|
فەرموودەعه‌قیده - بیروباوەڕی ڕاستڕوونکردنەوەی شەرعیبەهەشت و دۆزەخبیدعە و داهێنراوەکانبابەتی گشتی + وته‌ی زانایان و دانایان پەروەردە و خێزانبابەتی عەرەبیتاوان و حەرامکراوەکاننزا و پاڕانەوەژیاننامه و ڕووداو و بەسەرهاتەکانمانگی ره‌مه‌زانگۆشەی فه‌توا
|
تاوان و حەڕامیەتی ڕيش تاشين تاوان و حەڕامیەتی ڕيش تاشين ڕِيش تراشين يان كورت كردنه‌وه‌ى كه‌متر
له مشتێك حه‌ڕامه به به‌ڵگه‌ى قورئان و سوننه‌ت ، وه به‌ردانه‌وه‌و هێڵانه‌وه‌ى
واجبه ، زانايان كاتێك ده‌ڵێن ڕيش درێژكردنه‌وه واجبه و تراشين و كورت كردنه‌وه‌ى
حه‌ڕامه له‌به‌ر ئه‌و فه‌رمانانه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) كه
كردوويه‌تى به‌هێڵانه‌وه‌ى ڕيش ، زانايان فه‌رموويانه هه‌ر ئه‌مرێك (فه‌رمانێك) له
قورئان و سوننه‌ت هاتبێت ئيلا بۆ واجب بوونه ته‌نها ئه‌و ئه‌مرانه نه‌بێت كه به‌هۆى
بوونى به‌ڵگه‌ى تره‌وه بوونه‌ته سوننه‌ت و له واجبيه‌تى لايانداوه ، بۆيه كه
ده‌ڵێن : ڕيش هێڵانه‌وه واجبه چونكه هيچ به‌ڵگه‌يه‌كى تر نه‌هاتووه له فه‌رمووده‌كان
كه‌وا فه‌رمان به ڕيش كورت كردنه‌وه كرابێت يان ڕۆژێك له ڕۆژان پێغه‌مبه‌رى خوا
( صلی الله علیه وسلم ) ڕيشى كورت كردبێته‌وه يان ڕێگه‌ى پێدابێت. بۆيه ئه‌مره‌كه هه‌ر وه‌كو خۆى ماوه‌ته‌وه و ماناى واجبيه‌تى ده‌دات
و به‌ماناى سوننه‌ت نايه‌ت ، كه‌واته كاتێك زانيمان ڕيش هێڵانه‌وه و درێژكردنى واجبه
ئه‌وه به پێچه‌وانه‌وه تراشين و كورت كردنه‌وه‌ى حه‌ڕامه چونكه جێبه‌جێ نه‌كردنى
فه‌رمانى پێغه‌مبه‌رى خوايه ( صلی الله علیه وسلم ) كه فه‌رموويه‌تى : ڕيشتان بهێڵنه‌وه
و سمێڵتان كورت بكه‌نه‌وه . به‌ڵگه له قورئاندا : به‌ڵگه‌ى يه‌كه‌م خواى گه‌وره له باسى شه‌يتاندا دژ به
نه‌وه‌كانى ئاده‌م ده‌فه‌رمووێت: {وَلأضِلَّنَّهُمْ وَلأمَنِّيَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ
فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ
.....} [النساء :119 ] . واته : شه‌يتان دژ به نه‌وه‌كانى ئاده‌م
ووتى : گومڕا و سه‌رلێشێواويان ده‌كه‌م له ڕێگا ڕاسته‌كه و دڵيان پڕ ده‌كه‌م له
تاوان و ئاره‌زووى خراپ و سه‌رقاڵيان ئه‌كه‌م , وه فه‌رمانيان پێ ده‌كه‌م به بڕينى
گوێى ئاژه‌ڵه‌كانيان (وه‌كو نيشانه‌يه‌ك بۆ ئه‌وه‌ى بۆ بته‌كانيان سه‌ر ببڕن) ، وه
فه‌رمانيان پێ ده‌كه‌م به گۆڕينى و ده‌ستكارى كردنى دروستكراوه‌كانى خواى گه‌وره
(وه‌كو ڕيش تراشين و برۆكردن و خاڵ كوتين و زۆر شتى تر كه له شه‌رعدا نه‌هى كراوه
به‌ده‌ست كارى كردنى ) . - له‌م ئايه‌ته پيرۆزه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت
كه‌وا ده‌ست كارى كردنى ڕيش به تراشين يان به كورت كردنه‌وه‌ى بۆ ژێر ( قه‌بزه ـ
مشتێك) حه‌ڕامه و جێبه‌جێ كردنى فه‌رمانى شه‌يتانه په‌نا به خواى گه‌وره , وه
شكاندن و سه‌رپێچى كردنى فه‌رمانى خوا و پێغه‌مبه‌رى خوايه ( صلی الله علیه وسلم
) . به‌ڵگه‌ى دووه‌م خواى گه‌وره له باره‌ى پێغه‌مبه‌ر موسا و هاڕون
(سه‌لامى خواى گه‌وره‌يان له‌سه‌ر بێت) فه‌رموويه‌تى : {قَالَ يَبْنَؤُمَّ لَا تَأْخُذْ
بِلِحْيَتِى وَلَا بِرَأْسِى إِنِّى خَشِيتُ أَنْ تَقُولَ فَرَّقْتَ بَيْنَ بَنِى إِسْرَائِيلَ
وَلَمْ تَرْقُبْ قَوْلِي} (طه: 94) . واته : هاڕون به موساى ووت ئه‌ى كوڕى دايكم ڕيش و گژم مه‌گره و ڕامه‌كێشه
(من بۆيه زۆر لێم توند نه‌كردن كاتێك به‌نى ئيسرائيليه‌كان گوێله‌كه‌يه‌كيان په‌رست
جگه له خواى گه‌وره) به‌ڕاستى ترسام كه (هاتيته‌وه له كێويى توور) پێم بڵێيت
تۆ جياوازى و ته‌فره‌قه‌ت خستۆته نێوان به‌نى ئيسرائيليه‌كانه‌وه و چاوه‌ڕوانى فه‌رمانى
منت نه‌كرد . - له‌م ئايه‌ته پيرۆزه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت
كه‌وا پێغه‌مبه‌ران سه‌لامى خواى گه‌وره‌يان لێبێت ڕيشيان هه‌بووه و هه‌ر وه‌كو چۆن
پێغه‌مبه‌رى ئێمه ( صلی الله علیه وسلم ) ڕيشى هه‌بووه و فه‌رمانيشى پێ كردووه
. به‌ڵگه له فه‌رمووده صه‌حيحه‌كانى پێغه‌مبه‌رى
خوا ( صلی الله علیه وسلم ) . به‌ڵگه‌ى يه‌كه‌م عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ
اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) «جُزُّوا الشَّوَارِبَ وَأَرْخُوا اللِّحَى خَالِفُوا
الْمَجُوسَ ».صحيح مسلم: 626. واته : له ئه‌بو هوڕه‌يڕه‌وه فه‌رمووى
: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : موسوڵمانان سمێڵتان كورت بكه‌نه‌وه
، وه ڕيشتان وازى لێبهێنن و درێژى بكه‌نه‌وه و پێچه‌وانه‌ى مه‌جوسيه‌كان بكه‌ن . به‌ڵگه‌ى دووه‌م عَنْ نَافِعٍ عَنِ ابْنِ عُمَرَ عَنِ النَّبِيِّ
( صلی الله علیه وسلم ) قَالَ « أَحْفُوا الشَّوَارِبَ وَأَعْفُوا اللِّحَي». صحيح
مسلم: 623 . واته : له نافيعه‌وه له ئيبن عومه‌ره‌وه
له پێغه‌مبه‌ره‌وه ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : موسوڵمانان سمێڵتان كورت
بكه‌نه‌وه و ڕيشتان به‌ربده‌نه‌وه . به‌ڵگه‌ى سێيه‌م عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ رَسُولُ
اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) « خَالِفُوا الْمُشْرِكِينَ أَحْفُوا الشَّوَارِبَ
وَأَوْفُوا اللِّحَى ». صحيح مسلم: 625 . واته : له ئيبن عومه‌ره‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رمووى
: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى: پێچه‌وانه‌ى موشريكان بكه‌ن
سمێڵتان كورت بكه‌نه‌وه و ڕيشتان بهێڵنه‌وه. به‌ڵگه‌ى چواره‌م قَالَ رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه
وسلم ) :( انْهَكُوا الشَّوَارِبَ وَأَعْفُوا اللِّحَي ). صحيح البخارى : 5893. واته: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : سمێڵتان
كورت بكه‌نه‌وه و ڕيشتان بهێڵنه‌وه. به‌ڵگه‌ى پێنجه‌م عَنْ نَافِعِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنْ عَلِيِّ
بْنِ أَبِى طَالِبٍ: أَنَّهُ كَانَ ... عَظِيمَ اللِّحية ... . التعليقات الحسان على
صحيح ابن حبان: صحيح لغيره ـ 6278 . واته : له نافيعى كوڕى جوبه‌يره‌وه له عه‌لى كوڕى ئه‌بى تاليبه‌وه
فه‌رمووى: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕيشى گه‌وره و درێژ و چڕ و پڕ
بووه . به‌ڵگه‌ى شه‌شه‌م عَنْ أَبِى مَعْمَرٍ قَالَ قُلْنَا لِخَبَّابٍ
أَكَانَ رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) ( يَقْرَأُ فِى الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ
قَالَ نَعَمْ قُلْنَا بِمَ كُنْتُمْ تَعْرِفُونَ ذَاكَ قَالَ بِاضْطِرَابِ لِحْيَتِهِ ).صحيح
البخارى : 746. واته : له باوكى مه‌عمه‌ڕه‌وه ووتى به
خه‌ببابمان ووت ئايا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له نوێژى نيوه‌ڕۆ و
عه‌صردا (له دواى سووڕه‌تى فاتحه قورئانى ئه‌خوێند) ، فه‌رمووى : به‌ڵێ ، ووتمان:
به‌چى ده‌تانزانى كه قورئانى ده‌خوێند ، فه‌رمووى : به‌جووڵانى ڕيشه‌كه‌ى . - له كۆتايى ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌شدا بۆمان
ده‌رده‌كه‌وێت كه‌وا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕيشى هه‌بووه و ده‌ستكارى
نه‌كردووه له هه‌مان كاتيشدا ئاله‌تى موو تراشين و مه‌قه‌سيان هه‌بووه ، هه‌ندێك
كه‌س هه‌يه ده‌ڵێت: له‌سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) موس و
مقه‌س نه‌بووه ، باشه ئه‌گه‌ر نه‌بووبێت ئه‌ى به‌چى سه‌ريان له كاتى حه‌ج و عومره‌دا
تراشيوه ؟ ئايه ڕيش تراشين ئاسانتره يان سه‌ر تراشين ؟ . به‌ڵگه‌ى حه‌وته‌م وَعَنْ أَنَسٍ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ
( صلی الله علیه وسلم ) إِذَا تَوَضَّأَ أَخَذَ كَفًّا مِنْ مَاءٍ فَأَدْخَلَهُ تَحْتَ
حَنَكِهِ فَخَلَّلَ بِهِ لحيته وَقَالَ: «هَكَذَا أَمرنِى رَبِّي» . صحيح أبى داود
: 133. واته: له ئه‌نه‌سه‌وه ووتى: پێغه‌مبه‌رى
خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌گه‌ر ده‌ست نوێژى گرتبايه مشتێك له ئاوى ده‌گرت
و ده‌يخسته ژێر چه‌ناگه‌ى (زێر چه‌نى) ڕيشى پێ ته‌ڕده‌كرد و په‌نجه‌ى به‌ناودا ده‌هێنا
و ده‌يفه‌رموو: به‌م شێوه‌يه په‌روه‌ردگارم فه‌رمانى پێ كردووم . - له‌م فه‌رمووده‌يه‌شدا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت
كه‌وا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕيشى هه‌بووه ، كه‌چى به‌داخه‌وه
نه‌ك خه‌ڵكى نه‌شاره‌زا له دين به‌ڵكو زۆرێك له مه‌لا و شاره‌زا له دين ڕيشى ده‌تراشێ
و سه‌رپێچى فه‌رمانى پێغه‌مبه‌رى خوا ده‌كات ( صلی الله علیه وسلم ) . به‌ڵگه‌ى هه‌شته‌م عَنِ ابْنِ سِيرِينَ قَالَ سَأَلْتُ أَنَسَ
بْنَ مَالِكٍ هَلْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ
( صلی الله علیه وسلم ) ( خَضَبَ فَقَالَ لَمْ يَبْلُغِ الْخِضَابَ كَانَ فِى
لِحْيَتِهِ شَعَرَاتٌ بِيضٌ. قَالَ قُلْتُ لَهُ أَكَانَ أَبُو بَكْرٍ يَخْضِبُ قَالَ
فَقَالَ نَعَمْ بِالْحِنَّاءِ وَالْكَتَمِ ).صحيح مسلم: 6220 . واته: أبن سيرين فه‌رمووى: پرسيارم له ئه‌نه‌سى كوڕى ماليك كرد ئايا
پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) مووه‌كانى سه‌ر و ڕيشى بۆياغ ده‌كرد (به‌مه‌رجێك
غه‌يرى ڕه‌ش) ؟ فه‌رمووى: مووه‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌گه‌يشتبووه
ئه‌ندازه‌ى بۆياغ كردن (به‌هۆى كه‌مى مووه سپيه‌كان) له ڕيشى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی
الله علیه وسلم ) ته‌نها چه‌ند داوه موويه‌كى سپى هه‌بوو ، ووتم ئه‌ى ئه‌بوبه‌كر
بۆياغى ده‌كرد ؟ فه‌رمووى : به‌ڵێ به خه‌نه و كه‌ته‌م (كه‌ته‌م جۆره دارێكه مووى
سپى پێ بۆياغ ده‌كرێت) . - له‌م فه‌رمووده‌يه‌شدا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت
كه‌وا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕيشى هه‌بووه ، وه مووه‌كانى ڕيشى
ڕه‌ش بووه و ته‌نها چه‌ند داوه مووه‌كى لێ سپى بووه . به‌ڵگه‌ى نۆيه‌م قال أنس (لَيْسَ فِى رَأْسِهِ وَلِحْيَتِهِ
عِشْرُونَ شَعْرَةً بَيْضَاءَ) .البخاري: 3548 ، ومسلم: 6235 . واته : ئه‌نه‌س ووتى : له‌سه‌ر و ڕيشى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه
وسلم ) بيست مووى سپى نه‌بوو. - ئه‌م فه‌رمووده‌يه‌ش وه‌كو فه‌رمووده‌كانى
پێشوو به‌ڵگه‌يه كه‌وا پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕيشى هه‌بووه . به‌ڵگه‌ى ده‌يه‌م عَنْ عَائِشَةَ ، قَالَتْ : كُنْتُ أُطَيِّبُ
النَّبِيَّ ( صلی الله علیه وسلم )( بِأَطْيَبِ مَا يَجِدُ حَتَّى أَجِدَ وَبِيصَ
الطِّيبِ فِى رَأْسِهِ وَلِحْيَتِهِ ) .البخاري: 5923 . واته : له عائيشه‌وه (ڕه‌زاى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رمووى : ئه‌وه‌نده
بۆنى عه‌ترم له پێغه‌مبه‌رى خوا ده‌دا ( صلی الله علیه وسلم ) هه‌تا بريقه‌ى بۆنه‌كه‌م
له مووه‌كانى سه‌ر و ڕيشى ده‌بينى . به‌ڵگه‌ى يازده عَنْ سِمَاكٍ أَنَّهُ سَمِعَ جَابِرَ بْنَ
سَمُرَةَ يَقُولُ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) قَدْ شَمِطَ مُقَدَّمُ
رَأْسِهِ وَلِحْيَتِهِ وَكَانَ إِذَا ادَّهَنَ لَمْ يَتَبَيَّنْ وَإِذَا شَعِثَ رَأْسُهُ
تَبَيَّنَ وَكَانَ كَثِيرَ شَعْرِ اللِّحْيَةِ .... صحيح مسلم: 6230 . واته : له سه‌ماكه‌وه گوێى له جابرى كوڕى سه‌موڕه بوو ده‌يفه‌رموو
: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) (چه‌ند) داوه مووه‌كى پێشه‌وه‌ى سه‌ر
و ڕيشى سپى ببوو ، هه‌ر كاتێك ڕۆنى له مووه‌كانى دابا ئه‌وه مووه سپيه‌كان به‌ديار
نه‌ده‌كه‌وتن و ده‌شارانه‌وه ، وه ئه‌گه‌ر مووه‌كانى ئاڵۆز بايه و ڕوونى لێنه‌دابايه
مووه سپيه‌كانى ده‌رده‌كه‌وتن ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) مووه‌كانى
ڕيشى زۆر بوو . به‌ڵگه‌ى دوازده عَنْ زَكَرِيَّاءَ بْنِ أَبِى زَائِدَةَ
عَنْ مُصْعَبِ بْنِ شَيْبَةَ عَنْ طَلْقِ بْنِ حَبِيبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الزُّبَيْرِ
عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) «عَشْرٌ مِنَ
الْفِطْرَةِ قَصُّ الشَّارِبِ وَإِعْفَاءُ اللِّحْيَةِ وَالسِّوَاكُ وَاسْتِنْشَاقُ
الْمَاءِ وَقَصُّ الأَظْفَارِ وَغَسْلُ الْبَرَاجِمِ وَنَتْفُ الإِبْطِ وَحَلْقُ الْعَانَةِ
وَانْتِقَاصُ الْمَاءِ ». قَالَ زَكَرِيَّاءُ قَالَ مُصْعَبٌ وَنَسِيتُ الْعَاشِرَةَ
إِلاَّ أَنْ تَكُونَ الْمَضْمَضَةَ. زَادَ قُتَيْبَةُ قَالَ وَكِيعٌ انْتِقَاصُ الْمَاءِ
يَعْنِى الاِسْتِنْجَاءَ. صحيح مسلم: 627 . واته : له زه‌كه‌رياى كوڕى ئه‌بى زائيده‌وه له موصعه‌بى كوڕى شه‌يبه‌وه
له ته‌ڵقى كوڕى حه‌بيبه‌وه له عبدالله ى كوڕى زوبه‌يره‌وه له عائيشه‌وه فه‌رمووى
: پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : ده (10) كردار له سوننه‌ت
و ڕێبازى پێغه‌مبه‌رانه (صه‌لات و سه‌لامى خواى گه‌وره‌يان لێبێت) سمێڵ كورت كردنه‌وه
، وه ڕيش هێڵانه‌وه ، وه سيواك كردن ، وه ئاو له‌كونه لووت وه‌ركردن له كاتى
ده‌ست نوێژ و غوسلدا ، وه نينۆك كردن ، وه
شوشتن و لادانى ئه‌و پيسايانه‌ى له نێوان جومگه و بۆشايه‌كانى لاشه‌ى مرۆڤ ده‌مێنێته‌وه
، هه‌ڵكێشانى مووى بن كه‌وش ، وه تراشينى مووى عه‌وره‌ت ، وه خۆپاك كردنه‌وه به
ئاو له كاتى چوونه سه‌ر ئاو ، زه‌كه‌ريا ووتى : موصعه‌ب ووتى : ئه‌وه‌ى ده‌يه‌مم
له‌بير چوو ئيلا ئه‌گه‌ر ئاو له ده‌م وه‌ركردن بێت . به‌ڵگه‌ى سێزده وعَن عبد اللهِ بنِ شدادِ بنِ الهاد قَالَ
: رَأَيْتُ عُثْمَانَ بْنَ عَفَّانَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ عَلَى الْمِنْبَرِ، «.... طَوِيلَ
اللِّحْيَةِ ، حَسَنَ الْوَجْهِ».صحيح الترغيب والترهيب : 2084 - (صحيح) . واته : له عبدالله ى كوڕى شدادى كوڕى ئه‌لهاده‌وه ووتى : عوسمانى كوڕى
عه‌ففانم بينى له ڕۆژى جومعه‌دا له‌سه‌ر ميمبه‌ر پياوێكى ڕيش درێژ و ڕوخسار جوان بوو
. - له‌م فه‌رمووده‌يه‌دا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت
كه‌وا هه‌ر وه‌كو چۆن پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕيشى درێژ بووه به‌هه‌مان
شێوه هاوه‌ڵانيشى ڕيش درێژ بوونه و شوێن كه‌وته و گوێڕايه‌ڵى فه‌رمانه‌كانى خوا
و پێغه‌مبه‌رى خوا بوون ( صلی الله علیه وسلم ) . به‌ڵگه‌ى چوارده عَن أبى أُمامة قالَ : خَرَجَ رَسُولُ اللهِ
( صلی الله علیه وسلم ) عَلَى مَشْيَخَةٍ مِنَ الأَنْصَارٍ بِيضٌ لِحَاهُمْ فَقَالَ
: يَا مَعْشَرَ الأَنْصَارِ حَمِّرُوا وَصَفِّرُوا ، وَخَالِفُوا أَهْلَ الْكِتَابِ
. قَالَ : فَقُلْنَا : يَا رَسُولَ اللهِ ، إِنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ يَتَسَرْوَلَونَ
وَلْا يَأْتَزِرُونَ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ ( صلی الله علیه وسلم ) : تَسَرْوَلُوا
وَائْتَزِرُوا وَخَالِفُوا أَهْلَ الْكِتَابِ . قَالَ : فَقُلْنَا : يَا رَسُولَ اللهِ
، إِنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ يَتَخَفَّفُونَ وَلاَ يَنْتَعِلُونَ . قَالَ : فَقَالَ النَّبِيُّ
( صلی الله علیه وسلم ) : فَتَخَفَّفُوا وَانْتَعِلُوا وَخَالِفُوا أَهْلَ الْكِتَابِ
. قَالَ : فَقُلْنَا : يَا رَسُولَ اللهِ إِنَّ أَهْلَ الْكِتَابِ يَقُصُّونَ عَثَانِينَهُمْ
وَيُوَفِّرُونَ سِبَالَهُمْ . قَالَ : فَقَالَ النَّبِيُّ ( صلی الله علیه وسلم
): قُصُّوا سِبَالَكُمْ وَوَفِّرُوا عَثَانِينَكُمْ وَخَالِفُوا أَهْلَ الْكِتَابِ
. سلسلة الأحاديث الصحيحة: 1245 . واته : له باوكى ئومامه‌وه فه‌رمووى : پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله
علیه وسلم ) چووه لاى پياوه به‌ته‌مه‌نه‌كانى ئه‌نصار گشتيان ڕيشيان سپى بوو ، فه‌رمووى
: ئه‌ى كۆمه‌ڵى ئه‌نصار ڕيشتان سووربكه‌ن و زه‌رد بكه‌ن و موخاله‌فه‌ى ئه‌هلى كيتاب
بكه‌ن (چونكه ئه‌وان ڕيشيان بۆياغ ناكه‌ن) ، ووتيان : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی
الله علیه وسلم ) ئه‌هلى كتاب – پۆشاكى (السروال) پانتۆڵ له‌به‌ر ده‌كه‌ن ، به‌ڵام
پۆشاكى (الازار) له‌به‌ر ناكه‌ن – جۆرێكه له پۆشاكى به‌شى خواره‌وه - پێغه‌مبه‌رى
خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووى : ئێوه پانتۆڵ و ئيزاريش له به‌ر بكه‌ن و
موخاله‌فه‌ى ئه‌هلى كيتاب بكه‌ن ، ووتيان : ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه
وسلم ) ئه‌هلى كيتاب پێڵاوى خوف له‌به‌ر ده‌كه‌ن به‌ڵام نه‌عله له‌به‌ر ناكه‌ن ، فه‌رمووى
: ئێوه پێڵاوى خوف و نه‌عله‌ش له‌به‌ر بكه‌ن و موخاله‌فه‌ى ئه‌هلى كيتاب بكه‌ن ، ووتيان
: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌هلى كتاب ڕيشيان كورت ده‌كه‌نه‌وه
و سمێڵيان زۆر ده‌كه‌ن و به‌رده‌ده‌نه‌وه ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم
) فه‌رمووى : سمێڵتان كورت بكه‌نه‌وه و ڕيشتان بهێڵنه‌وه و موخاله‌فه‌ى ئه‌هلى كيتاب
بكه‌ن . - له‌م فه‌رمووده‌يه‌شدا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت
كه‌وا ڕيش درێژكردنه‌وه و سمێڵ كورت كردنه‌وه گوێڕايه‌ڵى كردن و شوێن كه‌وتنى پێغه‌مبه‌رى
خوايه ( صلی الله علیه وسلم ) وه سمێڵ به‌ردانه‌وه و ڕيش كورت كردنه‌وه و تراشينى
سه‌رپێچى كردنى فه‌رمانى پێغه‌مبه‌رى خوايه و ( صلی الله علیه وسلم ) شوێن كه‌وتنى
جوله‌كه و گاورانه . به‌ڵگه‌ى پازدەھەم عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ : ( دَخَلَ
عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) مَجُوسِيُّ قَدْ حَلَقَ لِحْيَتَهُ
وَأَعْفَى شَارِبَهُ ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه وسلم ) : «وَيْحَكَ
، مَنْ أَمَرَكَ بِهَذَا؟» ، قَالَ: أَمَرَنِى بِهِ كِسْرَى . فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ
( صلی الله علیه وسلم ): «لَكِنِّى أَمَرَنِى رَبِّى عَزَّ وَجَلَّ أَنْ أُعْفِىَ
لِحْيَتِي، وَأَنْ أُحْفِىَ شَارِبِى ) حديث حسن أخرجه ابن جرير (2 / 267 - 267) عن
يزيد بن أبى حبيب مرسلا وابن سعد فى (الطبقات) (ج 1 ق 2 ص 147) عن عبيد الله بن عبد
الله مرسلا أيضا وسنده صحيح ووصله ابن بشران فى (الأمالي) ، دفاع عن الحديث النبوى
والسيرة : 51 . واته : له ئه‌بو هوڕه‌يڕه‌وه فه‌رمووى
: پياوێكى مه‌جوسى هاته لاى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌م
پياوه ڕيشى تراشيبوو وه سمێڵيشى هێڵابووه‌وه ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه
وسلم ) سه‌رزه‌نشتى كردوو پێى فه‌رموو كێ ئه‌مرى به‌تۆ كردووه ئاوا بكه‌يت ؟ ووتى
كيسرى به‌م شێوه‌يه ئه‌مرى پێ كردووم ، پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم )
فه‌رمووى : به‌ڵام په‌روه‌ردگارى من فه‌رمانى
پێكردووم به هێڵانه‌وه‌ى ڕيشم وه كورت كردنه‌وه‌ى سمێڵم . له ڕاستيدا بوونى فه‌رمووده صحيحه‌كانى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌سه‌ر حه‌ڕاميه‌تى ڕيش تراشين و كورت كردنه‌وه كيفايه‌ته و پێويست به هێنانى قه‌ولى هيچ زانايه‌ك ناكات چونكه قه‌ولى خواى گه‌وره پاشان قه‌ولى پێغه‌مبه‌رى خوا ( صلی الله علیه وسلم ) له پێش قه‌ولى هه‌موو كه‌سێكه ، بۆيه ئه‌گه‌ر قه‌ولى هه‌موو زانايانى سه‌ر زه‌وى موخاله‌فه‌ى فه‌رمووده‌ى خوا و پێغه‌مبه‌رى خوا بوو ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌وه قه‌ولى گشتيان ڕه‌ت ده‌كرێته‌وه و قه‌بوول ناكرێت ، به‌ڵام هه‌ر بۆ زانيارى قه‌ولى زانايانى مه‌زهه‌بى حه‌نه‌فى و ماليكى
و شافعى و ئه‌حمه‌د دێنينه‌وه له‌سه‌ر حه‌ڕاميه‌تى ڕيش تراشين و كورت كردنه‌وه كه‌متر
له مشتێك . 1 – المذهب الحنفى : يه‌كێك له زانايانى مه‌زهه‌بى حه‌نه‌فى
به‌ناوى (ئيبن عابدين محمد أمين ئه‌لحه‌نه‌فى ) (المتوفى : 1252ه) فه‌رموويه‌تى :
( ويَحْرُمُ عَلَى الرَّجُلِ قَطْعُ لِحْيَتِهِ ) . رد المحتار على الدر المختار:6/407. واته : حه‌ڕامه له‌سه‌ر پياو پچڕاندن و لادانى ڕيشه‌كه‌ى . وه فه‌رموويه‌تى : (وَأَمَّا الْأَخْذُ مِنْ اللِّحْيَةِ، وَهِىَ
دُونَ الْقُبْضَةِ كَمَا يَفْعَلُهُ بَعْضُ الْمَغَارِبَةِ وَمُخَنَّثَةُ الرِّجَالِ
فَلَمْ يُبِحْهُ أَحَدٌ وَأَخْذُ كُلِّهَا فِعْلُ مَجُوسِ الْأَعَاجِمِ وَالْيَهُودِ
وَالْهُنُودِ ) . درر الحكام شرح غرر الأحكام :1/208 . واته: لێكردنه‌وه‌ى مووه‌كانى ڕيش كه‌متر له مشتێك هه‌روه‌كو چۆن هه‌ندێك
له غه‌ربى و پياوه ژنانيه‌كان ئه‌نجامى ده‌ده‌كه‌ن هيچ يه‌كێك له زاناكان به‌حه‌ڵاڵيان
دانه‌ناوه ، وه لێكردنه‌وه‌ى ڕيش به‌ته‌واوى له كردارى مه‌جوسيه عه‌جه‌مه‌كان و
جوله‌كه و هيندۆسه‌كانه . 2 – المذهب المالكى : ئه‌بو عبدالله ى محمدى كوڕى ئه‌حمه‌دى ماليكى
(المتوفى : 1299ه) فه‌رموويه‌تى: (وَيَحْرُمُ
عَلَى الرَّجُلِ حَلْقُ اللِّحْيَةِ وَالشَّارِبِ وَيُؤَدَّبُ فَاعِلُهُ) . منح الجليل
شرح مختصر خليل :1/82 . واته : حه‌ڕامه له‌سه‌ر پياو تراشينى
ڕيش و سمێڵى و بكه‌ره‌كه‌ى له‌سه‌ر ته‌مبێ ده‌كرێت (واته هه‌ر كه‌سێك ڕيش و سمێڵى
بتراشێت ئه‌وه حاكمى موسوڵمانان ده‌بێت ته‌مبێى بكات بۆ ئه‌وه‌ى جارێكى تر ئه‌م كاره ناشياو ناشه‌رعيه
دووباره نه‌كاته‌وه). وه ئيمامى ده‌سوقى ماليكى له حاشيه‌ى
كتابى (شرح الكبير) فه‌رموويه‌تى : (يَحْرُمُ عَلَى الرَّجُلِ حَلْقُ لِحْيَتِهِ أَوْ
شَارِبِهِ وَيُؤَدَّبُ فَاعِلُ ذَلِكَ) أهـ. حاشية الدسوقى على الشرح الكبير
:1/90. واته : حه‌ڕامه له‌سه‌ر پياو تراشينى
ڕيشى يان سمێڵى وه بكه‌رى ئه‌م كاره ته‌مبێ و ته‌ئديب ده‌كرێت . 3 – المذهب الشافعى : ئيبن و ڕيفعه له حاشيه‌ى كتابى (الكافية)
فه‌رموويه‌تى : أَنَّ الشَّافِعِيَّ - رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ - نَصَّ فِى الْأُمِّ
عَلَى التَّحْرِيمِ قَالَ الزَّرْكَشِيُّ وَكَذَا الْحَلِيمِيُّ فِى شُعَبِ الْإِيمَانِ
وَأُسْتَاذُهُ الْقَفَّالُ الشَّاشِيُّ فِى مَحَاسِنِ الشَّرِيعَةِ وَقَالَ الْأَذْرَعِيُّ
الصَّوَابُ تَحْرِيمُ حَلْقِهَا جُمْلَةً لِغَيْرِ عِلَّةٍ بِهَا أهـ. تحفة المحتاج
فى شرح المنهاج:91/376. واته : ئيمامى شافعى (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى
لێبێت) له كتابى (الام) دا به ده‌ق هێناويه‌تى (كه ڕيش تراشين يان كورت كردنه‌وه‌ى
كه‌متر له مشتێك) حه‌ڕامه ، به‌هه‌مان شێوه زه‌ركه‌شى و حيلمى له كتابى (شعب الايمان)
وه مامۆستاكه‌ى (قه‌ففال شاشى) له كتابى (محاسن الشريعه) هێناويانه (كه ڕيش تراشين
حه‌ڕامه) ، وه ئه‌ژره‌عى فه‌رموويه‌تى : به‌بێ هيچ عيلله‌تێك ڕيش تراشين حه‌ڕامه
. ـ وه ئيمامى نه‌وه‌وى (ڕه‌حمه‌تى خواى
گه‌وره‌ى لێبێت) له كتابى (منهاجدا) فه‌رموويه‌تى :( وَكَانَ مِنْ عَادَةِ الْفُرْسِ
قَصُّ اللِّحْيَةِ فَنَهَى الشَّرْعُ عَنْ ذَلِكَ ) . المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج:3/149. واته : له داب و نه‌ريتى فارسه‌كان ڕيش كورت كردنه‌وه بوو , بۆيه
شه‌ريعه‌تى پيرۆزى ئيسلام نه‌هى له‌م كاره كرد . 4 – المذهب الحنبلى : ئيمامى سه‌فارينى حه‌نبه‌لى له كتابى
(عذاء الالباب) فه‌رموويه‌تى : وَالْمُعْتَمَدُ فِى الْمَذْهَبِ حُرْمَةُ حَلْقِ اللِّحْيَةِ.
اهـ. غذاء الألباب شرح منظومة الآداب:334. واته : ئه‌وه‌ى جێگاى پشت به‌ستن و متمانه‌يه له مه‌زهه‌ب (سه‌باره‌ت
به حوكمى ڕيش تراشين) بريتى يه له حه‌ڕاميه‌تى ڕيش تراشين . ـ وه‌هه‌روه‌ها موساى كوڕى ئه‌حمه‌د حه‌جاوى
مه‌قديسى حه‌نبه‌لى فه‌رموويه‌تى :( ويحرم حلقها ولا يكره أخذ ما زاد على القبضة )
. الإقناع فى فقه الإمام أحمد بن حنبل:1/20 . واته: حه‌ڕامه ڕيش تراشين به‌ڵام كورت كردنه‌وه‌ى ئه‌ونده‌ى له مشتێك
زيادى كردووه مه‌كروه نيه . ـ وه هه‌روه‌ها شێخى ئيسلام باوكى عه‌باس
أحمد ئيبن ته‌يميه (ڕه‌حمه‌تى خواى گه‌وره‌ى لێبێت) فه‌رموويه‌تى: ويحرم حلق لحيته
اهـ (الاختيارات العلمية (ص6). واته : حه‌ڕامه (له‌سه‌ر پياو) تراشينى
ڕيشى . نوسينى مامۆستا . هه‌ڵگورد مصطفى گه‌ڵاڵه‌يى |
