|
فەرموودەعه‌قیده - بیروباوەڕی ڕاستڕوونکردنەوەی شەرعیبەهەشت و دۆزەخبیدعە و داهێنراوەکانبابەتی گشتی + وته‌ی زانایان و دانایان پەروەردە و خێزانبابەتی عەرەبیتاوان و حەرامکراوەکاننزا و پاڕانەوەژیاننامه و ڕووداو و بەسەرهاتەکانمانگی ره‌مه‌زانگۆشەی فه‌توا
|
خۆشۆردن (الْغُسْل) ئه‌وانه‌ى كه (خۆشۆردن) پێويست ده‌كه‌ن خۆشۆردن (الْغُسْل) ئه‌وانه‌ى كه (خۆشۆردن) پێويست ده‌كه‌ن 1 ـ هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ى (مـه‌نـى) له كاتى
به‌خه‌به‌ربووندا يان له كاتى خه‌وتندا : له‌به‌ر فه‌رمايشتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله
علیه وسلم ) : ((إِنَّمَا الْمَاءُ مِنَ الْمَاءِ)) صحيح : [مُختصر م 151] ، م (1
/ 269 / 343) ، د (1 / 366 / 214) . واته : ئاوى خۆشۆردن به‌كار ده‌هێنرێت به هۆى ده‌رچوونى ئاوى شه‌هوه‌ته‌وه
(مـه‌نـى) . وَعَنْ أُمِّ سَلَمَةَ (ڕەزای خوای لێبێت)أَنَّ
أُمَّ سُلَيْمٍ قَالَتْ : يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِى مِنَ
الْحَقِّ ، فَهَلْ عَلَى الْمَرْأَةِ غُسْلٌ إِذَا احْتَلَمَتْ ؟ قَالَ : ((نَعَمْ
، إِذَا رَأَتِ الْمَاءَ)) متفق عليه : خ (1 / 228 / 130) ، م (1 / 251 / 313) ، ت
(1 / 80 / 122) . واته : (أُمُّ سُلَيْم) وتى : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى
خوا ـ به‌ڕاستى خوا له باسكردنى حه‌ق شه‌رم ناكات ((( تێبينى: ئه‌م وته‌يه سوودى
ئه‌وه‌ى تێدايه كه‌وا له كاتى پرسيار كردن يان باسكردنى ئه‌و بابه‌تانه‌ى كه جێ
ى شه‌رمن باش وايه له پێشيدا بوترێت : (خوا له باسكردنى حه‌ق شه‌رم ناكات) بڕوانه
: (فتح الباري) : (1/302) . وه ئه‌وه‌ش بزانه زۆربه‌ى خه‌ڵك له‌م كاتانه‌دا وته‌يه‌كى زۆر هه‌ڵه
ده‌كه‌ن به پێشه‌كى بۆ پرسيار يان باس كردنى ئه‌و بابه‌تانه‌ى كه‌وا جێى شه‌رمن كه
بريتييه له وته‌ى : (شه‌رع شه‌رمى تێدا نييه : لا حياءَ فى الدين !) ، ئه‌مه‌ش زۆر
هه‌ڵه‌يه و ڕاست نييه چونكه پێچه‌وانه‌يه بۆ چه‌ندين فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌ر (
صلی الله علیه وسلم ) كه باس له‌وه ده‌كه‌ن شه‌رم كردن به‌شێكه له ئيمان و دين
، وه‌ك فه‌رمووده‌ى : ((إِنَّ الْحَيَاءَ مِنَ الإِيـمَانِ)) صحيح البخارى : (24) ،
((الْحَيَاءُ كُلُّهُ خَيْرٌ)) صحيح مسلم : (166) ، ((الْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الإِيـمَانِ))
صحيح البخارى : (9) وصحيح مسلم : (161) . (وه‌رگێڕ)))) ـ ئايا خۆشۆردن پێويسته له‌سه‌ر
ئافره‌ت ئه‌گه‌ر له خه‌ودا واى بينى كه له‌شگران بووه ؟ فه‌رمووى : به‌ڵـێ ، ئه‌گه‌ر
ئاوى بينى . وه (هه‌ست كردن به چێژ و خۆشى كاتى له‌شگران
بوون : الشَّهْۆه) مه‌رجه بۆ له‌شگران بوون ته‌نها له كاتى به‌خه‌به‌ربووندا نه‌وه‌ك
خه‌وتن له‌به‌ر فه‌رمايشتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) : ((إِذَا حَذَفْتَ
الْمَاءَ فَاغْتَسِلْ مِنَ الْجَنَابَةِ ، فَإِذَا لَـمْ تَكُنْ حَاذِفَاً فَلا تَغْتَسِلْ))
إسناده حسن صحيح : [(الإرواء (1 / 162)] ، حم (1 / 247 / 82) . واته : ئه‌گه‌ر ئاوه‌كه‌ت فڕێدا ئه‌وا خۆت بشۆره له له‌شگرانى ، وه
ئه‌گه‌ر به فڕێدانه‌وه نه‌بوو ئه‌وا خۆت مه‌شۆره . قَالَ الشَّوْكَانِيُّ : (الْحَذْفُ : هُوَ
الرَّمْيُ ، وَهُوَ لَا يَكُونُ بِهَذِهِ الصِّفَةِ إلَّا لِشَهْوَةٍ ، وَلِهَذَا قَالَ
الْمُصَنِّفُ : وَفِيهِ تَنْبِيهٌ عَلَى أَنَّ مَا يَخْرُجُ لِغَيْرِ شَهْوَةٍ : إمَّا
لِمَرَضٍ أَوْ أَبْرِدَةٍ لَا يُوجِبُ الْغُسْلَ) نيل الأوطار : (1 / 242) . واته : (حَذْف)
: بريتييه له فڕێدان ، هاتنه‌ده‌ره‌وه‌ى (مه‌نى)يش به‌م شێوه‌يه نابێت مه‌گه‌ر به
هه‌ست كردن به خۆشى و چێژه‌وه نه‌بێت ، له‌به‌ر ئه‌مه‌ش دانه‌ر فه‌رموويه‌تى : ئه‌مه
تێبينى ئه‌وه‌ى لـێ ده‌كرێت كه ئه‌و ئاوه‌ى به بێ خۆشى و چێژه‌وه ده‌رده‌چێت به
هۆى نه‌خۆشيه‌وه يان سه‌رماوه بێت ئه‌وا خۆشۆردن پێويست ناكات . وه هه‌ركه‌سێك له خه‌ودا واى بينى كه له‌شگران بووه به‌ڵام ئاوى نه‌بينى
ئه‌وا خۆشۆردنى له‌سه‌ر نييه ، وه هه‌ركه‌سێك ئاوى بينى به‌ڵام به بيريدا نه‌هاته‌وه
كه‌وا له خه‌ودا له‌شگران بووه ئه‌وا خۆشۆردنى له‌سه‌ر پێويسته : عَنْ عَائِشَه‌َ (ڕەزای خوای لێبێت)قَاڵتْ
: ((سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) عَنِ الرَّجُلِ يَجِدُ الْبَلَلَ
وَلاَ يَذْكُرُ احْتِلاَمَاً ؟ قَالَ : يَغْتَسِلُ ، وَعَنِ الرَّجُلِ يَرَى أَنَّهُ
قَدِ احْتَلَمَ وَلاَ يَجِدُ الْبَلَلَ ؟ قَالَ : لاَ غُسْلَ عَلَـيْهِ . فَقَالَتْ أُمُّ سُلَيْمٍ : الْمَرْأَةُ تَرَى ذَلِكَ أَعَلَيْهَا غُسْلٌ
؟ قَالَ : نَعَمْ إِنَّمَا النِّسَاءُ شَقَائِقُ الرِّجَالِ)) صحيح : [ص . د 216] ،
ت (1 / 74 / 113) ، د (1 / 399 / 233) . واته : پرسيار كرا له پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) سه‌باره‌ت
به پياوێك كه‌وا ته‌ڕى ده‌بينێت و به بيريدا نايه‌ته‌وه كه له خه‌ودا له‌شگران
بووبێت ؟ فه‌رمووى : خۆى ده‌شۆرێت ، وه سه‌باره‌ت به پياوێكيش كه واده‌بينێت له
خه‌ودا له‌شگران بووه و ته‌ڕى نابينێت ؟ فه‌رمووى : خۆشۆردنى له‌سه‌ر نييه . (أُمُّ سُلَيْم) وتى : ئافره‌تيش ئه‌وه ده‌بينێت ئايا خۆشۆردنى له‌سه‌ره
؟ فه‌رمووى : به‌ڵـێ چونكه به‌ڕاستى ئافره‌تانيش هاوشێوه و له ڕيزى پياواندان
. 2 ـ جووتبوون ئه‌گه‌ر چى ئاويش دانه‌به‌زێت
: عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ (ڕەزای خوای لێبێت) أَنَّ نَبِيَّ اللَّهِ ( صلی الله علیه
وسلم ) قَالَ : ((إِذَا جَلَسَ بَيْنَ شُعَبِهَا الأَرْبَعِ ثُمَّ جَهَدَهَا فَقَدْ
وَجَبَ عَلَيْهِ الْغُسْلُ وَإِنْ لَمْ يُنْزِلْ)) صحيح : [مُختصر م 152] ، م (1 /
271 / 348) . سوودێك : له هه‌ندێك ريوايه‌تى تردا هاتووه
پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموويه‌تى : ((إِذَا الْتَقَى الْخِتَانَانِ
فَقَدْ وَجَبَ الْغُسْلُ)) [ص . جه رقم : (608)] واته : ئه‌گه‌ر جێى خه‌ته‌نه‌ى ژن
و مێرد گه‌يشتن به يه‌ك ئه‌وا خۆشۆردن پێويست ده‌بێت له‌سه‌ريان . بڕوانه : [فتح
البارى : (1 / 512 ـ 513)] (وه‌رگێڕ) واته : ئه‌گه‌ر پياو له نێوان هه‌ر چوار په‌ليدا دانيشت و ئه‌نجا هه‌وڵيدا
بيكاته ژووره‌وه ئه‌وا خۆشۆردنى له‌سه‌ر پێويست ده‌بێت ئه‌گه‌ر چى ئاويش دانه‌به‌زێت
. 3 ـ موسڵمان بوونى كافر : عَنْ قَيْسِ بْنِ
عَاصِمٍ : ((أَنَّهُ أَسْلَمَ فَأَمَرَهُ النَّبِيُّ ( صلی الله علیه وسلم ) أَنْ
يَغْتَسِلَ بِمَاءٍ وَسِدْرٍ)) صحيح : [الإرواء 128] ، ن (1 / 109) ، ت (2 / 58 /
602) ، د (2 / 19 / 351) . واته : (قَيْس بْن عَاصِم) ده‌گێڕێته‌وه
: كه موسڵمان بوو پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمانى پێى كرد كه‌وا خۆى
بشۆرێت به ئاو و سيدر . 4 ـ بچڕانى (نه‌مانى) بێ نوێژى و زه‌يسانى
: له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى (عَائِشَةَ (ڕەزای خوای لێبێت)) : أَنَّ النَّبِيَّ ( صلی
الله علیه وسلم ) قَالَ لِفَاطِمَةَ بِنْتِ أَبِى حُبَيْشٍ : ((إِذَا أَقْبَلَتِ
الْحَيْضَةُ فَدَعِى الصَّلاَةَ ، وَإِذَا أَدْبَرَتْ فَاغْتَسِلِى وَصَلِّي)) متفق
عليه : خ (1 / 420 / 320) ، م (1 / 262 / 333) ، د (1 / 466 / 279) ، ت (1 / 82 /
125) ، ن (1 / واته : پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) به (فَاگِمَه‌َ بِنْتِ
أَبِى حُبَيْش)ى فه‌رموو : ئه‌گه‌ر بێ نوێژييه‌كه‌ت هات ئه‌وا وازبێنه له نوێژ ،
وه ئه‌گه‌ر كۆتايى هات ئه‌وا خۆت بشۆره و نوێژ بكه . وه (زه‌يسانى)ش وه‌كو بێ نوێژى وايه به كۆڕا و يه‌كده‌نگى زانايان
. 5 ـ ڕۆژى جومعه : عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ
(ڕەزای خوای لێبێت) أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) قَالَ : ((غُسْلُ
الْجُمُعَةِ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مُحْتَلِمٍ)) متفق عليه : خ (2 / 357 / 879) ، م
(2 / 580 / 846) ، د (2 / 4 ـ 5 / 337) ، ن (3 / 93) ، جه (1 / 346 / 1089) . واته
: خۆشۆردنى جومعه پێويسته له‌سه‌ر هه‌موو كه‌سێكى پێگه‌يشتوو (باڵغ) . پايه‌كانى [خۆشۆردن] : 1 ـ النِّـيَّةُ / نييه‌ت : له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى
پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) : ((إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ)) متفق
عليه . واته : به‌ڕاستى هه‌موو كرده‌وه‌كان به نييه‌ته‌وه ئه‌نجامده‌درێن
. 2 ـ هه‌موو له‌ش ئاوى به‌ركه‌وێت . ئه‌و چۆنێتييه خۆشۆردنه‌ى كه سوننه‌ته
: عَنْ عَائِشَةَ (ڕەزای خوای لێبێت)قَالَتْ : ((كَانَ
رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) إِذَا اغْتَسَلَ مِنَ الْجَنَابَةِ يَبْدَأُ
فَيَغْسِلُ يَدَيْهِ ، ثُمَّ يُفْرِغُ بِيَمِينِهِ عَلَى شِمَالِهِ فَيَـغْسِلُ فَرْجَهُ
، ثُمَّ يَتَوَضَّأُ وُضُوءَهُ لِلصَّـلاَةِ ، ثُمَّ يَأْخُذُ الْمَاءَ فَيُدْخِلُ
أَصَابِعَهُ فِى أُصُولِ الشَّعْرِ حَتَّى إِذَا رَأَى أَنْ قَدِ اسْتَبْرَأَ فَنَ
عَلَى رَأْسِهِ ثَلاَثَ حَفَنَاتٍ ، ثُمَّ أَفَاضَ عَلَى سَائِرِ جَسَدِهِ ، ثُمَّ
غَسَلَ رِجْلَيْهِ)) متفق عليه : خ (248) ، م (316) واته : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم
) ئه‌گه‌ر خۆى بشۆردايه‌ت له له‌شگرانى ئه‌وا سه‌ره‌تا هه‌ردوو ده‌ستى ده‌شۆرد ، ئه‌نجا
به ده‌ستى ڕاستى ئاوى ده‌كرد به‌سه‌ر ده‌ستى چه‌پيدا و عه‌وره‌تى ده‌شۆرد ، ئه‌نجا
ده‌ستنوێژى ده‌گرت وه‌كو ده‌ستنوێژ گرتنى بۆ نوێژ ، ئه‌نجا ئاوى ده‌برد و په‌نجه‌كانى
ده‌خسته نێو بنى مووه‌كانى سه‌رى تاوه‌كو واى ده‌بينى كه‌وا هه‌مووى ته‌ڕ بووه ئه‌نجا
سێ گوێل ئاوى ده‌كرد به‌سه‌ر سه‌ريدا ، ئه‌نجا ئاوى ده‌كرد به‌سه‌ر هه‌موو له‌شيدا
، ئه‌نجا هه‌ردوو پێ يى ده‌شۆرد . كه‌واته ده‌ستنوێژى پێش خۆشۆردن سوننه‌ته و خۆشويستراوه ، جا هه‌ركه‌سێك
ده‌ستنوێژ بگرێت ئه‌وا پێكاوێتى ، وه هه‌ركه‌سێكيش ده‌ستنوێژ نه‌گرێت ئه‌وا هيچ تاوانى
له‌سه‌ر نييه ، چونكه هه‌ندێك جار پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) وازيهێناوه
له ده‌ستنوێژى پێش خۆشۆردن : عَنْ مُحَمَّدٍ الْبَاقِر قَالَ : قَالَ
لِى جَابِرٌ : ((أَتَانِى ابْنُ عَمِّكَ ـ يُعَرِّضُ بِالْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ ابْنِ
الْحَنَفِيَّةِ ـ قَالَ : كَيْفَ الْغُسْلُ مِنَ الْجَنَابَةِ ؟ فَقُلْتُ : كَانَ النَّبِيُّ
( صلی الله علیه وسلم ) يَأْخُذُ ثَلاَثَةَ أَكُفٍّ وَيُفِيضُهَا عَلَى رَأْسِهِ
، ثُمَّ يُفِيضُ عَلَى سَائِرِ جَسَدِهِ)) متفق عليه : خ (1 / 368 / 256) ، م (1 /
259 / 329) . واته : له (مُحَمَّد الْبَاقِر)ه‌وه فه‌رموويه‌تى : (جَابِر) پێى فه‌رمووم
: ئامۆزاكه‌ت هات بۆ لام ـ مه‌به‌ستى (الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ ابْنِ الْحَنَفِيَّةِ)
بوو ـ و فه‌رمووى : خۆشۆردنى له‌شگرانى چۆنه ؟ منيش وتم : پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله
علیه وسلم ) سێ مشت ئاوى ده‌برد و ده‌يانيكرد به‌سه‌ر سه‌ريدا ، ئه‌نجا ئاوى ده‌كرد
به‌سه‌ر هه‌موو له‌شيدا . وه هه‌ركه‌سێك خۆيى شۆرد ئه‌وا ده‌توانێت
له پاش ئه‌و خۆشۆردنه‌ى هه‌رچه‌نێك ويستى لـێى هه‌بێت نوێژ بكات ده‌ستنوێژى گرتبێت
له پێشيه‌وه يان نه‌يگرتبێت يه‌كسانه ،
وه پێويست نييه له‌سه‌رى له پاش ئه‌و خۆشۆردنه‌ى ده‌ستنوێژ بگرێت : عَنْ عَائِشَةَ (ڕەزای خوای لێبێت)قَالَتْ
: ((كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) لاَ يَتَوَضَّأُ بَعْدَ الْغُسْلِ
مِنَ الْجَنَابَةِ)) رواه أصحاب السنن ، واللفظ لابن ماجه . واته : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له پاش خۆشۆردنى له‌شگرانى
ده‌ستنوێژى نه‌ده‌گرت . وَلَفْظُ أَبِى دَاوُدَ : ((كَانَ رَسُولُ
اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) يَغْتَسِلُ وَيُصَلِّى الرَّكْعَتَيْنِ وَصَلاَةَ
الْغَدَاةِ ، وَلاَ أُرَاهُ يُحْدِثُ وُضُوءَاً بَعْدَ الْغُسْلِ)) صحيح : [ص . جه
470] ، جه (1/191/579) ، د (1/425/247) ، ن (1/137) ، ت (1/72/107). واته : پێغه‌مبه‌رى
خوا ( صلی الله علیه وسلم ) خۆى ده‌شۆرد و دوو ڕكعات نوێژى سوننه‌تى پێش فه‌رزى به‌يانى
ده‌كرد و نوێژى به‌يانيشى ده‌كرد ، وه گومان نابه‌م له پاش خۆشۆردنه‌كه‌ى سه‌رله‌نوێ
دووباره ده‌ستنوێژى گرتبێته‌وه . سوودێك : پێويست نييه له‌سه‌ر ئافره‌ت
په‌لكى قژى هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه بۆ خۆشۆردنى له‌شگرانى ، به‌ڵام ئه‌مه پێويسته له‌سه‌رى
بۆ خۆشۆردن له حه‌يز (سوڕى مانگانه) : عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ (ڕەزای خوای لێبێت)قَالَتْ
: قُلْتُ : يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّى امْرَأَةٌ أَشُدُّ ضَفْرَ رَأْسِى فَأَنْقُضُهُ
لِغُسْلِ الْجَنَابَةِ ؟ قَالَ : ((لاَ إِنَّمَا يَكْفِيكِ أَنْ تَحْثِى عَلَى رَأْسِكِ
ثَلاَثَ حَثَيَاتٍ ثُمَّ تُفِيضِينَ عَلَيْكِ الْمَاءَ فَتَطْهُرِينَ)) صحيح : [الإرواء
136] ، م (1/ 259/330) ، د (1/426/ 248) ، ن (1/131) ت (1/71 /105) ، جه (1 / 198
/ 603) . واته : (أُمُّ سَلَمَة)ى خێزانى پێغه‌مبه‌ر
( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموويه‌تى : وتم ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا من ئافره‌تێكم په‌لكى
سه‌رم تووند ده‌به‌ستم ئايا هه‌ڵيوه‌شێنمه‌وه بۆ خۆشۆردنى له‌شگرانى ؟ فه‌رمووى : نه‌خێر
ته‌نها ئه‌وه‌نده‌ت به‌سه كه سێ گويل ئاو بكه‌يت به‌سه‌ر سه‌رتدا ئه‌نجا ئاو ده‌كه‌يت
به‌سه‌ر هه‌موو له‌شتدا و به‌وه پاك ده‌بيته‌وه . وَعَنْ عَائِشَةَ (ڕەزای خوای لێبێت):
((أَنَّ أَسْمَاءَ سَأَلَتِ النَّبِيَّ ( صلی الله علیه وسلم ) عَنْ غُسْلِ الْمَحِيضِ
؟ فَقَالَ : تَأْخُذُ إِحْدَاكُنَّ مَاءَهَا وَسِدْرَتَهَا فَتَطَهَّرُ فَتُحْسِنُ
الطُّهُورَ ، ثُمَّ تَصُبُّ عَلَى رَأْسِهَا فَتَدْلُكُهُ دَلْكَاً شَدِيدَاً حَتَّى
تَبْلُغَ شُئُونَ رَأْسِهَا ، ثُمَّ تَصُبُّ عَلَيْهَا الْمَاءَ ، ثُمَّ تَأْخُذُ فِرْصَةً
مُمَسَّكَةً فَتَطَهَّرُ بِهَا . فَقَالَتْ أَسْمَاءُ : وَكَيْفَ تَطَهَّرُ
بِهَا ؟ فَقَالَ : سُبْحَانَ اللَّهِ تَطَهَّرِينَ بِهَا . فَقَالَتْ عَائِشَةُ ـ كَأَنَّهَا تُخْفِى
ذَلِكَ ـ : تَتَبَّعِينَ أَثَرَ الدَّمِ . وَسَأَلَتْهُ عَنْ غُسْلِ الْجَنَابَةِ
؟ فَقَالَ : تَأْخُذُ مَاءً فَتَطَهَّرُ فَتُحْسِنُ الطُّهُورَ - أَوْ تُبْلِغُ الطُّهُورَ
- ثُمَّ تَصُبُّ عَلَى رَأْسِهَا فَتَدْلُكُهُ حَتَّى تَبْلُغَ شُئُونَ رَأْسِهَا ثُمَّ
تُفِيضُ عَلَيْهَا الْمَاءَ)) صحيح : [مختصر م 172] ، م (1 / 261 / 332) . واته : (أَسْمَاء) پرسيارى كرد له پێغه‌مبه‌ر
( صلی الله علیه وسلم ) سه‌باره‌ت به خۆشۆردن له حه‌يز (بێ نوێژى) ؟ پێغه‌مبه‌ريش
( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : يه‌كێك له ئێوه ئاو و سيدره‌كه‌ى((( سيدر :
بريتييه له دارى نه‌بك يان كنار يان گۆێژ كه‌وا گڵاكه‌ى بۆنێكى خۆشى هه‌يه و وشك
ده‌كرێته‌وه و به‌كارده‌هێنرێت بۆ پاك و خاوێن كردنه‌وه ، جا به مه‌به‌ستى سوود
بينين له بۆنه‌كه‌ى تێكه‌ڵ به‌و ئاوه ده‌كرێت كه‌وا بۆ خۆشۆردنى پاك بوونه‌وه له
حه‌يز (سوڕى مانگانه) به كار ده‌هێنرێت . ))) ده‌بات خۆى پاك ده‌كاته‌وه و باش خۆى خاوێن ده‌كاته‌وه ، ئه‌نجا
ئاو ده‌كات به‌سه‌ر سه‌ريدا و به تووندى ده‌ستى تێده‌خات تاوه‌كو ئاو ده‌گاته بنى
سه‌رى ، ئه‌نجا ئاو ده‌كات به‌سه‌ر هه‌موو له‌شيدا ، پاشان پارچه‌يه‌ك لۆكه كه ميسكى
پێوه‌كرابێ ده‌هێنێ بۆ ئه‌وه‌ى خۆيى پێ پاك بكاته‌وه . (أَسْمَاء) ووتى : چۆن خۆى پێ پاك بكاته‌وه؟ پێغه‌مبه‌ريش ( صلی الله
علیه وسلم ) له شه‌رمدا فه‌رمووى : ((پاكى و بێ گه‌ردى بۆ خوا خۆتى پێ پاك و خاوێن
بكه‌ره‌وه)) . عائيشه ـ وه‌ك چۆن بڵێى ئه‌وه‌ى ژێر به
ژێر پێى ووت ـ فه‌رمووى : پارچه لۆكه‌كه ده‌هێنيت به‌سه‌ر شوێنه‌وارى خوێنه‌كه‌دا
(((قَالَ النَّوَوِيُّ : (الْمُرَاد بِهِ عِنْد الْعُلَمَاءِ الْفَرْج) [فتح البارى
: (1 / 539)] . واته : مه‌به‌ست به‌مه لاى زانايان بريتييه له دامێنى ئافره‌ت .
(وه‌رگێڕ)))) وه پرسيارى لـێى كرد سه‌باره‌ت خۆشۆردنى
له‌شگرانى ؟ پێغه‌مبه‌ريش ( صلی الله علیه وسلم )
فه‌رمووى : يه‌كێك له ئێوه ئاو ده‌بات و خۆى پاك ده‌كاته‌وه و باش خۆى خاوێن ده‌كاته‌وه
، ئه‌نجا ئاو ده‌كات به‌سه‌ر سه‌ريدا و ده‌ستى تێده‌خات تاوه‌كو ئاو ده‌گاته بنى سه‌رى
، ئه‌نجا ئاو ده‌كات به‌سه‌ر هه‌موو له‌شيدا . ئه‌م فه‌رمووده‌يه ڕوون و ڕاشكاوه له
جياوازى كردن له نێوان خۆشۆردنى ئافره‌ت له حه‌يز (سوڕى مانگانه) و خۆشۆردنى له
له‌شگرانى ، چونكه جه‌ختى كردووه‌ته‌وه له‌سه‌ر ئه‌و ئافره‌ته‌ى كه له حه‌يزدا
بووه كه‌وا ڕۆبچێت و زياتر ده‌ستى بخاته نێو قژى سه‌رى و هه‌روه‌ها له خۆ خاوێن
كردنه‌وه‌يشيدا به ئه‌ندازه‌يه‌ك كه ئه‌وه‌نده جه‌ختى نـــه‌كردووه‌ته‌وه له‌سه‌رى
بۆ خۆشۆردنه‌كه‌ى له له‌شگرانى ، هه‌روه‌كو چۆن فه‌رمووده‌كه‌ى (أُمُّ سَلَمَة) به‌ڵگه‌يه
له‌سه‌ر پێويست نه‌بوونى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى په‌لكى قژى بۆ خۆشۆردنه‌كه‌ى له له‌شگرانى
. وه بنه‌وا (ئةصل) ئه‌وه‌يه كه : په‌لكى
قژى هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه به مه‌به‌ستى دڵنيابوون له گه‌يشتنى ئاو به‌وه‌ى كه له ژێريدايه
، به‌ڵام چاوپۆشى كراوه له ئه‌مه له خۆشۆردنى له‌شگرانيدا چونكه چه‌ندباره ده‌بێته‌وه
و ناڕه‌حه‌تيه‌كى زۆرى تێدا به‌ديدێت له هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌يدا به پێچه‌وانه‌وه‌ى
خۆشۆردنى حــه‌يــز كه له مانگێكدا ته‌نها يه‌ك جاره . سوودێك : دروسته بۆ ژن و مێرد هه‌ردووكيان
پێكه‌وه له يه‌ك شوێندا خۆيان بشۆن و هه‌ر يه‌كێكيان سه‌يرى عه‌وره‌تى ئه‌وى تريان
بكات ، له‌به‌ر فه‌رمايشتى (عَائِشَة (ڕەزای خوای لێبێت)) : ((كُنْتُ أَغْتَسِلُ أَنَا
وَرَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) مِنْ إِنَاءٍ وَاحِدٍ وَنَحْنُ جُنُبَانِ))
متفق عليه : م (1 / 256 / 321) ، خ (1 / 374 / 263) ، ن (1 / 129) . واته : من و پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ردووكمان پێكه‌وه
له يه‌ك ته‌شتدا خۆمان ده‌شۆرد له كاتێكدا كه له‌شگران بووين . [مه‌به‌ستى ئه‌وه‌يه
: هه‌ردووكيان له يه‌ك مه‌نجه‌ڵا ئاويان ده‌برد] . * خۆشۆردنه سوننه‌ته‌كان : 1 ـ خۆشۆردن له كاتى هه‌موو جووتبوونێكدا
: له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى (أَبُو رَافِع (ڕەزای خوای لێبێت)) : ((أَنَّ النَّبِيَّ
( صلی الله علیه وسلم ) طَافَ ذَاتَ يَوْمٍ عَلَى نِسَائِهِ يَغْتَسِلُ عِنْدَ هَذِهِ
وَعِنْدَ هَذِهِ ، قَالَ : فَقُلْتُ لَهُ : يَا رَسُولَ اللَّهِ أَلاَ تَجْعَلُهُ غُسْلاً
وَاحِدَاً ؟ قَالَ : هَذَا أَزْكَى وَأَطْيَبُ وَأَطْهَرُ)) حسن : [ص . جه 480] ، د
(1 / 370 / 216) ، جه (1 / 194 / 590) .واته : پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم
) ڕۆژێكيان به‌سه‌ر هه‌موو خێزانه‌كانيدا سوڕايه‌وه و لاى ئه‌مه‌يان خۆيى ده‌شۆرد
و لاى ئه‌مه‌شيان خۆيى ده‌شۆرد ، منيش (أَبُو رَافِع) پێيم وت : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا
بۆ هه‌مووى ناكه‌يت به يه‌ك خۆشۆردن ؟ فه‌رمووى : ئه‌مه چاكتر و پاكتر و خاوێنتره
. 2 ـ خۆشۆردنى ئافره‌تى (خوێندار / مُسْتَحَاضَة)(((
(ئافره‌تى خوێندار / الْمَرْأَةُ الـمُسْتَحَاضَة) : ئه‌و ئافره‌ته‌يه كه به شێوازى
نائاسايى خوێن له دامێنى دێته ده‌ره‌وه جگه له كاتى حه‌يز و زه‌يسانيدا به هۆى
پژانى خوێنى ده‌مارى مناڵدانه‌وه يان به هۆى دانانى له‌وله‌به‌وه (به‌ستنى مناڵدان)
. (وه‌رگێڕ)))) بۆ هه‌موو نوێژێك ، يان يه‌ك خۆشۆردن بۆ
هه‌ردوو نوێژى نيوه‌ڕۆ و عه‌سر پێكه‌وه ، وه يه‌ك خۆشۆردنيش بۆ هه‌ردوو نوێژى مه‌غريب
و عيشا پێكه‌وه : له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى (عَائِشَةَ (ڕەزای خوای لێبێت)) : ((أَنَّ
أُمَّ حَبِيبَةَ بِنْتَ جَحْشٍ اسْتُحِيضَتْ فِى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ( صلی الله
علیه وسلم ) ، فَأَمَرَهَا بِالْغُسْلِ لِكُلِّ صَلاَةٍ ...)) الـحديث . صحيح : [ص . د : 269] ، د (1 / 483 / 289) . واته : (أُمَّ حَبِيبَه)ى كچى
(جَحْش) له سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌رى خوادا ( صلی الله علیه وسلم ) كه‌وته حاڵه‌تى
(خوێندارى / اسْتِحَاضَة )ه‌وه ، پێغه‌مبه‌ريش ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمانى
پێ كرد به خۆشۆردن بۆ هه‌موو نوێژێك . وَفِى رِوَايَةٍ عَنْهَا : ((اسْتُحِيضَتِ
امْرَأَةٌ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) فَأُمِرَتْ أَنْ
تُعَجِّلَ الْعَصْرَ وَتُؤَخِّرَ الظُّهْرَ وَتَغْتَسِلَ لَهُمَا غُسْلاً [وَاحِدَاً]
، وَأَنْ تُؤَخِّرَ الْمَغْرِبَ وَتُعَجِّلَ الْعِشَاءَ وَتَغْتَسِلَ لَهُمَا غُسْلاً
[وَاحِدَاً] ، وَتَغْتَسِلَ لِصَلاَةِ الصُّبْحِ غُسْلاً)) صحيح : [ص . د : 273] ،
د (1 / 487 / 291) ، ن (1 / 184) . واته : ئافره‌تێك له سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌رى خوادا ( صلی الله علیه
وسلم ) كه‌وته حاڵه‌تى (خوێندارى / اسْتِحَاضَة)ه‌وه و فه‌رمانى پێكرا به‌وه‌ى كه
نوێژى عه‌سر پێش بخات و نوێژى نيوه‌ڕيش دوا بخات (((مه‌به‌ست له‌مه ئه‌وه‌يه : كه‌وا
نوێژى نيوه‌ڕۆ دوا بخات بۆ كۆتايى كاتى نوێژى نيوه‌ڕۆ كه نزيك بووه‌ته‌وه له هاتنى
كاتى نوێژى عه‌سر ئه‌نجا نوێژى عه‌سريش پێش بخات به‌وه‌ى كه له‌گه‌ڵ هاتنى كاته‌كه‌يدا
يه‌كسه‌ر بێدواخستن نوێژى عه‌سر بكات ، هه‌روه‌ها نوێژى مه‌غريبيش دوا بخات بۆ كۆتايى
كاتى نوێژى مه‌غريب [پێش نه‌مانى سورايى شه‌فه‌ق] كه نزيك بووه‌ته‌وه له هاتنى كاتى
نوێژى عيشا ئه‌نجا نوێژى عيشايش پێش بخات به‌وه‌ى كه له‌گه‌ڵ هاتنى كاته‌كه‌يدا يه‌كسه‌ر
بێ دواخستن نوێژى عيشا بكات . ئه‌مه‌ش بۆ ئاسانكاريه له‌سه‌ر ئافره‌تى
خوێندار كه‌وا له جياتى ئه‌وه‌ى كه پێنج جار خۆى بشۆرێت ته‌نها يه‌ك جار خۆى ده‌شۆرێت
بۆ هه‌ردوو نوێژى نيوه‌ڕۆ و عه‌سر و يه‌ك جاريش بۆ هه‌ردوو نوێژى مه‌غريب و عيشا ،
وه يه‌ك جاريش بۆ نوێژى به‌يانى . (وه‌رگێڕ) ))) و يه‌ك جار خۆى بشوات بۆ هه‌ردووكيان پێكه‌وه ، هه‌روه‌ها مه‌غريب
دوا بخات و عيشايش پێش بخات و يه‌ك جار خۆى بشوات بۆ هه‌ردووكيان پێكه‌وه ، وه يه‌ك
جاريش خۆى بشوات بۆ نوێژى به‌يانى . 3 ـ خۆشۆردن له پاش بورانه‌وه و له‌هۆشچوون
: له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى (عَائِشَه‌َ (ڕەزای خوای لێبێت)) : ((ثَقُلَ النَّبِيُّ
( صلی الله علیه وسلم ) فَقَالَ : أَصَلَّى النَّاسُ ؟ قُلْنَا : لاَ وَهُمْ يَنْتَظِرُونَكَ
يَا رَسُولَ اللَّهِ ، قَالَ : ضَعُوا لِى مَاءً فِى الْمِخْضَبِ ، فَفَعَلْنَا فَاغْتَسَلَ
ثُمَّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ(192) فَأُغْمِىَ عَلَيْهِ ، ثُمَّ أَفَاقَ ، فَقَالَ : أَصَلَّى
النَّاسُ ؟ قُلْنَا : لاَ وَهُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ، قَالَ : ضَعُوا
لِى مَاءً فِى الْمِخْضَبِ ، فَفَعَلْنَا فَاغْتَسَلَ ثُمَّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ فَأُغْمِىَ
عَلَيْهِ ، ثُمَّ أَفَاقَ ، فَقَالَ : أَصَلَّى النَّاسُ ؟ قُلْنَا : لاَ وَهُمْ يَنْتَظِرُونَكَ
يَا رَسُولَ اللَّهِ ، قَالَ : ضَعُوا لِى مَاءً فِى الْمِخْضَبِ ، فَفَعَلْنَا فَاغْتَسَلَ
ثُمَّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ فَأُغْمِىَ عَلَيْهِ ، ثُمَّ أَفَاقَ ، فَقَالَ : أَصَلَّى
النَّاسُ ؟ قُلْنَا : لاَ وَهُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ، ...)) فَذَكَرَتْ
إِرْسَالَهُ إِلِى أَبِى بَكْرٍ وَتَمَامَ الْحَدِيث . متفق عليه : م (1 / 311 /
418) ، خ (1 / 172 / 687) . واته : كاتێك كه پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله
علیه وسلم ) له‌شى قورس و ناڕه‌حه‌ت بوو به هۆى سه‌ختى نه‌خۆشيه‌كه‌يه‌وه فه‌رمووى
: ئايا خه‌ڵكى نوێژيان كردووه ؟ وتمان : نا چاوه‌ڕێت ئه‌كه‌ن ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا
، فه‌رمووى : له ته‌شته‌كه‌دا ئاوم بۆ دابنێن ، ئێمه‌يش وامان كرد ، ئه‌نجا خۆى شۆرد
و پاشان هه‌ستا بۆ ئه‌وه‌ى بڕوات كه چى بورايه‌وه ، ئه‌نجا به هۆشهاته‌وه و فه‌رمووى
: ئايا خه‌ڵكى نوێژيان كردووه ؟ وتمان : نا چاوه‌ڕێت ئه‌كه‌ن ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا
، فه‌رمووى : له ته‌شته‌كه‌دا ئاوم بۆ دابنێن ، ئێمه‌يش وامان كرد ، ئه‌نجا خۆى شۆرد
و پاشان هه‌ستا بۆ ئه‌وه‌ى بڕوات كه چى بورايه‌وه ، ئه‌نجا به هۆشهاته‌وه و فه‌رمووى
: ئايا خه‌ڵكى نوێژيان كردووه ؟ وتمان : نا
چاوه‌ڕێت ئه‌كه‌ن ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ... ئه‌نجا (عَائِشَه‌َ) باسى ناردنى (أَبُو
بَكْر) ده‌كات و ته‌واوى فه‌رمووده‌كه . 4 ـ خۆشۆردن له دواى ناشتنى موشريك : له‌به‌ر
فه‌رمووده‌كه‌ى (عَلِى بْن أَبِى طَالِب (ڕەزای خوای لێبێت)) : ((أَنَّهُ أَتَى النَّبِيَّ
( صلی الله علیه وسلم ) فَقَالَ : إِنَّ أَبَا طَالِبٍ مَاتَ ، فَقَالَ : اذْهَبْ
فَوَارِهِ ، [قَالَ : إِنَّهُ مَاتَ مُشْرِكَاً ، قَالَ : اذْهَبْ فَوَارِهِ] ، فَلَمَّا
وَارَيْتُهُ رَجَعْتُ إِلَيْهِ فَقَالَ لِى : اغْتَسِلْ)) صحيح الإسناد : [الـجنائز
ص 134] ، ن (1 / 110) ، د (9 / 32 / 3198) . واته : عه‌لى كوڕى ئه‌بو طالب هات بۆ لاى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله
علیه وسلم ) و وتى : ئه‌بو طالب مردووه ، پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى
: بڕۆ بيشاره‌وه ، [وتى : ئه‌و به موشريكى مردووه ، فه‌رمووى : بڕۆ بيشاره‌وه]
، جا كه شاردمه‌وه گه‌ڕامه‌وه بۆ لاى و پێى فه‌رمووم : خۆت بشۆره . 5 ـ خۆشۆردن بۆ هه‌ردوو جه‌ژن و ڕۆژى عه‌ره‌فه
: له‌به‌ر ئه‌وه‌ى كه (الْبَيْهَقِي) ده‌يگێڕته‌وه له ڕێگه‌ى (الشَّافِعِي)ةوة
: عَنْ زَاذَانَ قَالَ : ((سَأَلَ رَجُلٌ عَلِيَّاً ((ڕەزای خوای لێبێت)) عَنِ الْغُسْلِ
؟ قَالَ : اغْتَسِلْ كُلَّ يَوْمٍ إِنْ شِئْتَ ، فَقَالَ : لاَ الْغُسْلُ الَّذِى هُوَ
الْغُسْلُ ؟ قَالَ : يَوْمَ الْجُمُعَةِ ، وَيَوْمَ عَرَفَةَ ، وَيَوْمَ النَّحْرِ
، وَيَوْمَ الْفِطْرِ)) السنن الكبرى للبيهقى رقم : (6343) . واته : پياوێك پرسيارى كرد له (عه‌لى (ڕەزای خوای لێبێت)) سه‌باره‌ت
به خۆشۆردن ؟ فه‌رمووى : هه‌موو ڕۆژێك خۆت بشۆ ئه‌گه‌ر ويستت لـێ بوو ، وتى : نا ئه‌و
خۆشوشتنه‌ى كه خۆشۆردنه (واته : غوسل كردن) ؟ فه‌رمووى : ڕۆژى جومعه و ڕۆژى عه‌ره‌فه
و ڕۆژى جه‌ژنى قوربان و ڕۆژى جه‌ژنى ڕه‌مه‌زان . 6 ـ خۆشۆردن له دواى شۆردنى مردوو : له‌به‌ر
فه‌رمايشتى پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) : ((مَنْ غَسَّلَ مَيِّتَاً فَلْيَغْتَسِلْ))(((
صحيح : [ص . جه 1195] ، جه (1/ 470 / 1463) . [وظاهر الأمر يفيد الوجوب ، وإنَّما لـم
نقُلْ بهِ لـحديث ابن عباس ((ڕەزای خوای لێبێت)) أَنَّ النَّبِيَّ ( صلی الله علیه
وسلم ) قَالَ : ((لَيْسَ عَلَيْكُمْ فِى غُسْلِ مَيِّتِكُمْ غُسْلٌ إذَا غَسَّلْتُمُوهُ
، فَإِنَّ مَيِّتَكُمْ لَيْسَ بِنَجَسٍ ، فَحَسْبُكُمْ أَنْ تَغْسِلُوا أَيْدِيَكُمْ))
رواه : ك (1 / 386) ، هق (3 / 398) . ا . هـ بتصرفٍ من أحكام الـجنائز للألبانـى ص
: (53)] . واته : ڕواڵه‌تى ئه‌و فه‌رمانه ئه‌وه
ده‌گه‌يه‌نێت كه‌وا (خۆشۆردن له دواى شۆردنى مردوو) واجبه ، به‌ڵام ئێمه وامان نه‌وت
له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى (ابن عباس (ڕەزای خوای لێبێت)) كه‌وا پێغه‌مبه‌ر( صلی الله
علیه وسلم )فه‌رموويه‌تى : "خۆشۆردنتان له‌سه‌ر نييه به هۆى شۆردنى مردووتانه‌وه
ئه‌گه‌ر شۆردتان ، چونكه مردووى موسڵمان پيس نييه ، ئه‌وه‌نده‌تان به‌سه كه هه‌ردوو
ده‌ستان بشۆن" .))) واته : هه‌ركه‌سێك مردوويه‌كى شۆرد ئه‌وا با خۆيبشۆرێت
. 7 ـ خۆشۆردن بۆ ئيحرام كردن به عومره
يان حه‌ج : له‌به‌ر فه‌رمووده‌كه‌ى (زَيْد بْن ثَابِت (ڕەزای خوای لێبێت)) : ((أَنَّهُ
رَأَى النَّبِيَّ ( صلی الله علیه وسلم )تَجَرَّدَ لإِهْلاَلِهِ وَاغْتَسَلَ)) حسن
: [الإرواء : 149] ، ت (2 / 163 / 831) . واته : (زَيْد)ى كوڕى (ثابِت (ڕەزای خوای لێبێت)) پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله
علیه وسلم )ى بينيوه جله‌كانى به‌رى داكه‌ندووه بۆ ئيحرام كردن و خۆيى شۆردووه
. 8 ـ خۆشۆردن بۆ ڕۆيشتنه نێو مه‌ككه :
عَنْ ابْنِ عُمَرَ : ((أَنَّهُ كَانَ لاَ يَقْدَمُ مَكَّةَ إِلاَّ بَاتَ بِذِى طُوَى
حَتَّى يُصْبِحَ وَيَغْتَسِلَ ، ثُمَّ يَدْخُلُ مَكَّةَ نَهَارَاً ، وَيَذْكُرُ عَنِ
النَّبِيِّ ( صلی الله علیه وسلم ) أَنَّهُ فَعَلَهُ)) متفق عليه : [م (2 / 227
/ 1259)] وهذا لفظه ، خ (3 / 435 / 1573) ، د (5 / 318 / 1848) ، ت (2 / 172 /
854) . واته : له (عبدالله ى كوڕى عومه‌ر)ه‌وه
: ئه‌و هه‌ركاتێك ڕۆيشتبێت بۆ مه‌ككه ئيللا شه‌و له (ذِي طُؤي) ماوه‌ته‌وه تاوه‌كو
ڕۆژى لـێده‌بوويه‌وه و خۆيى ده‌شۆرد ئه‌نجا به ڕۆژ ده‌ڕۆيشته نێو مه‌ككه‌وه ، وه
له پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم )ى ده‌گێڕايه‌وه كه ئه‌و وايكردووه . پاك و خاوێني له كتێبى : (كورته‌يه‌ك له فيقهى سوننه‌ت و قورئانى
ئازيز) وه‌رگێڕاني محمد عبدالرحمن لطيف كەلاری |
