|
فەرموودەعه‌قیده - بیروباوەڕی ڕاستڕوونکردنەوەی شەرعیبەهەشت و دۆزەخبیدعە و داهێنراوەکانبابەتی گشتی + وته‌ی زانایان و دانایان پەروەردە و خێزانبابەتی عەرەبیتاوان و حەرامکراوەکاننزا و پاڕانەوەژیاننامه و ڕووداو و بەسەرهاتەکانمانگی ره‌مه‌زانگۆشەی فه‌توا
|
حه‌ڕاميه‌تى به‌كافر دانانى مـوسـوڵـمانـان به‌ڵگه‌كانى قورئان و سوننه‌ت له‌سه‌ر حه‌ڕاميه‌تى به‌كافر دانانى موسوڵمانان حه‌ڕاميه‌تى به‌كافر دانانى مـوسـوڵـمانـان به‌ڵگه‌كانى قورئان و سوننه‌ت له‌سه‌ر حه‌ڕاميه‌تى
به‌كافر دانانى موسوڵمانان به‌ڵگه‌ى يه‌كه‌م ( يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا ضَرَبۡتُمۡ
فِى سَبِيلِ ٱللَّهِ فَتَبَيَّنُواْ وَلَا تَقُولُواْ لِمَنۡ أَلۡقَيٰٓ إِلَيۡكُمُ
ٱلسَّلَٰمَ لَسۡتَ مُؤۡمِنٗا تَبۡتَغُونَ عَرَضَ ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا فَعِندَ ٱللَّهِ
مَغَانِمُ كَثِيرَةٞ كَذَٰلِكَ كُنتُم مِّن
قَبۡلُ فَمَنَّ ٱللَّهُ عَلَيۡكُمۡ فَتَبَيَّنُوٓاْ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِيرٗا)
النساء: ٩٤. واته: ئه‌ى ئه‌وكه‌سانه‌ى باوه‌ڕتان
هێناوه ! كاتێ له‌به‌ر رێى خوا ده‌چنه جيهاد ، يان هه‌ركارێكى تر ده‌كه‌ن به‌باشى
بكۆڵنه‌وه له‌و خه‌ڵكه‌ى پێيان ده‌گه‌ن و له‌خۆتانه‌وه به كافريان دامه‌نێن و مه‌يانكوژن
، وه ئه‌وكه‌سه‌ى داواى ئاشتيى ده‌كاو ده‌يه‌وێ فه‌رمانبه‌ردار بێ ، ئێوه پێى مه‌ڵێن
: ئيماندار نيت ، ده‌تانه‌وێ به‌وه سامان و داراييه‌كى ژيانى دونيا به‌ده‌ست بخه‌ن
. به‌ڵگه‌ى دووه‌م عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ ، رَضِىَ
اللَّهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) قَالَ :( أَيُّمَا
رَجُلٍ قَالَ لأَخِيهِ يَا كَافِرُ فَقَدْ بَاءَ بِهَا أَحَدُهُمَا ) .صحيح البخارى :
6104 . واته: له عبدالله ى كوڕى عومه‌ره‌وه
(ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌يان لێبێت) فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم
) فه‌رمووى: هه‌ر پياوێك به براكه‌ى بڵێت (كافر) به ته‌ئكيد يه‌كێكيان به‌م كافر
بوونه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و كافر ده‌بێت . به‌ڵگه‌ى سێيه‌م عَنْ ثَابِتِ بْنِ الضَّحَّاكِ ، عَنِ النَّبِيِّ
( صلی الله علیه وسلم ) قَالَ :( مَنْ رَمَى مُؤْمِنًا بِكُفْرٍ فَهْوَ كَقَتْلِهِ ).
صحيح البخارى : 6105 . واته: له ثابتى كوڕى (ضَحَّاكَه) وه
، ووتى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : هه‌ركه‌سێك باوه‌ڕدارێك
به كوفر تۆمه‌تبار بكات وه‌كو كوشتنى وايه ، (واته هه‌ر كه‌سێك به باوه‌ڕدارێك
بڵێت (كافر) وه‌كو ئه‌وه وايه بيكوشتبێت) . به‌ڵگه‌ى چواره‌م عَنْ أَبِى سَعِيدٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ
اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ): (مَا أَكْفَرَ رجُلٌ رَجُلًا قَطُّ؛ إِلا بَاءَ
أَحَدُهُمَا بِهَا إِنْ كَانَ كافراً وإلا كَفَرَ بتكفيره) . ((الصحيحة)) (2891) . واته : له باوكى سه‌عيده‌وه ووتى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه
وسلم ) فه‌رمووى : هيچ پياوێك پياوێك كافر ناكات ، ئيلا يه‌كێكيان به‌م كافر كردنه
ده‌گه‌ڕێته‌وه ، ئه‌گه‌ر كه‌سه كافر كراوه‌كه به‌ڕاست كافر بێت ئه‌وه كافره ،
ئه‌گه‌ر نا كه‌سه به‌كافر دانه‌ره‌كه به‌خۆى كافر ده‌بێت . به‌ڵگه‌ى پێنجه‌م عن أبى هُرَيْرَةَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) يَقُولُ: " كَانَ
رَجُلَانِ فِى بَنِى إِسْرَائِيلَ مُتَوَاخِيَيْنِ، فَكَانَ أَحَدُهُمَا يُذْنِبُ،
وَالْآخَرُ مُجْتَهِدٌ فِى الْعِبَادَةِ، فَكَانَ لَا يَزَالُ الْمُجْتَهِدُ يَرَى
الْآخَرَ عَلَى الذَّنْبِ فَيَقُولُ: أَقْصِرْ، فَوَجَدَهُ يَوْمًا عَلَى ذَنْبٍ فَقَالَ
لَهُ: أَقْصِرْ، فَقَالَ: خَلِّنِى وَرَبِّى أَبُعِثْتَ عَلَيَّ رَقِيبًا؟ فَقَالَ:
وَاللَّهِ لَا يَغْفِرُ اللَّهُ لَكَ، أَوْ لَا يُدْخِلُكَ اللَّهُ الْجَنَّةَ، فَقَبَضَ
أَرْوَاحَهُمَا، فَاجْتَمَعَا عِنْدَ رَبِّ الْعَالَمِينَ فَقَالَ لِهَذَا الْمُجْتَهِدِ:
أَكُنْتَ بِى عَالِمًا، أَوْ كُنْتَ عَلَى مَا فِى يَدِى قَادِرًا؟ وَقَالَ لِلْمُذْنِبِ:
اذْهَبْ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِي، وَقَالَ لِلْآخَرِ: اذْهَبُوا بِهِ إِلَى
النَّارِ " قَالَ أَبُو هُرَيْرَةَ: وَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ لَتَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ
أَوْبَقَتْ دُنْيَاهُ وَآخِرَتَهُ. صحيح ، المشكاة (2347 / التحقيق الثاني) ، صحيح
وضعيف سنن أبى داود: 4901 . واته: له باوكى هوڕه‌يڕه‌وه (ڕه‌زاى
خواى گه‌وره‌ى لێبێت): ووتى : گوێبيستى پێغه‌مبه‌رى خوا بووم ( صلی الله علیه وسلم
) ده‌يفه‌رموو : دوو پياو هه‌بوون له به‌نى ئيسرائيليه‌كانى پێش ئيسلام ، ئه‌م دوو
پياوه هاوڕێى يه‌كتر بوون ، يه‌كێكيان تاوان و سه‌رپێچى خواى ده‌كرد ، وه ئه‌وى تريان
زۆر عيباده‌تى خواى ده‌كرد ، ئه‌وه‌ى زۆر عيباده‌تى ده‌كرد به‌رده‌وام هاوڕێكه‌ى له‌سه‌ر
خراپه و تاوان ده‌بينى و پێى ده‌ووت به‌سه واز بێنه له تاوان ، ڕۆژێكيان له‌سه‌ر
تاوانێكى بينى پێى ووت به‌سه واز بێنه ، تاوان باره‌كه پێى ووت : وازم لێ بێنه
ئه‌مه له نێوان خۆم و په‌روه‌ردگارمه ، ئايه تۆ به چاودێر به‌سه‌رم دا نێردراوى
، پياوه عيباده‌ت كاره‌كه پێى ووت : سوێند به خوا ، خواى گه‌وره له تۆ خۆش نابێت
يان ناتباته به‌هه‌شته‌وه ، خواى گه‌وره هه‌ردوكيانى مراندن و له لاى خواى په‌روه‌ردگار
ئاماده بوون ، خواى گه‌وره به كه‌سه عابيده‌كه‌ى فه‌رموو : ئايا تۆ زانستت به
من هه‌يه كه لێى خۆش نابم يان توانات به‌سه‌ر ئه‌م شتانه هه‌يه كه له ژێر ده‌ستى
مندايه (تۆ چوزانى خواى گه‌وره له‌م كه‌سه خۆش نابێ و نايباته به‌هه‌شت) ، ئينجا
به كه‌سه تاوانباره‌كه‌ى فه‌رموو : بڕۆ بۆ ناو به‌هه‌شت به ڕه‌حم و به زه‌يى خۆم
، وه به پياوه‌كه‌ى ترى فه‌رموو : بڕۆن بيبه‌ن به‌ره‌و ئاگر ، باوكى هوڕه‌يڕه ووتى
: سوێند به‌وه‌ى نه‌فسى منى به ده‌سته ، ئه‌م پياوه عابيده قسه‌يه‌كى واى به پياوه
تاوانباره‌كه ووت ، به‌هۆى ئه‌م قسه‌يه‌وه دونيا و ئاخيره‌تى له ده‌ستدا و به هيلاك
چوو . به‌ڵگه‌ى شه‌شه‌م عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ؛ أَنَّ
رَسُولَ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) قَالَ: " إِذَا قَالَ لِلْآخَرِ: كَافِرٌ،
فَقَدْ كَفَرَ أَحَدُهُمَا، إِنْ كَانَ الَّذِى قَالَ لَهُ كَافِرًا؛ فَقَدْ صَدَقَ؛
وَإِنْ لَمْ يَكُنْ كَمَا قَالَ لَهُ، فَقَدْ بَاءَ الَّذِى قَالَ لَهُ بِالْكُفْرِ".(صحيح)
، صحيح الأدب المفرد للإمام البخاري: 341/440. واته: له عبدالله ى كوڕى عومه‌ره‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌يان لێبێت)
ووتى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم )فه‌رمووى : هه‌ر كه‌سێك به يه‌كێكى
تر بڵێت (كافر) ئه‌وه يه‌كێكيان كافر ده‌بێت ، ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ى پێى ووترا كافر
به‌ڕاست كافر بێت ، ئه‌وه ڕاستى كردووه له ته‌كفيركردنه‌كه‌ى ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر كافر
نه‌بێت ئه‌وه كوفره‌كه بۆ ئه‌و كه‌سه ده‌گه‌ڕێته‌وه كه ووشه‌ى كافر بوونى بۆ غه‌يرى
خۆى به‌كار هێناوه . به‌ڵگه‌ى حه‌وته‌م عَنْ أَبِى ذَرٍّ ، (ڕه‌زای خوای لێبێت)
، أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ ( صلی الله علیه وسلم ) يَقُولُ (مَن دَعَا رَجلاً بِالكفرِ
أو قالَ عدوَّ اللهِ و ليسَ كذلك إلا حارَ عليه ، ولَا يَرْمِى رَجُلٌ رَجُلًا بِالْفُسُوقِ
وَلَا يَرْمِيهِ بِالْكُفْرِ إِلَّا ارْتَدَّتْ عَلَيْهِ إِنْ لَمْ يَكُنْ صَاحِبُهُ
كَذَلِكَ ). ( صحيح ) حديث رقم : 5431 فى صحيح
الجامع: 9562 . واته : له باوكى ( ذَرَّ ) ه‌وه(ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) له پێغه‌مبه‌رى
خواى بيستووه ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌يفه‌رموو : ( هه‌ر كه‌سێك بانگى پياوێك
بكات به كوفر ، يان پێى بڵێت دوژمنى خوا ئه‌گه‌ر وا نه‌بێت ، واته پياوه‌كه كافر
نه‌بێت يان دوژمنى خوا نه‌بێت ئيلا بۆ خۆى ده‌گه‌ڕێته‌وه ، واته: به‌خۆى كافر ده‌بێت
يان ده‌بێت به دوژمنى خوا ، وه هيچ پياوێك نيه پياوێكى تر تۆمه‌تبار بكات به فسق
يان به كوفر ئيلا ئه‌م فسق و كوفره‌ى بۆ خۆى ده‌گه‌ڕێته‌وه ئه‌گه‌ر ئه‌م كه‌سه فاسق
و كافر نه‌بێت . به‌ڵگه‌ى هه‌شته‌م وه له فه‌رمووده‌يه‌كى سه‌حيحى تردا هاتووه
سه‌حابه‌يكى به‌ڕێز به‌ناوى ئوسامه‌ى كوڕى زيد له‌كاتى جيهاد كردندا له گه‌ڵ موشريكه‌كان
، يه‌كێك له موشريكه‌كان ده‌كوژێت له‌دواى شايه‌تمانى ئه‌م موشريكه به ووتنى (لااله
الا الله) ، كاتێك ئه‌م هه‌واڵه به پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌گات
، زۆر له ئوسامه تووڕه ده‌بێت و پێى ده‌فه‌رمووێت :( يَا أُسَامَةُ أَقَتَلْتَهُ
بَعْدَ مَا قَالَ : لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ ) واته : ئه‌ى ئوسامه ئه‌م پياوه‌ت
كوشت له دواى ئه‌وه‌ى ووتى (لا إله إلا الله) ، ئوسامه له‌وه‌ڵامدا ووتى : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى
خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌م پياوه له‌م شايه‌تمانه مه‌به‌ستى خۆپاراستن بوو
له كوشتن ، به‌ڵام پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ر پێى ده‌فه‌رموو
ئه‌م پياوه‌ت كوشت له دواى ئه‌وه‌ى ووتى: (لا إله إلا الله) ، ئوسامه ووتى : پێغه‌مبه‌ر
( صلی الله علیه وسلم ) به‌رده‌وام ئه‌م ووشه‌يه‌ى دوباره ده‌كرده‌وه هه‌تا خۆزگه‌م
ئه‌خواست له پێش ئه‌و ڕۆژه‌دا هه‌ر موسوڵمان نه‌بوومايه‌و تازه موسوڵمان بوومايه
. البخارى :4269 ، ومسلم: 288 . له ڕيوايه‌تێكى تردا هاتووه به ئوسامه
ده‌فه‌رموێت : (ئايه تۆ دڵت شه‌ق كردبوو هه‌تا بزانى له ترسى خۆپاراستنى له كوشتن
ئه‌م شايه‌تمانه‌ى هێنابێ ؟ چى ده‌كه‌ى به (لا إله إلا الله) له ڕۆژى دواييدا) .
صحيح الجامع: 4419. له فه‌رمووده‌يه‌كى تردا ده‌فه‌رموێت : (من فرمانم پێ نه‌كراوه به كون
كردنى دڵى خه‌ڵك وه شه‌ق كردنى زگيان هه‌تا بزانم ئايه باوه‌ڕدارن يان بێ باوه‌ڕن)
. صحيح مسلم : 1064 . به‌ڵگه‌ى نۆيه‌م قَالَ عُمَرُ لِحَاطِبٍ إِنَّهُ مُنَافِقٌ فَقَالَ النَّبِيُّ ( صلی الله علیه وسلم ) ( وَمَا يُدْرِيكَ لَعَلَّ اللَّهَ قَدِ اطَّلَعَ إِلَى أَهْلِ بَدْرٍ فَقَالَ : قَدْ غَفَرْتُ لَكُمْ ) . صحيح البخارى : 74 . واته : عومه‌رى كوڕى خه‌تاب (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) به حاتب ى كوڕى به‌لته‌عه‌ى فه‌رموو: حاتب مونافيقه (به‌هۆى ناردنى نامه‌يه‌كى بۆ موشريكه‌كانى قوڕه‌يشى شارى مه‌ككه ، بۆ ئه‌وه‌ى له‌كاتى فه‌تحى مه‌ككه‌دا پارێزگارى له ماڵ و منداڵه‌كه‌ى بكه‌ن و ده‌ست درێژيان نه‌كه‌نه سه‌ر ) ، به‌ڵام له وه‌ڵامدا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێى فه‌رموو تۆ چوزانى مونافيقه ، خواى گه‌وره به ئه‌هلى به‌درى فه‌رمووه له ئێوه خۆش بووم (حاتب يه‌كێك بوو له‌و سه‌حابه به‌ڕێزانه‌ى له شه‌ڕى به‌در به‌رامبه‌ر موشريكه‌كان جه‌نگابوو) . مه‌رج و ڕێگريه‌كانى به كافر دانان به كافر دانان له لاى ئه‌هلى سوننه و
جه‌ماعه چه‌ند ڕێگريه‌كى هه‌يه ده‌بنه ڕێگر له دابه‌زاندنى حوكمى كوفر به‌سه‌ر
كه‌سى دياريكراوه‌وه ، ئه‌گه‌ر مه‌رجه‌كانى به كافر دانانى تێدا نه‌بێ و هيچ ڕێگريه‌كيش
له ڕێگريه‌كانى به‌كافر دانان نه‌بێت . گرينگترينى ڕێگريه‌كانى به كافردانان بريتين
له :- 1ـ (الجهل) : واته : نه‌زانين ، نه‌زانينى
موسوڵمانان به كارێك له كاره كوفريه‌كان كاتێك ئه‌نجامى ده‌دات ، ئه‌م نه‌زانينه
ده‌بێته ڕێگر له به‌كافردانانى ، به به‌ڵگه‌ى ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ى له صحيحى بوخارى
و موسليمدا هاتووه ، وَعَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی
الله علیه وسلم ): " قَالَ رَجُلٌ لَمْ يَعْمَلْ خَيْرًا قَطُّ لِأَهْلِهِ وَفِى
رِوَايَةٍ أَسْرَفَ رَجُلٌ عَلَى نَفْسِهِ فَلَمَّا حَضَرَهُ الْمَوْتُ أَوْصَى بَنِيهِ
إِذَا مَاتَ فَحَرِّقُوهُ ثُمَّ اذْرُوا نِصْفَهُ فِى الْبَرِّ وَنِصْفَهُ فِى الْبَحْرِ
فو الله لَئِنْ قَدَرَ اللَّهُ عَلَيْهِ لَيُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا لَا يُعَذِّبُهُ
أَحَدًا مِنَ الْعَالَمِينَ فَلَمَّا مَاتَ فَعَلُوا مَا أَمَرَهُمْ فَأَمَرَ اللَّهُ
الْبَحْرَ فَجَمَعَ مَا فِيهِ وَأَمَرَ الْبَرَّ فَجَمَعَ مَا فِيهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ:
لِمَ فَعَلْتَ هَذَا؟ قَالَ: مِنْ خَشْيَتِكَ يَا رَبِّ وَأَنْتَ أَعْلَمُ فَغَفَرَ
لَهُ " البخارى فى التوحيد 13/466، ومسلم فى التوبة 8/98 . واته : له ئه‌بى هوڕه‌يره‌وه (ڕه‌زاى
خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى:
پياوێك (له قه‌ومانى پێش ئيسلام) هه‌رگيز هيچ كرده‌وه‌ى چاكى نه‌كردبوو ، له ڕيوايه‌تى
فه‌رمووده‌يه‌كى تردا هاتووه ئه‌م پياوه زۆر تاوانى كردبوو ، ئه‌م پياوه كاتێك مردنى
پێده‌گات و ده‌گاته كۆتايى ژيانى له لاى كه‌س و كار و منداڵه‌كانى وه‌سيه‌ت ده‌كات
و ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر مردم لاشه‌كه‌م بسووتێنن ، پاشان نيوه لاشه (خۆڵه مێشه‌كه‌م) فڕه
بده‌نه سه‌ر زه‌وى ، وه نيوه‌كه‌ى ترى فڕه بده‌نه ناو به‌حر ، سوێند به‌خوا ئه‌گه‌ر
خوا تواناى زيندوو كردنه‌وه‌م هه‌بێت و زيندووم بكاته‌وه سزايه‌كى وام ده‌دات كه‌وا
هيچ كه‌سێك له جيهاندا ئه‌م سزايه‌ى نه‌دابێت ، ئه‌م پياوه كاتێك مرد منداڵه‌كانى
وه‌سيه‌ته‌كه‌يان جێبه‌جێ كرد ، پاشان خواى گه‌وره فه‌رمانى به به‌حره‌كه كرد به
كۆكردنه‌وه‌ى لاشه‌ى ئه‌م پياوه به‌حره‌كه يه‌كسه‌ر كۆى كرده‌وه ، وه فه‌رمانى
به زه‌وى كرد ئه‌ويش يه‌كسه‌ر نيوه لاشه‌كه‌ى كۆكرده‌وه و پياوه‌كه به فه‌رمانى
خوا زيندوو بووه‌و خواى گه‌وره پێى فه‌رموو : بۆچى وات كرد و (ئه‌م وه‌سيه‌ته‌ت كرد)
؟ پياوه‌كه ووتى : له ترسى تۆ ئه‌ى په‌روه‌ردگارم وه تۆ ده‌زانى كه له ترسى تۆ
وام كردووه ، ئينجا خواى گه‌وره لێى خۆشبوو . ده‌بينين ئه‌م پياوه جه‌هل و نه‌زانينى
هه‌بووه به گه‌وره‌يى هێز و تواناى خواى گه‌وره ، بۆيه به‌هۆى ئه‌م جه‌هله‌وه
وه‌سيه‌ت ده‌كات به‌شێوه‌يه‌ك لاشه‌ى له‌ناو ببرێت (به‌گومانيه‌وه) خواى گه‌وره ئه‌و
توانايه‌ى نه‌بێت زيندووى بكاته‌وه ، له ڕاستيدا گومان بوون له هێز و قودره‌تى خواى
گه‌وره به‌سه‌ر زيندوو كردنه‌وه‌ى دروست كراوه‌كانى به‌هه‌ر شێوه‌يه‌ك بێت ئه‌وه
كوفره ، هه‌ر كه‌سێك (به عيلمه‌وه) بڵێت: خواى گه‌وره تواناى زيندوو كردنه‌وه‌ى
لاشه‌ى خۆڵه‌مێشى نيه ئه‌وه كافر ده‌بێت و له دين چووه‌ته ده‌ره‌وه ، به‌ڵام ئه‌م
پياوه‌ى له‌م فه‌رمووده‌يه باسكراوه كه‌سێكى جاهيل (نه‌زان) بووه ، به‌هۆى نه‌زانينى
خۆيه‌وه ئه‌م كوفره‌ى كردووه , بۆيه خواى گه‌وره لێى ناگرێت و لێى خۆش ده‌بێت
(أصول مسائل العقيدة عند السلف وعند المبتدعة :2/ 61). وه هه‌روه‌ها له فه‌رمووده‌ى ئه‌بى واقيدى
لةيثي دا هاتووه , أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) لَمَّا خَرَجَ
إِلَى غَزْوَةِ حُنَيْنٍ مَرَّ بِشَجَرَةٍ لِلْمُشْرِكِينَ كَانُوا يُعَلِّقُونَ عَلَيْهَا
أَسْلِحَتَهُمْ يُقَالُ لَهَا: ذَاتُ أَنْوَاطٍ. فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللَّهِ اجْعَلْ
لَنَا ذَاتَ أَنْوَاطٍ كَمَا لَهُمْ ذَاتُ أَنْوَاطٍ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی
الله علیه وسلم ):«سُبْحَانَ اللَّهِ هَذَا كَمَا قَالَ قَوْمُ مُوسَى (اجْعَل لنا
إِلَهًا كَمَا لَهُم آلهةٌ) وَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ لَتَرْكَبُنَّ سُنَنَ مَنْ
كَانَ قبلكُمْ» . صحيح ظلال الجنة (76)، المشكاة (5369) . واته: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه
وسلم ) كاتێك خۆى و هاوه‌ڵانى به‌ڕێكه‌وت به‌ره‌و غه‌زوه‌ى (حنين) به‌لاى دارێك تێپه‌ڕين
موشريكه‌كان شمشێر و تيروكه‌وانه‌كانيان پێى هه‌ڵده‌واسى (به مه‌به‌ستى ته‌به‌ڕوك)
به‌م داره‌يان ده‌ووت: (ذات أنواط) واته : خاوه‌ن چه‌ك پێ هه‌ڵواسراو ، هاوه‌ڵان ڕه‌زاى
خواى گه‌وره‌يان لێبێت كاتێك ئه‌م داره‌يان بينى (به‌هۆى تازه موسوڵمان بوون و كه‌مى
زانست به ئاينى ئيسلام) ووتيان ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) بۆ
ئێمه‌ش دارێك هاوشێوه له‌و داره دابنێ (بۆ ئه‌وه‌ى چه‌كه‌كانمان پێى هه‌ڵبواسين)
، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) بۆ به پاكدانانى خواى گه‌وره له گشت
هاوه‌ڵ بڕياردانێك فه‌رمووى: (سبحان الله) واته : پاكى و بێگه‌ردى بۆ خواى گه‌وره
له هه‌موو نوقستانى و كه‌م و كوڕيه‌ك ، ئێوه قسه‌يه‌كتان كرد هاوشێوه‌ى قسه‌ى قه‌ومى
موسا (عليه الصلاة والسلام) كاتێك به پێغه‌مبه‌ر موسايان ووت ( اجْعَل لنا إِلَهًا
كَمَا لَهُم آلهةٌ) واته : ئه‌ى موسا په‌رستراوێكمان بۆ دابنێ هه‌روه‌كو چۆن ئه‌وان
چه‌ند په‌رستراوێكيان هه‌يه . پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم
) فه‌رمووى : سوێند به‌و خوايه‌ى گيانى منى به‌ده‌سته شوێن ڕێچكه و كردار و گوفتارى
قه‌ومانى پێش خۆتان ده‌كه‌ون . - ده‌بينين به‌هۆى تازه موسوڵمان بوون
و نه‌زانينيان به ئايينى پيرۆزى ئيسلام هه‌ر به موسوڵمانى مانه‌وه و پێغه‌مبه‌رى
خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێى نه‌فه‌رموون ته‌واو ئێوه كافر بوون و (مورته‌د)
بوون ، ئه‌گه‌ر چى داواكاريه‌كه‌يان وه‌كو داواكارى قه‌ومى پێغه‌مبه‌ر موسا بوو (عليه
الصلاة والسلام) كاتێك كه به پێغه‌مبه‌ريان ووت (اجْعَلْ لَنَا ذَاتَ أَنْوَاطٍ كَمَا
لَهُمْ ذَاتُ أَنْوَاطٍ) هه‌روه‌كو چۆن جووله‌كه‌كان به پێغه‌مبه‌ر موسايان ووت (اجْعَل
لنا إِلَهًا كَمَا لَهُم آلهةٌ) . كه‌واته (الجهل) نه‌زانين يه‌كێكه له
مه‌وانيعى ته‌كفير به‌سه‌ر موسوڵمانه‌وه ، بۆيه نابێت هه‌ر موسوڵمانێك كه‌وته كوفره‌وه
يه‌كسه‌ر كافر بكرێت چونكه له‌وانه‌يه جه‌هلى هه‌بێت نه‌زانێت ئه‌وه‌ى ئه‌و ووتوويه‌تى
يان كردوويه‌تى كوفره . 2ـ التأويل : واته : لێكدانه‌وه‌ى ده‌قى
ئايه‌تێك يان فه‌رمووده‌يه‌ك يان مه‌سئه‌له‌يه‌ك له ديندا به شێوه‌يه‌ك ببێته مايه‌ى
تووش بوون به شوبهه و لادان له ڕێگاى ڕاست ، زۆر كه‌س هه‌يه به‌هۆى لێكدانه‌وه
هه‌ڵه‌كه‌ى تووشى كوفر يان شيرك ده‌بێت ، بۆيه زانايان ده‌ڵێن : ئه‌م جۆره كه‌سانه
يه‌كسه‌ر كافر ناكرێن هه‌تا هه‌ڵه‌ى ئه‌م لێكدانه‌وه‌ى بۆ ڕاست ده‌كرێته‌وه ، وه
ئه‌و گومانه‌ى تووشى بووه لێى ڕه‌ت ده‌كرێت ، بۆ نموونه : وه‌كو موجته‌هيدێك كه‌وتووه
ناو هه‌ڵه , يان ئه‌هلى بيده‌ع له خه‌واريج و جه‌همى و موعته‌زيله و غه‌يرى ئه‌وانيش
، دانه دانه‌ى ئه‌هلى بيده‌ع كافر ناكرێن به‌هۆى بوونى شوبهه‌يه‌كى ڕێگر له ته‌كفيريان
، خه‌واريجه‌كان كاتێك ڕشتنى خوێنى موسوڵمانانيان حه‌ڵال كرد به‌هۆى گومانى ته‌كفير
كردنيان به‌رامبه‌ر ئه‌و تاوانانه‌ى ئه‌نجامى ده‌ده‌ن ، وه جه‌همى و موعته‌زيله كاتێك
ئينكارى سيفه‌ته به‌رزه‌كانى خواى گه‌وره ده‌كه‌ن به‌هۆى ئه‌و شوبهه و لێكدانه‌وه
هه‌ڵه‌يه وا ده‌كه‌ن كه ده‌ڵێن: ئێمه ده‌بێت خواى گه‌وره بپارێزين له گشت پێچواندنێك
، بۆيه به‌هۆى ئه‌و شوبهه‌يه‌ى كه له لێكدانه‌وه و بۆچوونيان سه‌رى هه‌ڵداوه دانه
دانه‌يان به‌ديارى كراوى (به‌بێ ئيقامه‌ى حوجه) كافر ناكرێن ، به به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى
ئيمامى (عه‌لى) ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت خه‌واريجه‌كانى به‌كافر دانه‌ده‌نا به‌ڵكو
ده‌يفه‌رموو : (إخواننا بغوا علينا) واته : براى ئێمه‌ن به‌ڵام زياده‌ڕه‌ويان به‌سه‌ر
ئێمه‌دا كردووه و لێمان جيابوونه‌ته‌وه . وه هه‌روه‌ها هه‌ر سه‌باره‌ت به خه‌واريج
كاتێك پێى ووترا : (إنهم كفار) واته : ئايه ئه‌وانه كافرن ؟ له وه‌ڵامدا فه‌رمووى
: (من الكفر فروا) واته : له كوفر ڕايان كردووه ، وه صه‌حابه به‌ڕێزه‌كان سه‌باره‌ت
به حوكمى خه‌واريج هاوڕاى ئيمامى عه‌لى بوون بۆيه حوكمه‌كه‌يان سه‌باره‌ت به خه‌واريج
بوو به ئيجماع (يه‌كده‌نگى) ، له گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له وه‌سفى خه‌واريجدا له فه‌رمووده‌ى
پێغه‌مبه‌رى خوادا هاتووه ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموويه‌تى : (يمرقون من الإسلام
مروق السهم من الرمية) واته : له ئايينى ئيسلام ده‌رده‌چن هه‌روه‌كو چۆن تير له
كه‌وان ده‌رده‌چێت . وه هه‌روه‌ها شێخى ئيسلام ئيبن و ته‌يميه
(ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) سه‌باره‌ت به زاناى جه‌هميه‌كان ده‌ڵێت : ( ولهذا
كنت أقول للجهمية من الحلولية ، والنفاة الذين نفوا أن الله تعالى فوق العرش ، لما
وقعت محنتهم : أنا لو وافقتكم كنت كافرا ، لأنى أعلم أن قولكم كفر ، وأنتم عندى لا
تكفرون ، لأنكم جهال ) الرد على البكرى ، ص: 259. واته : له به‌ر ئه‌وه‌ى من به جه‌هميه حلوليه‌كان و ئه‌وانه‌ى نه‌فى
به‌رزبوونه‌وه‌ى خواى گه‌وره ده‌كه‌ن به‌سه‌ر عه‌رشه‌وه پێيان ده‌ڵێم : ئه‌گه‌ر من
موافه‌قه‌ى ڕه‌ئى ئێوه بكه‌م ئه‌وه كافر ده‌بم ، چونكه من ده‌زانم قسه‌كه‌ى ئێوه
كوفره ، به‌ڵام ئێوه له لاى من كافر نابن ، چونكه ئێوه زۆر نه‌زانن . 3ـ
الاكراة : واته : زۆردى لێكردن ، هه‌ر موسوڵمانێك به‌زۆردى و ئيكراه كوفرێكى
پێبكرێت به‌مه‌رجێك له دڵدا به‌م كوفره ڕازى نه‌بێت ئه‌وه هه‌ر موسوڵمانه و كافر
نابێت ، به به‌ڵگه‌ى ئه‌م ئايه‌ته پيرۆزه خواى گه‌وره فه‌رموويه‌تى : {مَنْ كَفَرَ
بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْأِيمَانِ
وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْراً فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ
عَذَابٌ عَظِيمٌ } [النحل106] . واته : هه‌ر كه‌سێك بێباوه‌ڕ بێت به خواى
گه‌وره له دواى باوه‌ڕهێنا پێى ، جگه له‌و كه‌سانه نه‌بێت كه به‌زۆر كوفرى پێ
بكرێت و دڵى چه‌سپاو بێت له‌سه‌ر باوه‌ڕ ، به‌ڵام هه‌ر كه‌سێك دڵ فراوان و دڵ خۆش بێت
به كوفر ئه‌وه تووڕه‌بوونى خواى گه‌وره‌ى به‌سه‌ردا ده‌ڕژێت ، وه سزايه‌كى زۆر گه‌وره‌شيان
بۆ هه‌يه . سه‌به‌بى دابه‌زينى ئه‌م ئايه‌ته پيرۆزه بريتى يه له سزادانى صه‌حابه‌ى به‌ڕێز عه‌ممارى كوڕى ياسر (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌يان لێبێت) له لايه‌ن موشريكه‌كان كاتێك به زۆر كوفريان به عه‌ممار كرد كه قسه ووتن بوو به پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئينجا موشريكه‌كان ڕێگايان به‌ردا و عه‌ممار به دڵێكى غه‌مگينه‌وه چووه لاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕووداوه‌كه‌ى بۆ گێڕايه‌وه ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێى فه‌رموو : له‌و كاتدا دڵت چۆن بوو سه‌باره‌ت به باوه‌ڕ ؟ عه‌ممار فه‌رمووى : دڵم هه‌ر چه‌سپاو بوو له‌سه‌ر باوه‌ڕ ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێى فه‌رموو : (فإن عادوا فعد ) موسوعة الألبانى فى العقيدة : 5 / 607 . ، واته : موشريكه‌كان ئه‌گه‌ر جارێكى تريش سزا و ئازاريان داى وه نه‌تده‌توانى خۆت ڕزگار بكه‌يت له سزايان (مه‌گه‌ر به ئه‌نجامدانى كوفرێك نه‌بێت) به مه‌رجێك به دڵ پێت ناخۆشبێت و دڵت چه‌سپاو بێت له‌سه‌ر ئيمان ئه‌وه بۆت هه‌يه له‌م كاته‌دا ئه‌وه‌ى ووتووته دووباره‌ى بكه‌يته‌وه . كه‌واته نابێت موسوڵمانێك كافر بكرێت له‌سه‌ر كوفر كردنێكى به‌زۆردى (الاكراة) به مه‌رجێك دڵى پڕ باوه‌ڕ بێت و ڕازى نه‌بێت به‌و كوفره‌ى پێى كراوه . 4ـ
الخطأ: واته : هه‌ڵه‌كردن ، پێشه‌وايانى
ئه‌هلى سوننه و جه‌ماعه يه‌ك ده‌نگن كه‌وا (الخطأ) هه‌ڵه كردن ڕێگرێكه له ڕێگره‌كانى
به‌كافردانانى موسوڵمان له مه‌سائيله عيلمى و عه‌مه‌ليه‌كان ، به‌مه‌رجێك هه‌وڵى
گه‌ڕان به‌دواى حه‌ق و شوێن كه‌وتنى پێغه‌مبه‌رى خواى بێت ( صلی الله علیه وسلم
) ، مه‌به‌ستى موخاله‌فه كردنى شه‌رع نه‌بێت ، خواى گه‌وره فه‌رموويه‌تى : {وَلَيْسَ
عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُم بِهِ وَلَكِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ}
سورة الأحزاب، الآية: 5 . واته : تاوانتان له‌سه‌ر نيه سه‌باره‌ت
به‌و شتانه‌ى به هه‌ڵه ئه‌نجامى ده‌ده‌ن ، به‌ڵام له‌سه‌ر ئه‌و شتانه تاوانتان له‌سه‌ره
كه به ئه‌نقه‌ست و به دڵ ئه‌نجامى ده‌ده‌ن .
وه هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله
علیه وسلم ) فه‌رموويه‌تى : (إن الله تجاوز عن أمتى الخطأ والنسيان، وما استكرهوا
عليه) . (رواه ابن ماجة) وصححه الألبانى فى (صحيح سنن ابن ماجة) ج 1، ص 347 . واته : خواى گه‌وره له ئوممه‌ته‌كه‌م بووراوه كاتێك تاوانێك به هه‌ڵه
(الخطأ) ده‌كه‌ن ، يان به له‌بيرچوون يان به زۆردى و ئيكراه . وه هه‌روه‌ها له فه‌رمووده‌يه‌كى تردا
فه‌رموويه‌تى : « لَلَّهُ أَشَدُّ فَرَحًا بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ حِينَ يَتُوبُ إِلَيْهِ
مِنْ أَحَدِكُمْ كَانَ عَلَى رَاحِلَتِهِ بِأَرْضِ فَلاَةٍ فَانْفَلَتَتْ مِنْهُ وَعَلَيْهَا
طَعَامُهُ وَشَرَابُهُ فَأَيِسَ مِنْهَا فَأَتَى شَجَرَةً فَاضْطَجَعَ فِى ظِلِّهَا
قَدْ أَيِسَ مِنْ رَاحِلَتِهِ فَبَيْنَا هُوَ كَذَلِكَ إِذَا هُوَ بِهَا قَائِمَةً
عِنْدَهُ فَأَخَذَ بِخِطَامِهَا ثُمَّ قَالَ مِنْ شِدَّةِ الْفَرَحِ اللَّهُمَّ أَنْتَ
عَبْدِى وَأَنَا رَبُّكَ أَخْطَأَ مِنْ شِدَّةِ الْفَرَحِ ».صحيح مسلم: 7136 . واته
: خواى گه‌وره زۆر زياتر ڕازيه به گه‌ڕانه‌وه و ته‌وبه‌ى به‌نده‌يه‌كى تاوانبارى
كاتێك ده‌گه‌ڕێته‌وه لاى ، له ڕازى بوونى يه‌كێك له ئێوه كاتێك له‌سه‌ر ئاژه‌ڵه‌كه‌يه‌تى
له شوێنى چۆل و سه‌حرا ، ئينجا ئه‌م ئاژه‌ڵه‌ى لێ وونبێت و بزربێت ، وه خواردن و
خواردنه‌وه‌شى له‌سه‌ر پشتى ئه‌م ئاژه‌ڵه بێت و بێ ئومێد بێت له گه‌ڕانه‌وه و دۆزينه‌وه‌ى
، ئينجا ئه‌م كه‌سه بچێته لاى دارێك له ژێر سێبه‌ره‌كه‌ى پاڵبداته‌وه و بێ ئومێد
بێت له ئاژه‌ڵه بار هه‌ڵگره‌كه‌ى ، له ناكاو ئاژه‌ڵه‌كه‌ى بۆ بگه‌ڕێته‌وه و له‌لاى
ڕاوه‌ستا بێت ، ئينجا ئه‌م كه‌سه ڕێشمه‌كه‌ى بگرێت و پاشان به‌هۆى زۆرى ڕه‌زامه‌ندى
و خۆشحاڵى (به‌هه‌ڵه) بڵێت خوايه تۆ به‌نده‌ى منى وه من په‌روه‌ردگارى تۆم ، ئه‌م
پياوه هه‌ڵه‌ى كرد (له ووتنى قسه‌كه‌ى كه كوفرێك بوو) به‌هۆى زۆر خۆشحاڵَ بوونى
. كه‌واته هه‌ر موسوڵمانێك به به‌ڵگه‌ى
ئايه‌ت و فه‌رمووده كوفرێك به هه‌ڵه ئه‌نجام بدات نابێت كافر بكرێت ، بۆيه كاتێك
باسى موسوڵمانێك ده‌كرێت سه‌باره‌ت به كوفر كردنى ده‌بێت لێكۆڵينه‌وه‌ى له‌سه‌ر بكرێت
چونكه له‌وانه‌يه به نه‌زانين يان به لێكدانه‌وه‌ى هه‌ڵه يان به ئيكراه يان
به هه‌ڵه كوفره‌كه‌ى كردبێت ، مه‌رج نيه
هه‌ر كه‌سێك كوفر بكات يه‌كسه‌ر كافر بكرێت چونكه به كافر دانانى موسوڵمانێك كه
كافر نه‌بێت ئه‌وه كوفره‌كه بۆ ته‌كفيركه‌ره‌كه ده‌گه‌ڕێته‌وه هه‌روه‌كو پێغه‌مبه‌رى
خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموويه‌تى: ( أَيُّمَا رَجُلٍ قَالَ لأَخِيهِ يَا
كَافِرُ فَقَدْ بَاءَ بِهَا أَحَدُهُمَا ) .صحيح البخارى : 6104 . واته: له عبدالله
ى كوڕى عومه‌ره‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌يان لێبێت) ووتى: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله
علیه وسلم ) فه‌رمووى: هه‌ر پياوێك به براكه‌ى بڵێت (كافر) به ته‌ئكيد يه‌كێكيان
به‌م كافر بوونه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و كافر ده‌بێت . نوسينى مامۆستا . هه‌ڵگورد مصطفى گه‌ڵاڵه‌يى |
