه و ڕووداو و بەسەرهاتەکانمانگی ره‌مه‌زانگۆشەی فه‌توا
|
حه‌ڕاميه‌تى چوونه لاى ساحير و فاڵچى و قه‌شه‌و ئه‌ستێره ناسه‌كان و شوێن هه‌ڵگران حه‌ڕاميه‌تى چوونه لاى ساحير و فاڵچى و قه‌شه‌و ئه‌ستێره ناسه‌كان و
شوێن هه‌ڵگران به‌ڵگه سه‌حيحه‌كانى حه‌ڕاميه‌تى چوونه لاى جادووگه‌ر و فاڵچى و شوێن
هه‌ڵگرو كاهن (قه‌شه ) : به‌ڵگه‌ى يه‌كه‌م عَنْ بَعْضِ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ ( صلی الله علیه وسلم ) عَنِ النَّبِيِّ
( صلی الله علیه وسلم ) قَالَ « مَنْ أَتَى عَرَّافًا فَسَأَلَهُ عَنْ شَيْءٍ لَمْ
تُقْبَلْ لَهُ صَلاَةٌ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً » . صحيح مسلم : 5957. واته : هه‌ندێك له خێزانه‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم
) ده‌فه‌رموون ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : هه‌ر كه‌سێك بچێته لاى شوێن هه‌ڵگرێك پرسيارى شتێكى لێبكات
ئه‌وا چل شه‌و هيچ نوێژێكى لێ قه‌بوڵ ناكرێت . ـ ئيمامى نه‌وه‌وى سه‌باره‌ت به شه‌رحى ئه‌م فه‌رمووده‌يه ده‌فه‌رمووێت
ماناى قه‌بوڵ نه‌بوونى نوێژه‌كانى بۆ ماوه‌ى چل ڕۆژ واته وه‌رنه‌گرتنى پاداشت ، به‌ڵام نوێژه فه‌رزه‌كانى له ئه‌ستۆ لا ده‌چێت ، بۆيه
پێويست به دووباره‌كردنه‌وه‌ى ئه‌و نوێژانه ناكات كه له‌م چه‌ند ڕۆژه ئه‌نجاميداوه (المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج
: 14/229 ). به‌ڵگه‌ى دووه‌م عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ، أَنَّ النَّبِيَّ ( صلی الله علیه وسلم ) ،
قَالَ: «مَنْ أَتَى عَرَّافًا أَوْ كَاهِنًا، فَصَدَّقَهُ بِمَا يَقُولُ، فَقَدْ كَفَرَ
بِمَا أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ». ( صحيح ) انظر حديث رقم : 5939 فى صحيح الجامع. واته : له ئه‌بو هوڕيره‌وه(ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رمووى ،پێغه‌مبه‌رى
خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : هه‌ركه‌سێك بچێته لاى شوێن هه‌ڵگرێك ( بۆ
پرسياركردنى شتێكى بزر بووى ) يان بچێته لاى
كاهينێك (قه‌شه‌يه‌ك ) بۆ نوشته‌يه‌كى سحر ، ئينجا باوه‌ڕى پێبكات به‌وه‌ى ده‌يڵێت
، ئه‌وه به ته‌ئكيد بێ باوه‌ڕ بووه به‌و قورئانه‌ى به سه‌ر محمد ( صلی الله علیه
وسلم ) دابه‌زيوه . به‌ڵگه‌ى سێيه‌م عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ الْحَكَمِ السُّلَمِيِّ ، قَالَ : قُلْتُ : يَا رَسُولَ اللهِ ، أُمُورًا
كُنَّا نَصْنَعُهَا فِى الْجَاهِلِيَّةِ ، كُنَّا نَأْتِى الْكُهَّانَ ، قَالَ : فَلاَ
تَأْتُوا الْكُهَّانَ ، قَالَ : قُلْتُ : كُنَّا نَتَطَيَّرُ ، قَالَ : ذَاكَ شَيْءٌ
يَجِدُهُ أَحَدُكُمْ فِى نَفْسِهِ ، فَلاَ يَصُدَّنَّكُمْ ] مسلم : السلام (2230) ،
وأحمد (4/68 ، 5/380) . واته : له موعاويه‌ى كوڕى حه‌كه‌مى سوله‌مى
ڕه‌زاى خواى په‌روه‌ردگارى لێبێت ، ووتى :
ووتم ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خودا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ندێك شت ئێمه ئه‌نجامانده‌دا
له‌سه‌رده‌مى نه‌فاميدا ، ئێمه ده‌چوينه لاى جادوگه‌ران ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی
الله علیه وسلم ) فه‌رمووى مه‌چونه لاى جادوگه‌ران ، ووتم : ئێمه باوه‌ڕمان به
ته‌ير هه‌ڵفڕين هه‌بوو (((واته : ئه‌گه‌ر
ويستى كارێكمان هه‌بوايه ئه‌وا باڵنده‌يه‌كمان ده‌هێنا و به‌ره‌ڵامان ده‌كرد و هه‌ڵمان ده‌فڕاند
، جا ئه‌گه‌ر ئه‌و باڵنده‌يه به‌ره‌و لاى ڕاست هه‌ڵفڕيبا ئه‌وا كاره‌كه‌مان ده‌كرد
، وه ئه‌گه‌ر باڵنده‌كه به‌ره‌و لاى چه‌پ هه‌ڵفريبا ئه‌وا كاره‌كه‌مان نه‌ده‌كرد
و وازمان لێ ده‌هێنا ))) ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : ئه‌وه
شتێكه به‌هۆى گومانى نه‌فسى خۆتان يه‌كێك له ئێوه توشى ده‌بێت و گوێڕايه‌ڵى ئه‌و
گومانه خراپه‌ى ده‌كات ، با ته‌ير هه‌ڵفڕين يان ده‌نگى ته‌ير نه‌بێته ڕێگر له ڕۆيشتنتان
به‌ره‌و كار و سه‌فه‌رتان . به‌ڵگه‌ى چوره‌م قَالَتْ عَائِشَةُ سَأَلَ أُنَاسٌ رَسُولَ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) عَنِ الْكُهَّانِ فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) لَيْسُوا بِشَيْءٍ قَالُوا :( يَا رَسُولَ اللهِ فَإِنَّهُمْ يُحَدِّثُونَ أَحْيَانًا بِالشَّيْءِ يَكُونُ حَقًّا ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ تِلْكَ الْكَلِمَةُ مِنَ الْحَقِّ يَخْطَفُهَا الْجِنِّيُّ فَيَقُرُّهَا فِى أُذُنِ وَلِيِّهِ قَرَّ الدَّجَاجَةِ فَيَخْلِطُونَ فِيهَا أَكْثَرَ مِنْ مِئَةِ كَذْبَةٍ ). صحيح البخارى : 6213 ، ومسلم : 5953. واته : عائيشه‌ى دايكى باوه‌ڕداران (ره‌ِزاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) فه‌رمووى : هه‌ندێك له خه‌ڵكى پرسيارييان له پێغه‌مبه‌رى خوا كرد ( صلی الله علیه وسلم ) سه‌باره‌ت به كاهينه‌كان ، له وه‌ڵامدا فه‌رمووى : كاهينه‌كان هيچ شتێك نين و هيچيان به ده‌ست نيه ، وتيان ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ندێك جار قسه له‌سه‌ر شتێك ده‌كه‌ن يه‌كسه‌ر ڕاست ده‌رده‌چێت ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : ئه‌و ووشه ڕاسته‌ى ئه‌وان ده‌يڵێن ئه‌وه جنۆكه‌يه‌كه ئه‌م ووشه‌يه له قسه‌ى فريشته‌كان ده‌دزێت ئينجا دێت وه‌كو ده‌نگى مريشك ئه‌م قسه‌يه له گوێى دۆسته‌كه‌ى ده‌خوێنێت ، پاشان ئه‌وانيش واته (دۆستانى جنۆكه‌و شه‌ياتينه‌كان له‌جادوگه‌ر و كاهينه‌كان) له گه‌ڵ ئه‌م قسه‌يه زياتر له سه‌د درۆ تێكه‌ڵ ده‌كه‌ن ئينجا دێن قسه بۆ خه‌ڵك ده‌كه‌ن . به‌ڵگه‌ى پێنجه‌م عَنْ عَائِشَةَ - رَضِىَ اللَّهُ عَنْهَا - زَوْجِ النَّبِيِّ ( صلی الله
علیه وسلم ) أَنَّهَا سَمِعَتْ رَسُولَ اللهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ : ( إِنَّ
الْمَلاَئِكَةَ تَنْزِلُ فِى الْعَنَانِ ، وَهْوَ السَّحَابُ - فَتَذْكُرُ الأَمْرَ
قُضِىَ فِى السَّمَاءِ فَتَسْتَرِقُ الشَّيَاطِينُ السَّمْعَ فَتَسْمَعُهُ فَتُوحِيهِ
إِلَى الْكُهَّانِ فَيَكْذِبُونَ مَعَهَا مِئَةَ كَذْبَةٍ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِم ).
صحيح البخاري: 3210. واته : له عائيشه‌ى دايكى باوه‌ڕدانه‌وه
(ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) گوێى له پێغه‌مبه‌رى خوا بووه ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموويه‌تى : فريشته‌كان داده‌به‌زنه ناو هه‌وره‌كانى ئاسمانى دونيا ، بۆ يه‌كترى باسى ئه‌و
فه‌رمانانه ده‌كه‌ن كه خواى گه‌وره سه‌باره‌ت به ڕووداوه‌كانى دونيا بڕيارى له‌سه‌ر
داوه ، ئينجا شه‌ياتينه‌كان دێن گوێ له فريشته‌كان ده‌گرن ئه‌وه‌ى لێيان ده‌بيستن
يه‌كسه‌ر بۆ كاهينه‌كانى ده‌دزن و بۆيان ده‌به‌ن ، كاهينه‌كانيش لاى خۆيان سه‌د درۆى
تێكه‌ڵ ده‌كه‌ن . به‌ڵگه‌ى شه‌شه‌م وعن عمران بن حصين رضى الله عنه قالَ : قالَ رسولُ الله ( صلی الله علیه وسلم ) (لَيْسَ مِنَّا مَنْ تَطَيَّرَ
أَوْ تُطُيِّرَ لَهُ, أَوْ تَكَهَّنَ أَوْ تُكُهِّنَ لَهُ, أَوْ سَحَرَ أَوْ سُحِرَ
لَهُ. وَمَنْ أَتَى كَاهِنًا فَصَدَّقَهُ بِمَا يَقُولُ, فَقَدْ كَفَرَ بِمَا أُنْزِلَ
عَلَى مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) صحيح الترغيب والترهيب: 3041. واته : له عيمرانى كوڕى حوسه‌ينه‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت
) فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : له ئێمه نيه
ئه‌وكه‌سه‌ى به مه‌به‌ستى خێر و شه‌ڕ له كاره‌كانيدا (((له‌سه‌رده‌مى نه‌فاميدا كه‌سانێك
هه‌بوون ئه‌گه‌ر نيازى سه‌فه‌رێكيان هه‌بووايه باڵنده‌يه‌كيان ده‌هێنا و هه‌ڵيان ئه‌فراند
ئه‌گه‌ر باڵنده‌كه بۆلاى ڕاست بفڕيبايه ئه‌وه سه‌فه‌ره‌كه‌يان ده‌كرد ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر
به‌لاى چه‌پدا ڕۆيشتبا سه‌فه‌ره‌كه‌يان نه‌ده‌كرد ))) باڵنده هه‌ڵده‌فڕێنێت ، يان
داوا له غه‌يرى خۆى بكات باڵنده‌ى بۆ هه‌ڵفڕێنێت ، وه له ئێمه نيه ئه‌وكه‌سه‌ى
بانگه‌شه‌ى زانستى غه‌يب بكات ، يان بانگه‌شه‌ى بۆ بكرێت و ئه‌ويش پێى ڕازى بێت ، وه
له ئێمه نيه ئه‌وكه‌سه‌ى خۆى فێرى سحر بكات وسحر له خه‌ڵكى بكات ، يان داوا له
كه‌سێك بكات سحرى بۆ بكات ، وه هه‌ر كه‌سێك بچێته لاى كاهينێك ( ئه‌وه‌ى كه بانگه‌شه‌ى
عيلمى غه‌يب ده‌كات ) و به‌ڕاستى دابنێت ئه‌و قسانه‌ى ده‌يڵێت ، ئه‌وه بێباوه‌ڕ بووه
به‌و قورئانه‌ى به‌سه‌ر محمد ( صلی الله علیه وسلم ) دابه‌زيوه . به‌ڵگه‌ى حه‌وته‌م عَنْ أَبِى مَالِكٍ الْأَشْعَرِيِّ أَنَّ النَّبِيَّ ( صلی الله علیه
وسلم ) قَالَ: «أَرْبَعٌ فِى أُمَّتِى مِنْ أَمْرِ الْجَاهِلِيَّةِ، لَا يَتْرُكُونَهُنَّ:
الْفَخْرُ فِى الْأَحْسَابِ، وَالطَّعْنُ فِى الْأَنْسَابِ، وَالِاسْتِسْقَاءُ بِالنُّجُومِ،
وَالنِّيَاحَةُ» .صحيح مسلم: 2203. واته : له ئه‌بو ماليكى ئه‌شعه‌ريه‌وه ( ڕه‌زاى خواى گه‌وره لێبێت ) فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله
علیه وسلم ) فه‌رمووى : چوار شت هه‌يه له‌ناو ئوممه‌ته‌كه‌مدا كه له كار و پيشه‌ى
سه‌رده‌مى نه‌فاميه ، ئوممه‌ته‌كه‌م وازى لێناهێنن ، يه‌كه‌ميان خۆ هه‌ڵدانه‌وه به عه‌شيره‌ت و نه‌سه‌به‌كه‌ى
به‌سه‌ر غه‌يرى خۆى ، دووه‌ميان قسه ووتن
و ڕه‌خنه گرتن له ڕه‌چه‌ڵه‌كى خه‌ڵك ، سێيه‌ميان دانه پاڵى باران بارين بۆ لاى ئه‌ستێره‌كان و باوه‌ڕبوون
به‌وه‌ى ئه‌ستێره‌كان باران ده‌بارێنن يان هۆكارى باران بارينن ، چواره‌ميان پياهه‌ڵكردن و ڕۆ ڕۆ كردن بۆ مردووان . به‌ڵگه‌ى هه‌شته‌م عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الْجُهَنِيِّ رضى الله عنه ، أَنَّهُ قَالَ: [صَلَّى لَنَا رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) ، صَلاَةَ الصُّبْحِ بِالْحُدَيْبِيَةِ ، عَلَى إِثْرِ سَمَاءٍ كَانَتْ مِنَ اللَّيْلَةِ ، فَلَمَّا انْصَرَفَ ، أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ ، فَقَالَ : هَلْ تَدْرُونَ مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ ؟ قَالُوا : اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ ، قَالَ : أَصْبَحَ مِنْ عِبَادِى مُؤْمِنٌ بِى وَكَافِرٌ ، فَأَمَّا مَنْ قَالَ : مُطِرْنَا بِفَضْلِ اللهِ وَرَحْمَتِهِ ، فَذَلِكَ مُؤْمِنٌ بِى ، وَكَافِرٌ بِالْكَوْكَبِ ، وَأَمَّا مَنْ قَالَ : بِنَوْءِ كَذَا وَكَذَا ، فَذَلِكَ كَافِرٌ بِى ، وَمُؤْمِنٌ بِالْكَوْكَبِ] البخارى فى صحيحه (1/290) كتاب صفة الصلاة باب يستقبل الإمام الناس إذا سلم ، ومسلم (2/59-60) مع النووى كتاب الإيمان باب بيان كفر من قال مطرنا بالنوء . واته : له زه‌يدى كوڕى خالدى جوهه‌نيه‌وه ڕه‌زاى خواى په‌روه‌ردگارى لێبێت فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نوێژى به‌يانى بۆ ئێمه كرد له (حديبيه) ، ئه‌م نوێژه‌ى له دواى باران بارين بۆ كردين كه له شه‌و بارى بوو ، ئينجا كاتێك له نوێژه‌كه ته‌واو بوو ، ڕووى خۆى وه‌رگێڕا بۆ لاى خه‌ڵك و ، فه‌رمووى : ئايا ده‌زانن په‌روه‌ردگارى ئێوه چى فه‌رموو ؟ ووتيان : خوا و پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌زانن ، ووتى : هه‌ندێك له به‌نده‌كانى من باوه‌ڕدار بوون پێم وه هه‌ندێكيشيان بێ باوه‌ڕ بوون پێم ، جا هه‌ر كه‌سێك بڵێت باران بۆ ئێمه بارى به فه‌زڵ و ڕه‌حمه‌تى خوا ، ئه‌وا ئه‌و كه‌سه باوه‌ڕداره به من ، وه بێ باوه‌ڕه به ئه‌ستێره‌كان ، به‌ڵام ئه‌و كه‌سه‌ى بڵێت باران بۆ ئێمه بارى به‌هۆى ئاوا بوونى ئه‌ستێره يان ده‌ركه‌وتنى ئه‌ستێره واته باران بارينه‌كه بداته پاڵ ئه‌ستێره‌كه نه‌ك خواى په‌روه‌ردگار ، ئه‌و كه‌سه بێ باوه‌ڕ بووه به من ، وه باوه‌ڕدار بووه به ئه‌ستێره‌كان . به‌ڵگه‌ى نۆيه‌م عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم
)قَالَ « مَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ بَرَكَةٍ إِلاَّ أَصْبَحَ فَرِيقٌ
مِنَ النَّاسِ بِهَا كَافِرِينَ يُنْزِلُ اللَّهُ الْغَيْثَ فَيَقُولُونَ الْكَوْكَبُ
كَذَا وَكَذَا » وَفِى حَدِيثِ الْمُرَادِيِّ « بِكَوْكَبِ كَذَا وَكَذَا ». صحيح مسلم:
242. واته : له‌ئه‌بو هوڕه‌يره‌وه فه‌رمووى
: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى: خواى گه‌وره هيچ به‌ره‌كه‌تێك دانابه‌زێنێت ئيللا هه‌ندێك له خه‌ڵكى بێ باوه‌ڕ
ده‌بن پێى ، خواى گه‌وره باران ده‌بارێنێت ، به‌ڵام ئه‌وان ده‌ڵێن فڵانه ئه‌ستێره‌يه
باراندوويه‌تى ، يان به‌هۆى فڵانه ئه‌ستێره وه باريوه . به‌ڵگه‌ى ده‌يه‌م عن ابْنُ عَبَّاسٍ قَالَ مُطِرَ النَّاسُ عَلَى عَهْدِ النَّبِيِّ ( صلی
الله علیه وسلم ) فَقَالَ النَّبِيُّ ( صلی الله علیه وسلم ) « أَصْبَحَ مِنَ النَّاسِ
شَاكِرٌ وَمِنْهُمْ كَافِرٌ قَالُوا هَذِهِ رَحْمَةُ اللَّهِ. وَقَالَ بَعْضُهُمْ لَقَدْ
صَدَقَ نَوْءُ كَذَا وَكَذَا ». قَالَ فَنَزَلَتْ هَذِهِ الآيَةُ (فَلاَ أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ
النُّجُومِ) حَتَّى بَلَغَ (وَتَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ تُكَذِّبُونَ) [الْوَاقِعَةِ:
75-82] . صحيح مسلم: 243. واته: له ئيبن عه‌بباسه‌وه فه‌رمووى
: له‌سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) خه‌ڵًكى بارانيان بۆ بارى
، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى: هه‌ندێك له خه‌ڵكى شوكرانه
بژێرى خوا بوون و وه هه‌ندێكيان بێباوه‌ڕبوون ، شوكرانه بژێر و باوه‌ڕداره‌كان ووتيان:
ئه‌م باران بارينه به‌زه‌يى خواى گه‌وره‌يه‌و خواى گه‌وره باراندوويه‌تى ، هه‌ندێك
له خه‌ڵكى بێ باوه‌ڕيش ووتيان: ئه‌م بارانه
فڵانه ئه‌ستێره باراندوويه‌تى ، ئينجا خواى گه‌وره ئه‌م ئايه‌ته‌ى ده‌ابه‌زاند:
(فَلاَ أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ) هەتا (وَتَجْعَلُونَ رِزْقَكُمْ أَنَّكُمْ
تُكَذِّبُونَ ) . واته: (سوێند به جێو شوێنى ئه‌ستێره‌كان
) ...( ئێوه شوكرانه‌ى ڕۆزيه‌كه‌تان ده‌گۆڕن به كوفرانه‌ى نيعمه‌ت و ئه‌ڵێن به‌هۆى
فڵانه ئه‌ستێره‌وه باران ده‌بارێ ) . به‌ڵگه‌ى يانزه‌م عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رضى الله عنه قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی
الله علیه وسلم ): ( مَنِ اقْتَبَسَ عِلْمًا مِنَ النُّجُومِ اقْتَبَسَ شُعْبَةً مِنَ
السِّحْرِ زَادَ مَا زَادَ ) الصحيحة 793 ، رواه أبو داود : الطب (3905) ، وابن ماجه
: الأدب (3726) , وأحمد (1/227 ,1/311) ، . واته: عبدالله ى كوڕى عباس (ره‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رمووى :
پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : هه‌ر كه‌سێك زانستێك فێر بێت
له زانستى ئه‌ستێره‌كان ئه‌وه ئه‌و كه‌سه به‌شێك له سيحرى وه‌رگرتووه ، جا چه‌ند
زياتر زانستى ئه‌ستێره‌كان وه‌ربگريت وه فێر بيت ئه‌وه زياتر سيحر فێر بووه يان
وه‌رى گرتووه ، وه زياتر تاوانى بۆ خۆى زياد كردووه . به‌ڵگه‌ى دوازدهه‌م عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ ، رضى الله عنه ، عَنِ النَّبِيِّ ( صلی الله
علیه وسلم ) ، قَالَ: ( اجْتَنِبُوا السَّبْعَ الْمُوبِقَاتِ ، قَالُوا : يَا رَسُولَ
اللهِ ، وَمَا هُنَّ ؟ قَالَ : الشِّرْكُ بِاللهِ ، وَالسِّحْرُ ، وَقَتْلُ النَّفْسِ
الَّتِى حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ، وَأَكْلُ الرِّبَا ، وَأَكْلُ مَالِ الْيَتِيمِ
، وَالتَّوَلِّى يَوْمَ الزَّحْفِ ، وَقَذْفُ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ الْغَافِلاَتِ]
أخرجه البخارى فى (كتاب الوصايا ، باب قول الله تعالى :{إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ
أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِى بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ
سَعِيرًا} ، 5/ 393/ 2766) ، ومسلم فى الإِيمان ، باب بيان الكبائر وأكبرها، 1/
92/ 89) عن أبى هريرة (ڕه‌زاى خواى گه‌ورەيان لێبێت) . واته : له ئه‌بو هره‌يره‌وه ڕه‌زاى خواى
په‌روه‌ردگارى لێبێت له پێغه‌مبه‌رى خواوه ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : خۆتان به دوور خه‌ن له حه‌وت به هيلاك
به‌ره‌كان ، (واته ئه‌و حه‌وت تاوانانه‌ى كه مرۆڤ به هيلاك ده‌بات له دونيا و له
قيامه‌ت) ، ووتيان ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌و حه‌وت به هيلاك
به‌رانه چين؟ فه‌رمووى شه‌ريك بۆ خوا دانان ، وه سيحر ، وه كوشتنى نه‌فسێك كه خواى
په‌روه‌ردگار به حه‌رامى دانابێت بكوژرێت ته‌نها به حه‌قى خۆى نه‌بێت ، ، وه خواردنى
پاره‌و ماڵى ڕيبا ، وه خواردنى ماڵى يه‌تيمى بێ باوك ، وه پشت هه‌ڵكردن و ڕێ كردن
له جيهاد ، وه بوهتان كردن به‌و ئافر ه‌تانه‌ى كه داوێن پاكن و باوه‌ڕدار و بێ ئاگان
له كارى خراپ. چه‌ند به‌ڵگه‌يه‌ك له‌سه‌ر تايبه‌ت بوونى سيفه‌تى
غه‌يب به‌خواى گه‌وره به‌ڵگه‌ى يه‌كه‌م قَالَ
تَعَالَي:{ قُلْ لَا يَعْلَمُ مَنْ فِى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلَّا
اللَّهُ }[النَّمْل : 65]. واته : ئه‌ى محمد ( صلی الله علیه وسلم ) پێيان بڵێ هيچ كه‌سێك له‌نێو ئاسمانه‌كان
و زه‌ويدا زانستى په‌نهانى (غه‌يب) نازانێت ته‌نها (الله) نه‌بێت . ـ ئه‌م ئايه‌ته و چه‌ندين ئايه‌تى تر له‌قوڕئانى
پيرۆز به‌ڵگه‌ى ڕوون و ئاشكران كه‌وا ته‌نها خواى گه‌وره غه‌يب ده‌زانيت غه‌يرى خوا
غه‌يب نازانێت ئه‌گه‌ر پێغه‌مبه‌ران و پياوچاكانيش
بن غه‌يب زانين سيفه‌تى خواى گه‌وره‌يه‌و شه‌ريكى نيه . به‌ڵگه‌ى دووه‌م وَقَالَ تَعَالَى : {قُلْ لَا أَقُولُ لَكُمْ
عِنْدِى خَزَائِنُ اللَّهِ وَلَا أَعْلَمُ الْغَيْبَ} [الأنعام: 50]. واته : پێيان
بڵێ من پێتان ناڵێم گه‌نجينه‌كانى خوا له‌لاى منه ، وه هيچيش له‌غه‌يب و نهێنيه‌كان
نازانم و لێى شاره‌زا نيم . به‌ڵگه‌ى سێيه‌م وَقَالَ تَعَالَى عَنْ هُودٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ
: {قَالَ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِنْدَ اللَّهِ وَأُبَلِّغُكُمْ مَا أُرْسِلْتُ بِهِ}
[الْأَحْقَافِ: 23]. واته : پێغه‌مبه‌ر هود (سه‌ڵات و سه‌لامى خواى گه‌وره‌ى له‌سه‌ربێت) به قه‌ومه‌كه‌ى
فه‌رموو زانستى غه‌يب (وه‌كو كاتى هاتنى سزا بۆتان) ته‌نها له‌لاى خواى گه‌وره‌يه
و من نازانم ، من ئه‌وه‌م له‌سه‌ره پێتان ڕابگه‌يه‌نم ئه‌وى پێى نێردراوم . به‌ڵگه‌ى چواره‌م وَقَالَ تَعَالَي: {قُلْ لَا أَمْلِكُ لِنَفْسِى
نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ وَلَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ
مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِىَ السُّوءُ} [الْأَعْرَافِ: 188]. واته : ئه‌ى محمد
( صلی الله علیه وسلم ) پێيان بڵێ من ناتوانم قازانج يان زه‌ره‌ر به‌خۆم بگه‌يه‌نم
ته‌نها ئه‌وه نه‌بێت كه ويستى خواى له‌سه‌ره ، وه ئه‌گه‌ر من زانستى غه‌يبم زانيبوايه
ئه‌وه چاكه‌ى زۆرم بۆخۆم كۆده‌كرده‌وه‌و هيچ زه‌ره‌ر و ناخۆشيه‌كيشم تووش نه‌ده‌بوو
. به‌ڵگه‌ى پێنجه‌م وَقَالَ تَعَالَي: {قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا
مِنَ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِى مَا يُفْعَلُ بِى وَلَا بِكُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا
مَا يُوحَى إِلَيَّ} [الْأَحْقَافِ: 9]. واته: ئه‌ى محمد ( صلی الله علیه وسلم ) پێيان
بڵێ من يه‌كه‌م پێغه‌مبه‌ر و تازه په‌يدابوو نيم كه له‌پێش منه‌وه پێغه‌مبه‌رێكى
تر نه‌هاتبێت ، وه ناشزانم چى به‌سه‌ر من دێت وه چى به‌سه‌ر ئێوه دێت (چونكه زانستى
غه‌يب تايبه‌ته به الله ) ، من ته‌نها شوێن ئه‌وه ده‌كه‌وم كه به وه‌حى بۆم داده‌به‌زێت
. به‌ڵگه‌ى شه‌شه‌م وَقَالَ تَعَالَى عَنِ الْمَلَائِكَةِ: {وَعَلَّمَ
آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِى
بِأَسْمَاءِ هَؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ، قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا
إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ} [الْبَقَرَةِ: 31،
32]. واته : خواى گه‌وره ناوى هه‌موو شتێكى فێرى ئاده‌م كرد ، پاشان خستيه به‌رده‌م
فريشته‌كان و پێى فه‌رموون ده‌ناوى ئه‌وشتانه‌م پێ بڵێن ئه‌گه‌ر ئێوه ڕاست ده‌كه‌ن
باشترن له ئاده‌م بۆ جێنشينيه‌تى ، فريشته‌كان فه‌رموويان پاكى و بێگه‌ردى بۆ تۆ خوايه
ئێمه هيچ زانستێكمان نيه ته‌نها ئه‌وه نه‌بێت كه‌تۆ فێرت كردووين به‌ڕاستى تۆ زۆر
زانا و دانا و كارله‌جێى . ـ له‌م ئايه‌ته پيرۆزه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت
كه‌وا فريشته‌كان وه‌كو باقى دروستكراوه‌كان زانستى غه‌يبيان له‌لانيه . به‌ڵگه‌ى حه‌وته‌م قَالَ تَعَالَي: { عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ
عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا ، إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ
بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا} [الْجِنِّ: 26]. واته : خواى گه‌وره
زاناى شته ناديار و غه‌يبيه‌كانه ، غه‌يبى خۆى بۆ هيچ كه‌سێك ده‌ر ناخاو ئاشكرا ناكات
، ته‌نها بۆ پێغه‌مبه‌رێك نه‌بێت كه لێى ڕازيه و ئينجا فريشته‌كان له‌پێش و دواوه‌ى
ده‌ڕۆن بۆ ئه‌وه‌ى شه‌ياتينه‌كان ئه‌م غه‌يبه نه‌دزن . به‌ڵگه‌ى هه‌شته‌م قالت أمُ المؤمنين عَائِشَةُ رَضِىَ اللَّهُ
عَنْهَا لِمَسْرُوقٍ رَحِمَهُ اللَّهُ تَعَالَي: وَمَنْ زَعَمَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ
يُخْبِرُ بِمَا يَكُونُ فِى غَدٍ فَقَدْ أَعْظَمَ عَلَى اللَّهِ الْفِرْيَةَ ، وَاللَّهُ
تَعَالَى يَقُولُ: {قُلْ لَا يَعْلَمُ مَنْ فِى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَيْبَ
إِلَّا اللَّهُ}.صحيح مسلم: 457. واته : دايكى باوه‌ڕداران عائيشه ( ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت ) به( مه‌سروقى ) فه‌رموو : هه‌ر كه‌سێك
بڵێت (يان واگومان ببات) كه‌وا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌واڵ ده‌دات به‌وشتانه‌ى به‌يانى ڕوو ده‌دات ئه‌و ه درۆى كردووه ، خواى
گه‌وره فه‌رموويه‌تى: {قُلْ ڵا ێعْڵمُ مَنْ فِى السَّمَاۆاتِ ۆالْأَرْچِ الْغَيْبَ
إِلَّا اللَّهُ} واته : ئه‌ى محمد ( صلی الله علیه وسلم ) بڵێ هيچ شتێك له‌ناو ئاسمانه‌كان
و زه‌ويدا غه‌يب نازانێت ته‌نها الله نه‌بێت
. (( حوكمى
سحرباز له شه‌رعدا )) شيخى ئيسلام (ئيبن و ته‌يميه)رٍه‌حمه‌تى خواى
گه‌وره‌ى لێبێت فه‌رموويه‌تى : زۆربه‌ى زانايان
ده‌ڵێن سحرباز كافره‌و واجبه بكوژرێت ، ئه‌م حوكمه له( عومه‌رى كوڕى خه‌تتاب) و (عوسمانى كوڕى عه‌فان) و (حه‌فصه‌ى كچى ئيمامى عومه‌ر) و (عبدالله ى كوڕى
عومه‌ر) و (جوندوبى كوڕى عبدالله) واريد بووه
، خواى گه‌وره فه‌رموويه‌تى : {وَلَا يُفْلِحُ
السَّاحِرُ حَيْثُ أَتَي} [طه:69] . واته : ساحير هه‌رگيز سه‌رفراز نابێت هه‌ر چۆنێك
بێت . هه‌روه‌ها فه‌رموويه‌تى: {وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو
الشَّيَاطِينُ عَلَى مُلْكِ سُلَيْمَانَ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَكِنَّ الشَّيَاطِينَ
كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ
هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى يَقُولَا إنَّمَا نَحْنُ
فِتْنَةٌ فَلَا تَكْفُرْ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ
الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُمْ بِضَارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ
وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَرَاهُ
مَا لَهُ فِى الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ
كَانُوا يَعْلَمُونَ (102) وَلَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِنْ
عِنْدِ اللَّهِ خَيْرٌ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ (103) }[البقرة:102-103 ] . واته : گاوره‌كان
شوێن ئه‌وه كه‌وتن كه شه‌ياتينه‌كان ديانخوێنده‌وه ده‌رباره‌ى ده‌سه‌ڵات و حوكمى
سوله‌يمان ، به‌ڵام بێگومان هه‌رگيز سوله‌يمان كافر نه‌بووه به‌ڵكو شه‌ياتينه‌كان
كافربوون و خه‌ڵكيان فێرى سحر و جادو ده‌كرد ، هه‌روه‌ها كه‌وتنه شوين ئه‌وزانست و
زانياريه(سحريه)ى كه بۆ ئه‌و دوو فريشته‌يه (هاروت و ماروت) هاتبوو له بابابلى
عيراق ، ئه‌م دوو فريشته‌يه كه‌سيان فێرى زانستى سحر نه‌ده‌كرد هه‌تا پێيانى نه‌ووتبان ئێمه وه‌كو تاقيكردنه‌وه‌يه‌ك بۆ ئێوه هاتووين
خۆت كافرمه‌كه ، كه‌چى خه‌ڵكى خۆيان لێيان شاره‌زا ده‌كردن له‌وسحره‌ى كه نێوانى
ژن و مێردى پێ لێك جياده‌بووه وه ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر شتێك ئيزنى خواى له‌سه‌ر نه‌بوايه
ئه‌م جادوگه‌رانه نه‌يان ده‌توانى زه‌ره‌ر له‌هيچ كه‌سێك بده‌ن ، خۆيان فێرى شتێك
ده‌كرد كه زيانى لێده‌دان نه‌ك قازانج ، وه گاوره‌كان ده‌شيانزانى كه‌وا هه‌ركه‌سێك
ئيش و كارى جادوگه‌رى بێت له‌دوارۆژدا هيچ باداشتێكى بۆ نيه ، به‌ڕاستى شتێكى زۆر
خراپ بوو كه‌نه‌فسى خۆيان پێ فرۆشت ئه‌گه‌ر
تێگه‌يشتبان ، ئه‌گه‌ر ئه‌و گاوره ساحيرانه
باوه‌ڕيان بهێنابايه‌و ته‌قواى خوايان بكردبايه و وازيان له سحر هێنابايه ئه‌وه
پاداشتى دونيا و دواڕۆژيان بۆ ده‌بوو . خواى گه‌وره ڕوونى كردۆته‌وه كه كه‌سانى سحرباز
ده‌زانن له ڕ ۆژى دوايى هيچ به‌شێكيان بۆ نيه ، ته‌نها بۆ به‌ده‌ستهێنانى دونيا به
دواى سيحر دا ده‌گه‌ڕێن . خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت { وَلَوْ أَنَّهُمْ آمَنُوا وَاتَّقَوْا
لَمَثُوبَةٌ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَيْرٌ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ} واته : ئه‌گه‌ر
ئه‌و گاوره ساحيرانه باوه‌ڕيان بهێنابايه‌و ته‌قواى خوايان بكردبايه و وازيان له
سحر هێنابايه ئه‌وه پاداشتى دونيا و دواڕۆژيان بۆ ده‌بوو (مجموع الفتاوى : 29
/385 ). ((حوكم
و جۆره‌كانى زانستى ئه‌ستێره ناسى)) شێخ (ئيبن عوسه‌يمين) ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى
لێبێت فه‌رموويه‌تى : زانستى ئه‌ستێره‌ناسى
دابه‌ش ده‌بێت بۆسه‌ر چه‌ند به‌شێك . 1ـ ئه‌گه‌ر ئه‌و زانسته به‌كاربهێنرێت بۆ كردنه
به‌ڵگه له‌سه‌ر ڕووداوه‌كانى سه‌ر زه‌وى و دانه پاڵى ڕووداوه‌كان بۆ ئه‌ستێره‌كان
ئه‌وه دروست نيه‌و شركه ، هه‌ركه‌سێك باوه‌ڕى وابێت كارو باره‌كانى سه‌ر زه‌وى ئه‌ستێره‌كان
به‌ڕێوه‌ى ده‌به‌ن يان به‌شێكن له به‌ڕيوه‌بردن ئه‌وه ئه‌م بيرو باوه‌ڕ و زانسته
كوفره و مرۆڤ له دين ده‌باته ده‌ره‌وه ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر باوه‌ڕى وابێت ئه‌م ئه‌ستێرانه
ته‌نها هۆكارێكن بۆ نموونه بۆ باران بارين ، ئه‌وه كوفرى بچووكه‌و مرۆڤ پێى له دين
ناچێته ده‌ره‌وه به‌ڵام بێگومان خاوه‌نه‌كه‌ى كه‌وتۆته ناو تاوانێكى گه‌وره‌وه
، چونكه پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموويه‌تى :( فَأَمَّا مَنْ
قَالَ : مُطِرْنَا بِفَضْلِ اللهِ وَرَحْمَتِهِ ، فَذَلِكَ مُؤْمِنٌ بِى ، وَكَافِرٌ
بِالْكَوْكَبِ ، وَأَمَّا مَنْ قَالَ : بِنَوْءِ كَذَا وَكَذَا ، فَذَلِكَ كَافِرٌ
بِى ، وَمُؤْمِنٌ بِالْكَوْكَبِ ) البخارى فى صحيحه (1/290) كتاب صفة الصلاة باب يستقبل
الإمام الناس إذا سلم ، ومسلم (2/59-60) مع النووى كتاب الإيمان باب بيان كفر من قال
مطرنا بالنوء . وته : هه‌ر كه‌سێك بڵێت باران بۆ ئێمه بارى به فه‌زڵ و ڕه‌حمه‌تى خوا ، ئه‌وا
ئه‌و كه‌سه باوه‌ڕداره به من ، وه بێ باوه‌ڕه به ئه‌ستێره‌كان ، به‌ڵام ئه‌و
كه‌سه‌ى بڵێت باران بۆ ئێمه بارى به‌هۆى ئاوا بوونى ئه‌ستێره يان ده‌ركه‌وتنى ئه‌ستێره
واته باران بارينه‌كه بداته پاڵ ئه‌ستێره‌كه نه‌ك خواى په‌روه‌ردگار ، ئه‌و كه‌سه
بێ باوه‌ڕ بووه به من ، وه باوه‌ڕدار بووه به ئه‌ستێره‌كان . 2ـ جۆرى دووه‌ميان له زانستى ئه‌ستێره‌ناسى
بريتى يه له‌و زانسته‌ى كه مرۆڤ به هۆيانه‌وه شاره‌زاى كاتى چاندن و دروێنه‌ى دانه‌وێڵه‌كان
ده‌بێت ، (يان به‌هۆيانه‌وه شاره‌زاى ڕێگاكانى ده‌رياو ووشكانى ببێت ) ئه‌م جۆره
زانسته دروسته‌و حه‌ڕام نيه.
3ـ جۆرى سێ يه‌ميان مرۆڤ ئه‌م زانسته بخوێنێت
بۆ ئه‌وه‌ى شاره‌زاى كاته‌كانى نوێژو ئاڕاسته‌ى قيبله ببێت ، يان هه‌ر شتێكى تر كه
په‌يوه‌ندى به عيباده‌ته شه‌رعيه‌كانه‌وه هه‌بێت ، فێربوونى ئه‌م جۆره زانسته
دروسته ، به‌ڵكو هه‌ندێك جار خوێندنى ئه‌م زانسته ده‌بێته فه‌رزى كيفايه يان فه‌رزى
عه‌ين (مجموع الفتاوى ورسائل فضيلة الشيخ محمد صالح بن العثيمن : 9/549،2/187). ئامادەكردنی مامۆستا : هه‌ڵگورد مصطفى گه‌ڵاڵه‌يى |
